پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
باتوجه‌به تغییرات جوامع، ورود نسل زد به اقتصاد و کاهش سرمایه‌های کلان موجود در بازار، رشد و اثرگذاری کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SME) روزبه‌روز در حال گسترش است. کیک اقتصاد هر روز به قطعات کوچک‌تری تقسیم می‌شود و هر قسمت نصیب یک استارتاپ، یک کسب‌وکار خانگی، یک فریلنسر، یک کارگاه کوچک و یا یک‌خرده فروش می‌شود.
دراین‌خصوص سازمان جهانی کار (International Labour Organization (ILO)) اعلام کرده است که SMEها بیش از ۹۰٪ از کل کسب‌وکارها را تشکیل می‌دهند و سهم قابل‌توجهی در اشتغال و تولید ناخالص داخلی (GDP) دارند. بانک جهانی (World Bank) نیز سهم SMEها در GDP بسیاری از کشورها را بین ۴۰ تا ۶۰٪ بیان کرده است. این تغییرات باعث شده که به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط عنوان «ستون فقرات اقتصاد» اعطا شود.
بااین‌وجود، این کسب‌وکارها با چالش‌های ساختاری و عملیاتی متعددی مواجه هستند که می‌تواند پتانسیل رشد و توسعه آنها را تحت‌تأثیر قرار دهد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به دسترسی محدود به منابع مالی، عدم انعطاف در فرایندهای اعتباردهی، دشواری در دریافت خدمات بانکداری دیجیتال اشاره کرد.
در این مقاله، ضمن بررسی نقش استراتژیک SMEها در اقتصاد، به چالش‌های موجود در حوزه بانکداری سنتی پرداخته می‌شود و نحوه ظهور نئوبانک‌های کسب‌وکاری به‌عنوان راه‌حلی نوآورانه برای رفع این مشکلات تحلیل می‌شود.
چرا SMEها ستون فقرات اقتصاد هستند؟
با نگاه دقیق‌تری به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، به لیستی شامل دلایل زیر برای توجیه اهمیت آنها در اقتصاد می‌رسیم:
۱. موتور اصلی اشتغال‌زایی و توانمندسازی جامعه: کسب‌وکارهای کوچک و متوسط اصلی‌ترین کارفرمایان در اکثر اقتصادها هستند. مثلاً، در بسیاری از کشورها، SMEها بین ۶۰ تا ۷۰٪ از کل اشتغال را تشکیل می‌دهند. آنها برای جمعیت‌های حاشیه‌نشین، جوانان، زنان و افراد کم‌درآمد و افراد کم‌توان فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کنند و به کاهش نابرابری‌های اجتماعی و شکاف بین مناطق توسعه‌یافته و کمتر توسعه‌یافته کمک می‌کنند.
۲. انعطاف‌پذیری در نوآوری و کمک به کارآفرینی: ازآنجاکه SMEها ساختار کوچک و ساده‌ای دارند، سریع‌تر به تغییرات بازار واکنش نشان می‌دهند و نوآوری‌های جدید را معرفی می‌کنند. بر اساس گزارش‌های OECD بیش از ۴۰٪ از ثبت اختراعات صنعتی و فناوری‌های نوین در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (Organisation for Economic Co-operation and Development -OECD) مربوط به SMEها است.
۳. انعطاف‌پذیری در برابر شوک‌های اقتصادی و تغییرات فناوری: همان‌طور که گفته شد SMEها به دلیل ساختار ساده و عدم وابستگی به زنجیره‌های تأمین پیچیده، می‌توانند سریع‌تر با شرایط اقتصادی جدید سازگار شوند و به جامعه کمک می‌کنند در برابر شوک‌های اقتصادی مقاوم‌تر باشد. بر اساس تحقیقات بانک جهانی، در بحران‌های اقتصادی، SMEها به طور متوسط ۲۰-۳۰٪ کمتر از شرکت‌های بزرگ تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند.
