پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
هویت سنجی مشتریان با آمدن سرویس‌های الکترونیکی بانک‌ها و گرفتن بیشتر خدمات از طریق شبکه‌های مجازی رنگ و بویی دیگر پیدا کرده است. دیگر نمی‌توان به همان تصویری که دیده می‌شود اطمینان کرد چرا که به‌تدریج حضور فرد کمرنگ‌تر می‌شود و افراد تبدیل به کدهایی در دنیای مجازی می‌شوند. از سویی تاکنون برخی از بانک‌ها پایگاه داده مشخص و واحدی برای شناسایی مشتریانشان در اختیار نداشته‌اند، شاید اگر فعالیت‌های روزمره افراد در حد فعالیت‌های دوره کشاورزی بود نیاز به اطلاعات مشتریان چندان اهمیت نداشت اما ضمن پیچیده‌تر شدن ارتباطات و تنوع فعالیت افراد شناخت مشتریان و چگونگی رفتارشان از اهمیت برخوردار خواهد بود. از همین روست که بانک مرکزی اجرای پروژه‌ای با عنوان نهاب نظام هویت سنجی اطلاعات مشتریان بانکی را در دستور کار قرار داد. در این خصوص با سید محمدسعید طباطبایی مدیر سیستم‌های ملی پرداخت شرکت خدمات انفورماتیک به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
.
پروژه نهاب با نماد آغاز شد اما به نظر می‌رسد با توقف نماد این طرح هم متوقف شده چرا که قرار بود آن سامانه بخشی از هویت سنجی مشتریان بانکی را بر عهده گیرد ولی با گذشت زمان زیادی هنوز به نتیجه نرسیده است.
اگر بخواهم تاریخچه‌ای از نهاب برای شما بگویم، هنوز عده زیادی فکر می‌کنند نهاب پروژه‌ای وابسته به نماد است.
.
چون اسم این دو از ابتدا در کنار هم مطرح شده است.
بله اما از جایی به بعد این دو کاملاً از هم جدا شدند. پروژه نماد بحث امضای دیجیتال را دنبال می‌کرد و به نام نظام مدیریت امضای دیجیتال شکل گرفت و قرار بود کل شبکه بانکی و سیستم‌های بانکداری الکترونیکی بتوانند از آن استفاده کنند. در مقطعی هم به آن سمت حرکت کرد و تعدادی امضا برای مشتریان بانکی روی توکن‌های خاص صادر شد. در ابتدا پروژه نماد، برای پذیرش درخواست‌ها و شناسایی مشتریان و برای صدور گواهی دیجیتال سامانه‌ای طراحی شده بود به نام نهاب. در آن سامانه قرار بود دیتابیس کوچکی از مشتریان بانکی متقاضی امضای دیجیتال شکل گیرد و مدیریت تقاضاهای گواهی دیجیتال از طریق نهاب پیش برود. در اصل نهاب، سامانه مدیریت درخواست‌های نماد بود. اگر به شعبه مراجعه می‌کردید و درخواست نماد می‌دادید سامانه نهاب آن مسیر را طی می‌کرد و گواهی شما از آن طریق تولید می‌شد به همان دلیل نیز اسامی نهاب و نماد به‌صورت مرتب در کنار هم مطرح می‌شد.
.
پس وقتی نماد متوقف شد مسیر نهاب تغییر کرد؟
تقریباً چند ماه پیش بانک مرکزی جلساتی برگزار کرد و روند کار را تغییر داد و بحث مدیریت گواهی‌های دیجیتال را داخل پروژه نماد برد و فرایند دیگری برای نهاب تعریف کرد. به دلایل مختلفی پروژه بزرگ‌تری شکل گرفت: نظام هویت سنجی اطلاعات مشتریان بانکی. قرار است در این پروژه دیتابیس‌های مشتریان بانک‌ها یا CIF (costumer information file) به‌صورت متمرکز شکل گیرد.
.
منظورتان این است که تاکنون دیتابیسی برای مشتریان بانک‌ها وجود ندارد و با اجرایی شدن نهاب این سامانه شکل خواهد گرفت؟
هم‌اکنون هر بانکی برای خودش «CIF» را تعریف می‌کند و آن را نزد خود نگه می‌دارد. برخی به شکل دیتابیس این اطلاعات را نگهداری می‌کنند و برخی به شکل‌های دیگر. هر بانکی طبق مدل خاص خود این اطلاعات را نگه می‌دارد. طبق طرحی که تاکنون طراحی شده است ما این اطلاعات را از بانک‌ها دریافت و این رکوردها را در یک دیتابیس متمرکز جمع و پالایش می‌کنیم و از آن پس اطلاعات سامانه نهاب به‌روز خواهد شد و بانک‌ها با اتصال به این سامانه می‌توانند احراز هویت مشتریانشان را انجام دهند.
