پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آرش ترابی؛ ماهنامه عصر تراکنش / تعداد کسب‌وکارهای خردی که می‌خواهند در سایت خود درگاه پرداخت مستقیم داشته باشند، کم نیست. خصوصاً که همین «کسب‌وکارهای خرد یا کوچک یا خانگی» حجم قابل‌توجهی از اقتصاد کشور را نیز دربرمی‌گیرند. صاحبان این کسب‌وکارها می‌خواهند به‌جای اینکه مشتریان‌شان، از راه‌های سنتی محصول یا خدمت دلخواه را خریداری کنند، در وب‌سایت خود درگاه پرداخت اینترنتی اختصاصی داشته باشند و مشتریان به‌صورت مستقیم وارد درگاه شوند و مبلغ موردنظر را پرداخت کنند. شرکت Pay.ir یکی از استارت‌آپ‌های فینتکی واسط پرداخت یا پرداخت‌یار است که چنین خدمتی را ارائه می‌کند. درگاه پرداخت و کیف پول Pay.ir در حال حاضر با همکاری شرکت پرداخت الکترونیک سامان فعالیت می‌کند. این شرکت، پیش از این کار خود را با برند پی‌لاین از سال 1390 شروع کرده بود، اما بنیان گذاران آن در سال 1394 تصمیم گرفتند برای فعالیت مطمئن‌تر با یک PSP همکاری داشته باشند و کمی بعد هم با شرکت پرداخت الکترونیک سامان به توافق رسیدند.
Pay.ir چه‌کار می‌کند؟
سجاد چاری‌پور، مؤسس و صاحب‌امتیاز Pay.ir، در گفت‌وگوی خود با عصرتراکنش درباره خدماتی که این شرکت ارائه می‌کند، می‌گوید: «خدمات متنوعی در این سیستم ارائه می‌شوند اما پایه کار ما ارائه درگاه پرداخت است. سیستم Pay.ir هم‌زمان هم بازار پرداخت خرد و هم پرداخت کلان را پوشش می‌دهد. کسب‌وکارهایی که شرکت نیستند یا شخصیت حقوقی ندارند و تعامل با درگاه‌های پرداخت گسترده برای آنان دشوار است، مؤسسات بزرگ خصوصی و دولتی مانند دانشگاه‌ها، ادارات و سازمان‌های مختلف برای دریافت خدمات پرداخت به ما مراجعه می‌کنند.»
ثبت‌نام در Pay.ir آسان است. درخواست کسب‌وکارها پس از پر کردن فرم بررسی می‌شود و اگر کسب‌وکار شرایط قانونی مناسبی داشت، درگاه پرداخت به آن‌ها ارائه می‌شود. مشتریان می‌توانند گزارش مالی نیز دریافت کنند و درگاه خود را شخصی‌سازی کنند. Pay.ir به مشتریان خود پلاگین نیز ارائه می‌کند که باعث می‌شود بدون نیاز به برنامه‌نویس، درگاه را به سایت خود متصل کنند.
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
همکاری سپ با استارت‌آپ‌های فین‌تک
فرید ستاره مدیر تحقیق و توسعه پرداخت الکترونیک سامان می گوید این شرکت آماده فعالیت و همکاری با دیگر استارت‌آپ‌ها هم هست. سپ بیش از آنکه علاقه داشته باشد سرمایه‌گذاری مالی روی استارت‌آپ‌های فین‌تک کند، علاقه‌مند است با آن‌ها همکاری کند و حمایت معنوی داشته باشد. شاخه پرداخت از بین تمام شاخه‌های فین‌تی بیش از بقیه موردنظر این شرکت است. اگر محصول، کالا یا خدمتی که یک استارت‌آپ فینتکی ارائه می کند، مکمل محصولات سپ باشد، محصولات سپ را ارتقا ببخشد یا صرفاً محصولی باشد که سپ علاقه‌مند باشد در آینده روی آن برنامه‌ریزی کند، می‌تواند دست همکاری خود را به سوی این شرکت دراز کند. پرداخت الکترونیک سامان محصولات مجزای استارت‌آپ‌های فینتکی را نیز مورد توجه قرار می‌دهد و با توجه به نوع استارت‌آپ و محصول ارائه شده، با آن‌ها همکاری خواهد کرد. چارچوب خاصی نیز برای این همکاری وجود ندارد و مطابق با هر کسب‌وکار نوع همکاری نیز مشخص می‌شود.
