پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ریحانه هاشمی / در ایران با توجه به چالش‌های رگولاتوری و موانعی که بر سر کسب‌وکارها به‌خصوص در فضای مجازی قرار دارد، چشم‌انداز آنها بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. در بخشی از رویداد یلدا سامیت پنلی تحت عنوان «آینده مارکت‌پلیس‌ها» برگزار شد که مهمانانش سعید محمدی، بنیان‌گذار دیجی‌کالا و محمد خلج، مدیرعامل اسنپ بودند و میزبانی آن را شهرام شریف، بنیان‌گذار رسانه آی‌تی ایران بر عهده داشت که بخش‌هایی از آن را در ادامه می‌خوانید.
در ابتدای پنل، شهرام شریف در مورد سهم مارکت‌پلیس‌ها از کل مارکت دیجی‌کالا پرسید و سعید محمدی جواب داد: «ما 10 سال اول فقط به‌صورت خرده‌فروشی فروش داشتیم و سال 1395 مدل مارکت‌پلیس را در کنار خرده‌فروشی اضافه کردیم که بر اساس آن دیجی‌کالا فروشنده مستقیم نبود. امروز پس از پنج سال، به‌صورت میانگین، ۶۵ درصد فروش ریالی دیجی‌کالا سهم بازار مارکت‌پلیس و ۳۵ درصد آن سهم فروش خرده‌فروشی دیجی‌کالاست. به لحاظ عددی هم ۸۵ تا ۹۰ درصد کالاهای فروخته‌شده متعلق به مارکت‌پلیس‌ها و بقیه آن سهم دیجی‌کالا بود.»
محمدی ادامه داد: «در دوره کرونا به خاطر محدودیت‌های فروش حضوری، انگیزه بیشتری برای فروشندگان ایجاد شد تا از پلتفرم دیجی‌کالا استفاده کنند. ما از این فرصت استفاده کردیم و مدل خرده‌فروشی و مارکت‌پلیس را به‌صورت هیبریدی با هم پیش بردیم.»
محمد خلج، مدیرعامل اسنپ نیز گفت: «اسنپ از ابتدا با مارکت‌پلیس و اقتصاد مشارکتی آشنایی داشت. الان هم در اسنپ‌مارکت و اسنپ‌دکتر با داروخانه‌ها با همین مدل همگاری داریم. ما از ابتدا روی همین مدل کسب‌وکار تمرکز داشتیم.»
شهرام شریف در ادامه از محمدی پرسید که مارکت‌پلیس کجا به مشتریان دیجی‌کالا کمک کرده و محمدی این‌طور پاسخ داد: «اول اینکه در حال حاضر تنوع محصولات با زمانی که فقط فروش خرده‌فروشی داشتیم اصلاً قابل مقایسه نیست. ما در طول 10 سال یعنی از سال 13۸۵ تا 13۹۵ به ۱۲۰ هزار کالا رسیدیم. همان زمان هم یکی از نقدها این بود که تنوع مورد نظر مشتری فراهم نبود. ولی از سال 13۹۵ تاکنون به بالای هشت میلیون تنوع محصول رسیدیم و ۲۰۰ هزار فروشنده داریم.»
او در مورد مزیت دوم گفت: «مورد دوم این بود که الآن رقابت وجود دارد. عرضه‌کنندگان متعدد برای یک کالای خاص وجود دارند که روی قیمت‌گذاری و ارائه خدمات مؤثر است و مشتری می‌تواند بین آنها انتخاب کند. این مسئله کمک می‌کند موضوع آنلاین خرده‌فروشی، دموکراتیزه شود و در دست یک پلتفرم متمرکز نباشد و همه در آن سهیم باشند. همچنین کمک می‌کند که تنوع محصولی افزایش پیدا کند که برای مشتری ارزشی مهم است.»