.
پالایش اطلاعاتی که شما از آن صحبت می‌کنید به چه معناست؟ اطلاعات مشتریان موجود است و شما آن را جمع‌آوری می‌کنید، پالایش چگونه انجام می‌شود؟
پالایش اطلاعات از طریق اتصال نهاب به سازمان‌های بیرونی صورت می‌گیرد. مثلاً برای اطلاعات اشخاص حقیقی ما باید به ثبت‌احوال متصل شویم، اینکه این شخص فوت کرده یا خیر یا اطلاعاتی که در اختیار بانک قرار داده صحیح است یا خیر. برای چک کردن مشتریان حقوقی باید به ثبت شرکت‌ها وصل شویم، برای اطلاعات پستی به شرکت پست و برای اتباع خارجی به فیدا. سامانه نهاب با نهادهای بیرونی اتصال برقرار می‌کند تا بتواند فاز پالایش اطلاعات را به درستی انجام دهد.
کار بسیار پیچیده‌ای است. اطلاعات جمع‌آوری‌شده از یکسری از بانک‌ها در فاز اول نشان داد این اطلاعات بسیار ناقص و گاه اشتباه است.
.
در اصل اطلاعاتی از مشتریانشان در اختیارشان قرار ندارد.
نمی‌توان حکم کلی داد. بانک‌هایی هستند که روی این قضیه اهتمام بیشتری داشتند، بانک‌هایی هم هستند که در این زمینه خوب کار نکردند و همین موارد موجب شده در برخی از مواقع سوءاستفاده‌هایی صورت گیرد. مقام‌های رسمی بانک مرکزی نیز اعلام کرده‌اند برخی از حساب‌ها وابسته به افرادی است که آن افراد سال‌هاست مرده‌اند اما این حساب گردش دارد و اتفاق‌های مختلفی روی آن می‌افتد.
.
به نظرتان پس از جمع‌آوری اطلاعات چند رکورد اطلاعاتی به دست خواهد آمد؟
بررسی‌های ما نشان داده در شرایط فعلی ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون رکورد اطلاعاتی وجود دارد و بعد از پالایش این رکوردهای اطلاعاتی به ۵۰ میلیون خواهد رسید. چرا که اطلاعات بسیاری از افراد در چندین بانک مختلف ثبت شده است اما تمامی این اطلاعات تجمیع می‌شود و در قالب کد شهاب خود را نشان خواهد داد.
.
کد شهاب جایگاه کد ملی را در شبکه بانکی پیدا خواهد کرد؟
قرار بود در فاز اول اطلاعات را جمع‌آوری و پالایش کنیم و به هر مشتری کدی اختصاص دهیم که به کد شهاب معروف است -شناسه هویت سنجی اطلاعات مشتریان بانکی. با شهاب فارغ از اینکه شما (حقیقی یا حقوقی) در کدام یک از بانک‌های کشور حساب دارید، به شما شناسه‌ای اختصاص داده می‌شود. در شبکه بانکی با آن شناسه هویتی شناخته می‌شوید. سپس اینکه در کدام بانک‌ها فعالیت دارید یا در کدام بانک‌ها حساب دارید در ذیل آن قرار می‌گیرد.
.
چندین سال است که فعالیت‌های بانکی منوط به استفاده از کد ملی و کد شرکتی شده، در اصل تمامی مشتریان بانک‌ها با کد ملی شناسایی می‌شوند. در چنین شرایطی به تولید کد جدیدی به نام شهاب چه نیازی هست؟ می‌توان از همان کد ملی در سامانه بهره برد.
پایه کد شهاب همان کد ملی است. برای مشتریان حقیقی این کد تفاوت عمده‌ای با کد ملی یا برای مشتریان شرکتی تفاوت عمده‌ای با کد شرکتی ندارد. منتها اقلام اطلاعاتی دیگری داخل آن است و آن را غنی‌تر می‌کند اما پایه آن کد همین است. پیشنهادهای زیادی نیز مطرح شد مبنی بر اینکه شما همان کد ملی را در نظر بگیرید اما چیزی که تا الآن مصوب شده و در حال اجرای آن هستیم تولید کد مجزایی به نام شهاب است که شباهت زیادی با کد ملی یا کد ثبت شرکت‌ها دارد.
.
اشاره کردید که اطلاعات چند بانک را دریافت کرده‌اید.