[/mks_pullquote]
دو دامنه و دو تجربه فیلترینگ
فرید ستاره، مدیر تحقیق و توسعه شرکت پرداخت الکترونیک سامان درباره زمینه انتخاب گروه Pay.ir می‌گوید: «شناخت قبلی ما از این گروه به حدود شش تا هفت سال پیش برمی‌گردد. آن زمان این گروه دامنه پی‌لاین را داشتند و با زرین‌پال، دو درگاه شاخص محسوب می‌شدند. به لحاظ مدل کاری پی‌لاین نزدیکی بیشتری به حوزه فعالیت ما داشت و ما هم با دغدغه کمتری می‌توانستیم با آن‌ها همکاری کنیم. گروه پی‌لاین با راحتی بیشتری با نهادهایی مانند دادستانی و مرکز توسعه تجارت همکاری می‌کرد و اطلاعات را در اختیار آن‌ها قرار می‌داد. آن‌ها گزارش‌های کامل‌تری هم داشتند و همیشه آنلاین و در دسترس بودند.»
به گفته ستاره، قصد اولیه «سپ» این بود که با هردو استارت‌آپ فینتکی همکاری کند اما به‌مرور گروه پی‌لاین به آن‌ها نزدیک شد و همکاری شکل گرفت. این همکاری تا اسفند 94 که این درگاه فیلتر شد، ادامه پیدا کرد. سجاد چاری‌پور و همکارانش تلاش‌های زیادی برای رفع فیلترینگ انجام دادند اما این موضوع به حدی برای آنان گران تمام شد که آن‌ها را مجبور کرد، دامنه دیگری با نام Pay.ir ثبت کنند و همکاری با پرداخت الکترونیک سامان از سر گرفته شد و سرانجام آذرماه سال 1395، Pay.ir به‌صورت رسمی همکاری‌اش با سپ را شروع کرد.
بهمن‌ماه این استارت‌آپ بار دیگر فیلترینگ را تجربه کرد، اما این مسئله پس از رایزنی با دادستانی، حل شد. به گفته فرید ستاره، پرداخت الکترونیک سامان به این مسئله ورود پیدا نکرد که این استارت‌آپ بتواند روی پای خود بایستد.
اما پیوستن Pay.ir به پرداخت الکترونیک سامان بر رفع فیلتر از این استارت آپ چندان بی تأثیر هم نبوده است. چاری‌پور این تأثیر را رد نمی‌کند و توضیح می‌دهد: «زمانی که شما با جای معتبری مانند پرداخت الکترونیک سامان کار می‌کنید، مسلماً روی دید و رویکرد مجموعه‌ای مانند دادستانی تأثیرگذار خواهد بود. از طرف دیگر، ما هم برای اینکه در سپ کار کنیم، باید الزاماتی را رعایت می‌کردیم که شاید تا قبل از این در پی‌لاین خیلی متوجه آن‌ها نبودیم. اهداف و خدمات ما هم تغییر کرده است. خدمات ما دیگر تنها به درگاه اینترنتی اختصاص ندارد و هم‌زمان روی چند موضوع دیگر مانند کیف پول الکترونیکی هم کار می‌کنیم.»