۴. حمایت از زنجیره‌های تأمین محلی و کاهش وابستگی به واردات: SMEها اغلب به‌عنوان تأمین‌کنندگان مواد اولیه و خدمات برای شرکت‌های بزرگ عمل می‌کنند و به تقویت زنجیره‌های تأمین کمک می‌کنند. از طرف دیگر، آنها با تولید کالاها و خدمات محلی، وابستگی به واردات را کاهش می‌دهند. بر اساس آمار کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (United Nations Conference on Trade and Development- UNCTAD)، در کشورهای درحال‌توسعه، SMEها حدود ۵۰٪ از کل صادرات غیرنفتی را تشکیل می‌دهند.
۵. نقش در گسترش و تنوع صادرات: بسیاری از SMEها به بازارهای بین‌المللی دسترسی پیدا کرده‌اند و به رشد صادرات کشورها کمک می‌کنند. آنها در صنایع مختلف فعالیت می‌کنند و باعث تنوع‌بخشیدن به سبد صادراتی کشورها می‌شوند.
باتوجه‌به موارد گفته شده، اهمیت توجه به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SMEها) و کمک به رشد آنها بیش‌ازپیش مهم جلوه می‌کند. اما SMEها برای ادامه حیات خود با چالش‌های متعددی مواجه هستند که می‌تواند رشد و پایداری آنها را مختل کند و به‌صورت خلاصه می‌توان این چالش‌ها را به‌صورت زیر لیست کرد:
- دشواری در دسترسی به منابع مالی و سرمایه در گردش (بر اساس گزارش‌های IFC، تنها ۳۰-۴۰٪ از درخواست‌های وام SMEها توسط بانک‌های سنتی تأیید می‌شود.)
- فشارهای قانونی و مقررات (اساس گزارش World Economic Forum (WEF)، هزینه‌های مرتبط با رعایت مقررات برای SMEها به طور متوسط ۳۰٪ بیشتر از شرکت‌های بزرگ است.)
- دسترسی محدود به بازارهای رقابتی و فاصله دیجیتال (بر اساس آمار International Telecommunication Union (ITU)، تنها ۲۵٪ از SMEها در کشورهای درحال‌توسعه از فناوری‌های دیجیتال برای مدیریت کسب‌وکار خود استفاده می‌کنند.)
- مشکل در دسترسی به اطلاعات و مشاوره‌های مالی
- بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی و نوسانات ارز
این عوامل باعث می‌شود که این ستون فقرات، روزبه‌روز رنجورتر و خسته‌تر شود و بار کمتری از دوش اقتصاد بردارد. در مسیر کمک به توسعه اقتصاد و رفع چالش‌هایی که این کسب‌وکارها با آن مواجه می‌شوند، اولین سؤال این است؛ چه کسی می‌تواند در این مسیر به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط کمک کند؟
قطعاً در صدر این لیست دولت است، اما در رتبه دوم و بافاصله اندکی از دولت، اسم بانک‌ها به چشم می‌خورد. بانک‌ها به دلیل داشتن گستردگی، منابع و دانش مالی، یکی از مهم‌ترین عوامل در این بازی هستند. بانک‌ها می‌توانند به SMEها کمک کنند که رشد کنند، نوآوری را پیش ببرند و در بازار رقابتی باقی بمانند. برخی از روش‌های حمایتی بانک‌ها از SMEها شامل موارد زیر هستند:
۱. تسهیل در دسترسی به منابع مالی: ارائه وام‌های اختصاصی و با شرایط مناسب برای حمایت از استارتاپ‌ها، تعریف خطوط اعتباری منعطف جهت کمک به مدیریت جریان نقدینگی، ارائه وام‌های ویژه برای پروژه‌های تحقیق و توسعه (R&D) و نوآوری و برنامه‌های حمایتی برای کارآفرینان جوان یا زنان کارآفرین.