بله اطلاعات پنج بانک را گرفته‌ایم و اطلاعات مشتریان این تعداد بانک را با امکانات آفلاین ثبت‌احوال چک کرده‌ایم و به بانک‌ها نیز اطلاع دادیم که چه تعداد از اطلاعاتشان صحیح است و چه میزان اشکال دارد و برای این تعداد مشتریان نیز کد شهاب تولید کرده‌ایم اما برای اتصال با ارگان‌های مختلف مشکلات متعددی داریم. امکانات آفلاین ثبت‌احوال نیز محدود است و نمی‌توانیم اطلاعات دقیقی را که نیاز داریم با آن به دست آوریم.
.
در این صورت چرا اجرایی شدن این پروژه تا این حد کند پیش می‌رود؟
سامانه‌ای که بانک مرکزی باید فراهم می‌کرد آماده است؛ حتی خیلی از سرویس‌ها را نیز آماده کرده‌ایم. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد مشکل عمده ما درزمینهٔ برقراری ارتباط با سازمان‌های مختلف است. البته اخیراً خبرهای خوبی در این زمینه به گوش رسیده است که امیدواریم باعث تسریع روند امور و رفع مشکلات ارتباطی با سازمان‌های دیگر هم در بعد مدیریتی و هم در بخش فنی باش قطعاً با برطرف شدن این مشکلات کار سریع‌تر پیش می‌رود.
.
شما استانداردی را برای اطلاعات بانک‌ها در نظر می‌گیرید تا بانک‌ها طبق آن اطلاعات مشتریانشان را جمع‌آوری کنند؟
در واقع نهاب یکسری سرویس آماده خواهد کرد. الآن بانک‌ها هرکدام قراردادهای جداگانه‌ای با ثبت‌احوال می‌بندند تا اطلاعات مشتریانشان را با ثبت‌احوال چک کنند.
.
الآن تمام بانک‌ها با ثبت‌احوال قرارداد دارند؟
نمی‌توان گفت همه اما بخش عمده‌ای از بانک‌ها با ثبت‌احوال قرارداد دارند. هرکدام پیاده‌سازی‌های خودشان را انجام می‌دهند، گاهی ممکن است یکسری از موارد را فراموش کنند. با آمدن نهاب تمام این استعلامات پشت نهاب قرار می‌گیرد؛ یعنی نیازی نیست بانک‌ها سراغ این ارگان‌ها بروند. نهاب با این چهار ارگان اصلی که به آن‌ها اشاره کردم، این اطلاعات را به‌روز نگه می‌دارد؛ البته احتمالاً دو ارگان دیگر که بیشتر در مباحث مبارزه با پول‌شویی فعالیت دارند، به آن اضافه خواهند شد.
.
این اتصال آنلاین برقرار می‌شود؟ نهاب میان بانک‌ها و خدمات بیرونی قرار می‌گیرد؟
بستگی به نوع سرویسی دارد که ارگان ارائه می‌دهد، یعنی به کیفیت سرویس ثبت‌احوال یا کیفیت سرویس ثبت شرکت‌ها وابسته است. اخیراً خبرهایی شنیده‌ایم و ارتباطاتی گرفته‌ایم اما مانند خیلی از مباحث بخش‌های دولتی، این مباحث نیز کند پیش می‌رود.
.
نهاب نباید به شبکه ملی اطلاعات متصل شود؟ به نظر می‌رسد در صورت اتصال به شبکه ملی اطلاعات ارتباط با سایر ارگان‌ها ساده‌تر خواهد شد.
بله یکی از گزینه‌ها همین مورد است که شما به آن اشاره کردید اما در بحث شبکه آنجا هم مشکلات و معضلات دیگری وجود دارد. همان‌طور که می‌دانید سرویس‌های آماده‌شده در حوزه بین‌بانکی مانند پایا، ساتنا، چکاوک، شاپرک و غیره همه داخل یک شبکه به نام NiBN قرار دارند. یکی از گزینه‌ها این است که برای اتصال به نهاب هم آن سازمان‌ها و ارگان‌ها در داخل این شبکه تعریف شوند. البته همکاران ما در بخش شبکه در حال بررسی این پیشنهاد هستند.
.
البته تاکنون NiBN فقط داخل نظام بانکی بوده اما این ارتباطی فراتر از نظام بانکی است و هرکدام از آن ارگان‌ها، مسئولان و ناظران خاص خود را دارند و نیز پروتکل‌های خاص خود را. آن‌ها طبق استانداردهای خودشان حرکت می‌کنند که با استانداردهای بانک مرکزی متفاوت است؛ این تا حدودی کار را سخت می‌کند. به نظر می‌رسد در صورت اتصال به شبکه ملی چه از سوی شما و چه از سوی آن‌ها کار تا حدودی ساده‌تر خواهد بود؟
بله درست است. در حال بررسی موضوع هستیم اما در بحث اتصال خودتان می‌دانید که موضوع کمی پیچیده است.
.