با کسب‌وکارهای مشکل‌آفرین همکاری نمی‌کنیم
برای اینکه کسب‌وکارها بتوانند درگاه پرداخت دریافت کنند، باید از چند مرحله عبور کنند و هویت آن‌ها برای Pay.ir احراز شود. هیچ‌کدام از این مراحل حضوری نیست و لزومی ندارد کسب‌وکارهایی که علاقه‌مند هستند با این استارت‌آپ همکاری کنند، حضور فیزیکی داشته باشند. متقاضیان تنها باید فرم‌های اینترنتی را پرکنند و اطلاعات تماس خود را در اختیار Pay.ir قرار دهند تا بعد از بررسی‌های لازم با آن‌ها تماس بگیرند. چاری‌پور توضیح می‌دهد: «زمانی که کاربر ثبت‌نام می‌کند، ما از او شماره تلفن همراه می‌خواهیم. این شماره باید واقعی و حقیقی باشد تا ثبت‌نام انجام شود و کد تأیید صادر کنیم. مرحله بعدی احراز هویت شخص است. شخص متقاضی یکی از مدارک هویتی که در آن کدملی وجود دارد، مانند تصویر پاسپورت، کارت ملی، شناسنامه، گواهینامه یا کارت پایان خدمت را برای ما ارسال می‌کند. معمولاً همه کارت‌ملی ارسال می‌کنند. اپراتور ما بعداً این کارت ملی را بررسی می‌کند، ما الگوریتم‌هایی داریم که با آن‌ها می‌توانیم از اصل بودن کارت مطمئن شویم.»
به گفته فرید ستاره، آن‌ها هنوز توانایی استعلام آنی و در لحظه کارت‌ملی را ندارند، اما در تلاش هستند این امکان را به کسب‌وکار خود اضافه کنند. بعد از تأیید اصالت فرد، اطلاعات کسب‌وکار و آدرس سایت موردنیاز است. درخواست ثبت می‌شود، اپراتور بار دیگر این اطلاعات را چک می‌کند و از صحت آن‌ها اطمینان حاصل می‌کند. چاری‌پور درباره معیارهای موردنظر Pay.ir توضیح می‌دهد: «ما به‌مرورزمان برای خود چارچوبی طراحی کرده‌ایم و به آن پایبندیم. با کسب‌وکارهایی که حس کنیم می‌توانند مشکل‌آفرین باشند، همکاری نمی‌کنیم.»
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
استارت‌آپ پنج‌نفره
در حال حاضر در Pay.ir پنج نفر در حال فعالیت هستند، دامنه پی‌لاین هم چند وقتی است رفع فیلتر شده و مسئولان سپ و این استارت‌آپ فینتکی در تلاش هستند از این دامنه برای ارائه خدمات متفاوت‌تری استفاده کنند. استارت‌آپ Pay.ir آذرماه امسال یک‌ساله می‌شود، ماهانه یک‌میلیون تراکنش را به‌طور متوسط انجام می‌دهند.
[/mks_pullquote]
با اولین تخلف درگاه بسته می‌شود
بررسی و نظارت کسب‌وکارها به اینجا ختم نمی‌شود. به گفته فرید ستاره، این سرویس برمبنای هوش مصنوعی طراحی شده است که به‌صورت دائم محتوای سایت‌هایی را که با Pay.ir همکاری دارند، رصد می‌کند و به دنبال موارد نقضی می‌گردد که امکان دارد قرارداد اولیه را زیر پا بگذارند. از قبل به این سیستم کلیدواژه‌هایی داده شده است که شامل خطوط قرمز است و می‌تواند مورد تخلف یک کسب‌وکار باشد. زمانی که این سیستم چنین کلمه‌ای پیدا کند، درگاه بسته می‌شود تا اپراتور خطا را بررسی کند و صحت آن را تأیید کند. اگر کسب‌وکاری خطایی انجام داده باشد، همکاری Pay.ir با آن ادامه نخواهد داشت. چاری‌پور می‌گوید: «ما به آن‌ها اخطار نمی‌دهیم و وارد مذاکره هم نمی‌شویم. به‌محض اینکه موردی دیدیم همکاری را قطع می‌کنیم و درگاه را می‌بندیم، چراکه هنگام ارائه درگاه پرداخت به آن‌ها اعلام شده چه مواردی غیرمجاز تلقی می‌شود و آن‌ها نیز شرایط ما را پذیرفته‌اند.»