۲. خدمات مشاوره و آموزش: ارائه خدمات مشاوره مالی و مدیریتی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی جهت افزایش سواد مالی، راهنمایی به کسب‌وکارهای کوچک جهت دریافت کمک‌های دولتی (بر اساس گزارش‌های McKinsey & Company، SMEهایی که از خدمات مشاوره بانکی استفاده می‌کنند، به طور متوسط ۲۵٪ نرخ رشد سالانه بالاتری دارند.)
۳. خدمات مبتنی بر فناوری: ارائه خدمات متنوع و به‌روز در حوزه بانکداری دیجیتال، ادغام خدمات بانکی با ابزارهای کسب‌وکار مانند حسابداری و یا CRM، ارائه خدمات پرداخت (مانند درگاه‌های پرداخت آنلاین، کیف پول‌های دیجیتال و سیستم‌های پرداخت موبایلی)
۴. مدیریت ریسک و خدمات بیمه‌ای: تعریف محصولات بیمه‌ای مانند بیمه اعتباری، بیمه دارایی، بیمه وکالت و بیمه مسئولیت مناسب‌سازی شده برای کسب‌وکارهای کوچک، کمک در مدیریت ریسک ارزی و تحلیل ریسک‌ها
۵. شبکه‌سازی و دسترسی به بازارهای جهانی: کمک به ایجاد شبکه‌های کسب‌وکار و دسترسی به بازارهای بین‌المللی به‌وسیله برگزاری رویدادهای شبکه‌سازی و نمایشگاه‌های تجاری
۶. بهبود در میزان و شیوه دسترسی به اطلاعات بازار: ارائه پلتفرم‌های اطلاعاتی در خصوص اطلاعات بازار، روندهای صنعت و فرصت‌های تجاری و تحلیل داده‌های آنها جهت ایجاد بینش صحیح برای رشد
۷. حمایت از کسب‌وکارها در دوران بحران: تعریف تسهیلات اضطراری در دوره بحران‌های اجتماعی مانند همه‌گیری COVID-19، همراهی با کسب‌وکارها در تعویق و تسهیل پرداخت‌های اقساط، تعریف برنامه برای دوران بازسازی پس از بحران
این لیست می‌تواند بسیار بلندبالاتر هم بشود؛ اما مسئله این است که بانک‌ها برای این که بتوانند این خدمات را به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط ارائه کنند با چالش‌های زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- فرایندهای پیچیده و زمانبر در ارائه خدمات
- شخصی‌سازی نشدن خدمات برای کسب‌وکارهای کوچک
- وثیقه‌های سنگین موردنیاز برای دریافت تسهیلات
- اعتباردهی سنتی بدون لحاظ‌کردن شرایط خاص کسب‌وکارهای کوچک
- هزینه بالای خدمات‌رسانی به کسب‌وکارهای کوچک
- ریسک بالای درک شده در ارائه وام‌های خرد
نئوبانک کسب‌وکاری، تحولی در اکوسیستم مالی
باتوجه‌به چالش‌های گفته شده، باید اذعان داشت که ساختار بانک‌های سنتی چندان برای حضور بانک‌ها در حوزه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مناسب نیست و به همین دلیل «نئوبانک‌های کسب‌وکاری» ایجاد شدند.
در سراسر دنیا «نئوبانک‌های کسب‌وکاری» در پاسخ به نیاز حضور بانک‌ها در کنار کسب‌وکارهای کوچک و رفع مشکلات آنها ایجاد شدند و بر ارائه خدمات شخصی‌سازی‌شده برای این کسب‌وکارها تمرکز دارند.
در بسیاری از کشورهای مختلف در دنیا امکان ایجاد نئوبانک به‌صورت کاملاً مستقل و بدون ارتباط با یک بانک سنتی وجود دارد. اما در برخی کشورها مانند ایران، نئوبانک‌ها با پشتوانه بانک‌های سنتی ایجاد می‌شوند که مزایا و معایب این روش موضوع صحبت ما نیست.
