پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
کارمزد کارت‌خوان‌ها، مهم‌ترین چالش نظام پرداخت کشور به اغما رفت
همگی به خاطر داریم که مبحث کارمزدهای کارت‌خوان‌ها چندی پیش یک سوژهٔ پر سروصدا در رسانه‌ها و حوزهٔ بانکی و پرداخت الکترونیک بود و با وجود تعداد زیادی نشست، سمینار، مناظره و مقاله و یادداشت در این خصوص، این مبحث مهم همچنان مغفول و بی‌نتیجه مانده است.
از همین رو پایگاه خبری سرمدنیوز به تازگی گفتگویی با مرتضی مقدسیان، کارشناس حوزهٔ پرداخت داشته است و از وی در مورد موضوع فراموش شدهٔ کارمزد کارت‌خوان‌ها پرسیده است که در ادامه این گزارش آمده است.
به اعتقاد مقدسیان همچنان مهم‌ترین مبحث حوزهٔ پرداخت در کشور ما بحث کارمزد دستگاه‌های کارت‌خوان یا همان EFT POS است. او در ابتدا به تفاوت دستگاه کارت‌خوان و EFT POS اشاره کرد و گفت: «لغت کارت‌خوان که مربوط به دستگاه‌های کارت‌خوان فروشگاهی است معمولاً برای دستگاه‌های کارت‌خوان غیر فروشگاهی به کار برده می‌شود. در مبحث دستگاه‌های کارت‌خوان فروشگاهی که به تازگی سازمان امور مالیاتی برای مالیات بر ارزش افزودهٔ آن در حال کار است بعداً بحث خواهیم کرد. اما موضوع بحث ما این دستگاه کارت‌خوانی است که روی آن کارت می‌کشند و خرید می‌کنند (دستگاه کارت‌خوان غیر فروشگاهی یا پرداخت الکترونیکی) که طی دو الی سه نسل نوع کارمزدش به نحو بد و غیر کارشناسانه‌ای دستخوش تغییر شده است.»
.
کارمزد از ذینفع گرفته نمی‌شود
مقدسیان ادامه داد: «مدل کارمزدی که الآن وجود دارد و شاپرک و بانک مرکزی تصمیم گرفته‌اند که به این صورت انجام بگیرد بر مبنای دریافت کارمزد از بانکی است که از حساب دستگاه کارت‌خوان پشتیبانی می‌کند، به‌طور مثال اگر بانک ملت یا شرکتی بازاریابی کرده و دستگاه کارت‌خوانی نصب کنند که متصل به حساب بانک ملت باشد، حاصل فروش آن دستگاه کارت‌خوان به بانکی که حساب در آن وجود دارد واریز می‌شود و بانک مذکور مجبور است کارمزد خرید را بدهد! این کارمزد یک درصد که حدود ۲۵۰ تومان است را بانک می‌دهد.»
او با اشاره به این موضوع که این مدل کارمزد در هیچ جای دنیا وجود ندارد گفت: «در کشورهای دیگر کارمزد را از کسی که نفع می‌برد می‌گیرند نه از کسی که خدمت عرضه می‌کند.»
او افزود: «در کشورهای دیگر اگر بخواهید از دستگاه خودپرداز پول بگیرید معمولاً کارمزد را خود دارندهٔ کارت می‌دهد به این ترتیب که وقتی از حسابی پول برداشت می‌شود روی نمایشگر دستگاه نوشته می‌شود که برای وجه نقدی که شما دریافت کردید از حساب شما کارمزد کسر شده است و اگر در کشوری دیگر نیز باشد و ارز دریافت کنید، نرخ تبادل ارز هم از شخص گرفته می‌شود و بانکی که دستگاه خودپرداز گذاشته است و یا کسانی دیگر این وسط کارمزدی را نمی‌دهند.»
واقعیت هم این است که هزینه‌ای صورت گرفته و دستگاهی خریداری شده، کارمند استخدام کرده‌اند و کاری صورت می‌گیرد پس طبیعی است که کارمزد گرفته شود. در ایران حتی در دستگاه خودپرداز هم این‌طور نیست.
در دستگاه کارت‌خوان هم معکوس شده است! قبلاً از بانکی که صادرکننده کارت بود کارمزد می‌گرفتند حالا هم بانک مرکزی به این کارشناسی رسیده که همان بانکی که حساب را نگهداری می‌کند باید کارمزد بدهد زیرا تصور می‌کنند که این نگهداری حساب سود دارد درصورتی‌که این طور نیست و حساب‌های فروشگاهی اکثراً بارانداز است.
.
متحد نیستیم
مقدسیان گفت: «مشکلی دیگری که ما در ایران داریم این است که بانک‌ها هم برای رفع این مشکل متحد نیستند و بعضاً می‌گویند چرا بانک مرکزی کاری نمی‌کند؟ بانک مرکزی هم می‌گوید چرا بانک‌ها اعتراض یا کاری نمی‌کنند؛ اما تاکنون دیده نشده بانکی اعتراض کند؛ حتی شورای بانک‌های خصوصی و شورای بانک‌های دولتی حساب نمی‌کنند که چرا ما داریم کارمزد می‌دهیم؟ علت چیست؟ چرا بانکی که کلی هزینه می‌کند و حساب را نگهداری می‌کند به ازای هر تراکنش هم باید هزینه کند؟»
هر تراکنش بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ تومان برای بانک هزینه دارد که شامل هزینهٔ نگهداری حساب، شبکه، زیرساخت، دیتاسنتر و غیره می‌شود؛ در این میان بانک باید برای هر تراکنش مبلغی هم به شتاب و شاپرک بدهد.