بااین‌همه به نظر می‌رسد قانونی در زمینه همکاری کسب‌وکارها با Pay.ir گنگ است. مثلا اگر مرجعی از آن‌ها بخواهد سندی مبنی بر مکتوب بودن همکاری ارائه کنند، چه مدرکی خواهند داشت؟ چاری‌پور و ستاره هر دو با قرارداد مکتوب مخالف هستند و آن را جدا از ماهیت فین‌تک می‌دانند. چاری‌پور توضیح می‌دهد: «فین‌تک در مرحله اول می‌خواهد بوروکراسی و کاغذبازی را حذف کند و روال سنگین نداشته باشد. ما نمی‌خواهیم همکاری خود را با سایر کسب‌وکارها سخت کنیم. ازلحاظ قانونی هم گمان می‌کنم مصوبه‌ای وجود دارد که طبق آن زمانی که شما در سایت خود به‌صورت الکترونیکی درج می‌کنید که کاربر با عضویت در سایت یا سامانه شرایط و ضوابط را پذیرفته است، سند قانونی محسوب می‌شود و مرجع است.»
مدیر تحقیق و توسعه سپ نیز معتقد است: «شاید در چند سال گذشته، مواردی شبیه به این خیلی دردسرساز بود، اما درحال‌حاضر توسط همه پذیرفته شده است و دیگر کسی با آن‌ها مشکلی ندارد. ما حوزه C2C در کشور نداریم. اصل کار این استارت‌آپ نیز با کسب‌وکارهای خرد و خانگی است و برای بسیاری از آن‌ها صرف نمی کند رویه طولانی و پیچیده قانونی را طی کنند. ما تلاش داریم سریع و چابک عمل کنیم و به همین علت شرکت‌های زیادی این سیستم را به استفاده از PSPها ترجیح می‌دهند.»
چارچوب فعالیت قانونی کسب‌وکارها مشخص نیست
با همه این‌ها هنوز هم عمده چالشی که Pay.ir با آن روبه‌رو است، ابهام در قوانین است. به گفته مدیر این استارت‌آپ فینتکی، کسب‌وکارهای خرد بعد از راه‌اندازی وب‌سایت، اقدام به دریافت درگاه پرداخت می‌کنند، اما با بررسی‌های کارشناسان Pay.ir مشخص می‌شود کسب‌وکار آن‌ها در چارچوب قانون نیست و نمی‌تواند فعالیت کند. چاری‌پور در این زمینه می‌گوید: «مرجع قانونی مشخصی وجود ندارد که کسب‌وکارها بتوانند به آن مراجعه کنند و از قانونی بودن کسب‌وکار خود مطلع شوند تا قبل از هرگونه اقدام و صرف هزینه برای تهیه وب‌سایت از قوانین به‌روز مطلع شوند. به‌عنوان‌مثال کسب‌وکاری که می‌خواهد لباس‌های تولیدی خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی داخلی یا خارجی به‌فروش برساند، بعد از اقدام برای دریافت درگاه پرداخت است که متوجه می‌شود محدودیت‌های قانونی برای فروش اجناس به چه صورت است. یا کسب‌وکار دیگری متوجه می‌شود برای فعالیت ابتدا باید «ایی‌نماد» دریافت کند. این موارد در جایی مکتوب نیست و کسب‌وکارها نمی‌توانند آن را پیش‌بینی کنند. اگر رگولاتور یا مرجع قانونی بتواند چارچوب این موارد را اعلام کند، هم کسب‌وکارها می‌توانند آن‌ها را رعایت کنند و هم ما به مشکل برنمی‌خوریم و از سردرگمی بیرون می‌آییم.»