نمی‌توان از دید بالادستی به موضوع نگاه کرد؟ یعنی دولت متولی این امر شود؟
تقریباً موضوع به همین صورت پیگیری می‌شود. اگر دید کلانی در کشور وجود داشته باشد “نهاب” حلال بسیاری از مشکلات است. موضوع اتصال کمی کند پیش می‌رود اما این‌گونه هم نیست که اصلاً کار انجام نشود، کمی آهسته است اما انجام می‌شود.
.
منظور شما این است که موضوع کنار گذاشته نمی‌شود، در نهایت اجرایی می‌شود؟
بله. کنار گذاشته نمی‌شود اما کند پیش می‌رود. با اینکه در بانک مرکزی و شرکت خدمات انفورماتیک سرعت خیلی خوبی در اجرای این پروژه داریم اما برقرار کردن این سرویس برای بانک‌ها، به دلیل معضلاتی که به آن‌ها اشاره کردم، کمی آهسته پیش می‌رود.
.
نقطه اتصال نهاب با بانک‌ها چگونه است؟
هم‌اکنون در کربنکینگ بانک‌ها بخشی وجود دارد که اطلاعات مشتریان در آن قرار می‌گیرد، اطلاعات آن بخش با اتصال به نهاب به‌روز نگه داشته خواهد شد. البته بسیاری از فعالیت‌های بانکی پس از آمدن نهاب منوط به استعلام‌هایی خواهد شد که از این سامانه گرفته می‌شود. یکی دیگر از موضوعاتی که وزارت اقتصاد در پی اجرایی شدن آن از طریق نهاب است، تعیین سطح فعالیت اشخاص است؛ یعنی هر شخص با داشتن یک کد شهاب تا چه سطحی می‌تواند فعالیت کند.
.
یعنی رتبه‌بندی مشتریان؟
نمی‌توان به‌صورت دقیق گفت رتبه‌بندی. اصطلاح دقیقش مشخص شدن سطح فعالیت مشتریان است.
.
این را اعتبار مشتری مشخص می‌کند؟
به نوعی. در واقع برخی فعالیت‌ها و فرآیندها این موضوع را مشخص می‌کند. این فعالیت جزئی از فعالیت‌های نهاب می‌شود. در اصل می‌تواند به شناسایی مشتریان توسط بانک‌ها کمک کند. در شرایط فعلی اگر از من رکورد بدی در یک بانکی ثبت شده باشد -مثلاً چک برگشتی داشته باشم- این رکورد یکجا و به‌صورت متمرکز جمع نیست اما با آمدن این اطلاعات یکجا جمع می‌شود.
.
به نظرتان چه زمانی اجرایی می‌شود؟
درست است که با نماد آغاز شد اما تاریخ شروع پروژه را نمی‌توان از آن زمان در نظر گرفت، برای اینکه پروژه کاملاً تغییر کرد، شاید بهتر بود اسمش هم عوض می‌شد. به‌هرحال فعالیت‌هایی که باید در سمت شرکت خدمات انفورماتیک صورت می‌گرفت انجام شده است. زمان دادن منوط به آن سازمان‌های بیرونی است. اگر ارتباط ما با ثبت‌احوال هر چه زودتر برقرار شود ما نیز سریع‌تر ارتباط می‌گیریم.
.
ارتباطتان با ارگان‌های دیگر بر اساس کارمزد تعیین می‌شود یا انتقال اطلاعات رایگان خواهد بود؟
من خودم شنیده‌ام که اگر دو نهاد دولتی می‌خواهند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند نباید بینشان کارمزدی ردوبدل شود.
.
اما یک طرف این موضوع بانک است؟
در عمل اتفاق دیگری می‌افتد. بحث کارمزد نیز یکی دیگر از دغدغه‌های ماست. آن ارگان‌ها نیز هرکدام قوانین و کارمزدهای خود را دارند که باید یکسان‌سازی شوند.
.
در صورت سرویس‌دهی نهاب برای هر مشتری یک‌بار هویت سنجی صورت می‌گیرد یا به‌طور مرتب باید به سامانه نهاب مراجعه شود؟
تولید کد شهاب یک‌بار اتفاق می‌افتد. در شرایط فعلی نیز برای هفت تا هشت میلیون مشتری بانکی شهاب تولید کرده‌ایم. وقتی کد شهاب برایتان تولید می‌شود، در صورت مراجعه به یک بانک دیگر نیز با همان کد می‌توانید فعالیت‌های خود را انجام دهید.
.
کد شهاب را با ثبت‌احوال چک می‌کنند؟
نه نیازی نیست. بانک‌ها صرفاً سامانه نهاب را می‌بینند، در یک دوره زمانی نهاب خودش را به‌روز می‌کند.
منبع: شرکت خدمات انفورماتیک