او با اشاره بر افتراق حاکم بر فضای بانکی گفت: «مدیران عامل یا مدیران فن‌آوری بانک‌ها در این خصوص با هم گفتگویی نمی‌کنند که حاصل این می‌شود که بانک مرکزی قانونی وضع می‌کند و کسی هم مخالفتی نمی‌کند و جریان به صورت نادرست پیش می‌رود.»
اگر بانک‌ها به اتحاد و مدل کارمزدی درستی برسند و کارمزد را از کسی که از آن خدمت منتفع می‌شود دریافت کنند تصور می‌کنم چند صد میلیارد تا یک هزار میلیارد تومان در هزینهٔ بانک‌ها صرفه‌جویی می‌شود که این مبلغ می‌تواند برای ارتقای بانکداری الکترونیک و فرهنگ‌سازی آن هزینه شود.
عده‌ای می‌گویند مگر همه چیز ما شبیه سایر کشورهای دنیاست که مدل کارمزدی ما باشد! در مورد این جمله از مقدسیان سؤال کردیم، او پاسخ داد: «اتفاقاً همه چیز ما شبیه دنیا است؛ شما ماشین می‌خرید شبیه دنیا رانندگی می‌کنید، فرمان ماشین مثل همهٔ دنیا یا سمت چپ هست یا راست، تمام قوانین راهنمایی و رانندگی ما مانند دنیا است. این مورد هم فرمول ثابتی دارد کسی که نفع می‌برد باید کارمزد نفعش را بدهد؛ خدمت و سرویس را باید خرید. ممکن است مقدار یا مبلغش فرق کند اما ذینفع باید کارمزد بدهد.»
او گفت: «هرجایی که چیزی رایگان باشد شروع به اسراف و رشد فساد و سوءاستفاده می‌شود اما اگر هزینه‌ای پرداخت شود مردم و شرکت‌ها مقتصدانه عمل می‌کنند.»
.
بانک‌ها باید متحد شوند
او در مورد کارمزد کنونی شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP) گفت: «هم‌اکنون کارمزد شرکت‌های پرداخت الکترونیک از دو محل تأمین می‌شود به این شکل که یک درصد از بانک مرکزی کارمزد می‌گیرند و درصدی هم بابت نگهداری پوز از بانک‌هایی که حساب را نگهداری می‌کنند می‌گیرند.»
تقریباً می‌شود گفت ۴۰ درصد درآمد شرکت‌های پرداخت الکترونیک از محل نگهداری دستگاه کارت‌خوان است ولی شرکت پرداخت الکترونیک خوب باید با همان کارمزد بانک مرکزی زنده بماند و اگر زنده نماند یا مشکل دارد و یا زیادی پول در می‌آورد!
به‌طور مثال شرکت‌های پرداخت الکترونیک که در بورس می‌روند قیمت زیاد پیدا می‌کنند و این‌گونه است که پول زیادی دریافت می‌کنند. مقدسیان گفت: «اگر همهٔ بانک‌ها بگویند برای نگهداری حساب پول نمی‌دهند، فروشگاه می‌خواهد اینجا بماند یا برود بانک دیگری و اگر بانک دیگر هم بگوید بابت نگهداری حساب پول نمی‌دهد همهٔ حساب‌ها در همان بانک‌ها می‌ماند و مشکل تمام می‌شود و لزومی ندارد که دیگر پول بدهند!»
.
مدل عجیب و غریب
او ادامه داد: «بانک‌ها جای دیگر پول و کارمزد می‌دهند، بابت نگهداری حساب هم پول بدهند؟ این یک مدل خیلی عجیب‌وغریب است که بعضی وقت‌ها شاخ در می‌آورم که بانک‌ها چطور دارند مدیریت می‌کنند؟ خیلی کار پیچیده‌ای است! شاید به دلیل باشد که الآن بانک‌ها این وضع نامناسب و عدم سودآوری را دارند. نکتهٔ دیگری که بیان آن حائز اهمیت است این است که وقتی کسی که نفع می‌برد و سرویس می‌گیرد پول ندهد و از شخص دیگری بگیرند این میان خلاف، سوءاستفاده و فساد زیاد می‌شود، در حال حاضر در شرکت‌های پرداخت الکترونیک اندک فسادی وجود دارد.
الآن شرکت‌ها کارهایی می‌کنند که صد در صد صحیح نیست به‌طور مثال تراکنش زیادی تولید کنند یا یک تراکنش را می‌شکنند و دوتایی می‌کنند. حتی مورد داشتیم که مکان‌هایی بوده که چند کارگر ساده استخدام کرده بودند که پول می‌گذاشتند و پول دریافت می‌کردند چون کارمزدش را تقسیم کرده بودند. در حال حاضر نیز بعضی از شرکت‌های پرداخت الکترونیک با پذیرنده‌ها و یا کسانی که دستگاه خودپرداز می‌گذارند صحبت کرده‌اند و به آن‌ها درصدی می‌دهند و آن‌ها هم شروع می‌کنند تراکنش‌های زیاد تولید می‌کنند.
بسیاری از این موارد را می‌توان توسط شمارش‌های ساده در شاپرک یا شتاب کشف و پیگیری کرد و احتیاجی به خرید نرم‌افزار از خارج مانند آنچه شاپرک می‌خواست نداریم.»
او در آخر گفت: «نکتهٔ منفی دیگری که وجود دارد این باشگاه‌ها و تبلیغات است؛ تبلیغاتی که برای امتیاز و جوایز بزرگ می‌کنند تا تراکنش زیادتر یا صوری تولید شود اصلاً درست نیست. اگر پول دارید، به مردم تخفیف بدهید؛ این جوایز هم از جیب آن بانکی که پشتیبان حساب است در می‌آید.»