مشکلی که این ابهام در قانون برای Pay.ir به‌وجود می‌آورد، این است که کاربران بعد از اینکه متوجه می‌شوند کسب‌وکارشان در چارچوب قانون نیست، می‌خواهند هزینه‌ای را که برای دریافت درگاه پرداخت داده‌اند، پس بگیرند که چالش جدیدی برای کارشناسان این شرکت ایجاد می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
پرداخت‌یار چیست؟
شهریورماه امسال مسئولان شاپرک و بانک مرکزی در جدیدترین تصمیم‌گیری خود که با مشارکت و هم‌اندیشی فعالان حوزه فین‌تک‌ها صورت گرفت گفتند که استارت‌آپ‌های حوزه پرداخت می‌توانند در چارچوب تعیین شده از سوی این بانک به‌صورت رسمی و قانونی به‌عنوان «پرداخت یار» (payment facilitator) فعالیت کنند و به کاربران خود خدمات پرداخت ارائه دهند. در این شیوه همکاری دیگر دریافت مجوز ملاک نیست، چراکه هم فرآیند دشوار و زمان‌بری دارد و هم پس از بروز خطا امکان ابطال مجوز نیست. به همین علت مسئولان بانک مرکزی و فعالان فینتکی به این نتیجه رسیدند که ارائه چارچوب از سوی این نهاد دولتی و پایبندی به آن از سوی استارت‌آپ‌های فینتکی حوزه پرداخت بهترین راهکار است. آن‌ها اکنون پرداخت‌یار نام دارند.
[/mks_pullquote]
چاری‌پور درباره چالش دوم این کسب‌وکار توضیح می‌دهد: «عده‌ای دیگر به‌واسطه کسب‌وکار غیرمجاز خود، در پوشش فعالیت مجاز می‌خواهند سیستم پرداخت را دور بزنند، بنابراین سایت‌های واسط را به Pay.ir معرفی می‌کنند. در ظاهر، سایت واسط، کسب‌وکار مجازی دارد و مشکلی در آن دیده نمی‌شود، مانند وب‌سایت فروش جزوه‌های دانشگاهی. ما این سایت را تأیید می‌کنیم و قرارداد می‌بندیم، اما آن‌ها در پس‌زمینه، وب‌سایت‌های غیرمجاز خود را به این سایت وصل می‌کنند و از خدمات درگاه استفاده می‌کنند. این پروسه به‌صورت زنجیروار ادامه پیدا می‌کند و وظیفه بر دوش ماست که آن‌ها را کشف کنیم و به‌خاطر جرمی که دیگران مرتکب شده‌اند با ما هم برخورد قهری می‌شود و مشکل فیلترینگ دامن‌گیر کسب‌وکار ما می‌شود. فیلترینگ یک وب‌سایت فین‌تک برابر است با ایجاد مشکل برای تمام کسب‌وکارهای مجازی که از این خدمات استفاده می‌کنند.»
بااین‌همه اخیراً حرکت‌هایی از سوی بانک مرکزی انجام گرفته که می‌تواند خبر خوشی برای پرداخت‌یارها باشد. به گفته بنیان‌گذار Pay.ir شاپرک و بانک مرکزی بیش از هرجای دیگری پرداخت‌یارها را جدی گرفتند و سایر سازمان‌ها برخوردی قهری داشتند. چاری‌پور می‌گوید: «بانک مرکزی برای ما وقت می‌گذارد و برای ایده‌های جدید و به‌صورت کلی حوزه فین‌تک احترام قائل است. تاکنون نیز از فعالان این حوزه چندین بار دعوت کرده و نظرات ما را در راستای سندی که در حال تنظیم آن بوده، پرسیده است.»
فرید ستاره در این زمینه می‌گوید: «از معضلات ما در کشور این است که هرکار جدیدی می‌خواهد انجام شود، باید ابتدا سراغ مجوز برود. ذات مجوز چیز بدی نیست، اما می‌تواند منجر به فساد هم بشود. اینکه به کسی مجوز بدهند یا ندهند می‌تواند تبدیل به فرآیندی سلیقه‌ای شود. اکنون کاری که بانک مرکزی انجام می‌دهد این است که به جای مجوزدهی برای آن‌ها یک چارچوب مشخص کرده است. به نظر می‌آید اتفاقات خوبی در پیش است و رویکرد بانک مرکزی در جهت مثبت و موافقت با فعالیت فین‌تک‌ها است.