«نئوبانک» نوعی بانک دیجیتال است که منحصراً به‌صورت آنلاین و بدون شعبه فیزیکی فعالیت می‌کند. نئوبانک‌ها با تمرکز بر نوآوری دیجیتال، از فناوری برای ارائه خدمات مالی به شیوه‌ای ساده‌تر، کاربرپسندتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر استفاده می‌کنند. ویژگی‌های اصلی نئوبانک‌ها شامل موارد زیرند:
۱. صرفاً تمرکز بر ارائه خدمات دیجیتال: نئوبانک‌ها کاملاً آنلاین هستند و بدون شعبه فیزیکی کار می‌کنند، مشتریان آنها از طریق اپلیکیشن‌های موبایل یا پلتفرم‌های وب به خدمات دسترسی دارند.
۲. طراحی مشتری‌محور: آنها بر ارائه یک تجربه یکپارچه و کاربرپسند با رابط‌های بصری و خدمات شخصی تمرکز دارند.
۳. هزینه‌های کمتر: بدون سربار نگهداری شعب فیزیکی، نئوبانک‌ها می‌توانند کارمزد کمتر و نرخ بهره بهتری را برای حساب‌های پس‌انداز یا وام ارائه دهند.
۴. چابکی و نوآوری: نئوبانک‌ها به دلیل توانایی خود در انطباق سریع با روندهای بازار و نیازهای مشتریان شناخته شده‌اند و می‌توانند امکانات جدید و نوآورانه را سریع‌تر از بانک‌های سنتی ارائه دهند.
۵. خدمات هدفمند: بسیاری از نئوبانک‌ها به نیازهای بخش‌های خاصی از مشتریان توجه کرده‌اند. مانند نئوبانک‌هایی که به فریلنسرها یا شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) پرداخته‌اند.
این ویژگی‌ها در کنار سرعت افتتاح حساب در نئوبانک‌ها (که فقط چند دقیقه طول می‌کشد و کاملاً آنلاین انجام می‌شود) و دسترسی ساده به آن (تنها از طریق تلفن همراه هوشمند و اینترنت و بدون نیاز به حضور در شعبه برای دریافت هیچ‌گونه از خدمات) موجب شده است که مشتریان نیز از دریافت خدمات از آنها احساس رضایت بیشتری داشته باشند.
یک نئوبانک از شیوه‌های مختلفی تولید می‌شود. اما یکی از کارآمدترین این شیوه‌ها، همکاری بانک با فین‌تک‌ها است. این همکاری باعث کاهش ناکارآمدی، مدیریت هزینه‌ها و ایجاد بازارهای جدیدی برای هر دو طرف می‌شود. در این همکاری آوردهٔ فین‌تک‌ها «چابکی» در ارائه خدمات متنوع، «سرعت» در استفاده از فناوری، «نوآوری» مشتری‌محور و بهبود تجربه مشتریان است و آوردهٔ بانک‌ها «مقیاس» (پایگاه مشتریان بزرگ‌تر)، «منابع» و تخصص نظارتی، «دانش و تخصص» صنعت مالی است. نتیجه این همکاری «تولید راه‌حل‌های سفارشی برای رفع نیازهای خاص SMEها (مانند تأیید سریع‌تر وام‌ها، شرایط اعتباری منعطف و ارزیابی ریسک مبتنی بر داده) و ایجاد جریان‌های درآمدی جدیدی برای بانک‌ها و فین‌تک‌ها» خواهد بود.
در یک جمله می‌توان گفت نتیجه این همکاری «ایجاد یک اکوسیستم مالی با هدف توسعه اقتصاد و گسترش نوآوری، شمول و رفاه در جامعه» است.
نتیجه‌گیری
نئوبانک‌های کسب‌وکاری به‌عنوان تحولی نوآورانه در اکوسیستم مالی SME ها، نقش مهمی در رفع چالش‌های موجود و تسهیل دسترسی به خدمات مالی ایفا می‌کنند. باتوجه‌به رشد روزافزون این نوع بانک‌ها، آینده‌ای روشن برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط پیش‌بینی می‌شود که در آن، فناوری و نوآوری به‌عنوان موتورهای اصلی رشد و توسعه عمل خواهند کرد.