سپس شهرام شریف در مورد حفظ منفعت فروشنده و تأمین‌کننده‌ها پرسید و محمدی گفت: «در بعضی کسب‌وکارها، تأمین‌کننده ترجیح می‌دهد با کانال خرده‌فروشی ما همکاری کند. این بستگی به انتخاب تولیدکننده کالا دارد و مدل مارکت‌پلیسی به تأمین‌کننده تحمیل نمی‌شود. از سوی دیگر تنوع محصولی برای یک برند خاص در دست یک تولیدکننده نمی‌ماند و فروشندگان خردتر می‌توانند تولید را در دست بگیرند. امروز در دورافتاده‌ترین روستاهای کشور هم تأمین‌کننده‌ها، در شرایط برابر با فروشندگانی که در پایتخت هستند، از دیجی‌کالا برای فروش استفاده می‌کنند.»
خلج صحبت‌های محمدی را این‌طور ادامه داد: «با فروش مارکت‌پلیسی، بحث شفافیت در فعالیت‌ها بسیار نمود پیدا کرده است. در زمینه تاکسی‌های آنلاین نیز همین‌طور است. در دوران کرونا، پلتفرم‌ها در کنار بخش آفلاین و سنتی فروش قرار گرفتند و اتفاق خوبی افتاد؛ مثلاً اسنپ‌فود اکنون با ۱۷ هزار رستوران همکاری دارد و روزانه ۲۰۰ هزار سفارش را پوشش می‌دهد. در مورد خریداران هم شفافیت می‌تواند به خرید بهتر و مطمئن‌تر کمک کند.»
شهرام شریف صحبت‌هایش را با سؤال در مورد حد و حدود مسئولیت صاحبان پلتفرم در برابر مارکت‌پلیس‌ها و خریدوفروش کالا روی بسترشان ادامه داد و هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا پاسخ داد: «عوامل پشت پلتفرم مارکت‌پلیس‌ها حتماً مسئولیتی دارند که باید تدوین و اطلاع‌رسانی بشود تا بستری برای تخلف ایجاد نشود. از سوی دیگر نمی‌شود منکر شد که کاربری که در یک پلتفرم تخلف می‌کند، باید مسئولیت تخلف خودش را به عهده بگیرد و نهاد ناظر هم باید مسئولیت را بر دوش کاربر بگذارد. مهم این است که در شرایط گذار و توسعه، پلتفرم‌های دوطرفه (two sided) نقش خودشان را شفاف بدانند و حاکمیت هم این نقش را مشخص بداند و تمام تقصیرها به گردن صاحبان کسب‌وکارها نیفتد.»
خلج نیز در مورد مسئولیت پلتفرم اسنپ درباره تخلف رانندگان گفت: «یک پلتفرم مسئولیت‌هایی برای احراز هویت و برسی سوابق تأمین‌کننده کالا و خدمت دارد تا مطمئن شود این افراد تأیید صلاحیت شده‌اند. اگر این مرحله به‌درستی انجام بشود، جلوی بسیاری از اتفاقات گرفته می‌شود. در اسنپ هم تأیید صلاحیت و هویت به‌دقت انجام می‌شود. تأیید هویت دیجیتال و امضای دیجیتال هم کمک می‌کند جلوی تخلف‌ها گرفته شود.»
شهرام شریف درباره بحث نظارت حاکمیتی بر پلتفرم‌ها صحبت کرد و از مهمانان پرسید مدل کسب‌وکار پلتفرمی چقدر این نظارت را می‌پذیرد؟
سعید محمدی در جواب این سؤال گفت: «کلاً کسب‌وکارهای پلتفرمی خیلی نظارت‌پذیر هستند، به این دلیل که کاربر و صاحب پلتفرم‌ها هویت‌شان شناخته‌شده و فعالیت‌شان شفاف است و همه‌چیز قابل نظارت و بررسی است. حاکمیت سابقاً می‌گفت که پلتفرم‌ها قابل نظارت نیستند، اما واقعاً چنین چیزی نیست. اتفاقاً این کار در روش‌های سنتی سخت و نشدنی بود.»
مدیرعامل اسنپ نیز گفت: «در بحث قیمت‌گذاری، مهم‌ترین چالش ما همین است. ما در یک چهارضلعی بین کاربر استفاده‌کننده، کاربر ارائه‌دهنده خدمت یا کالا، حاکمیت و پلتفرم قرار داریم. گاهی می‌شنویم که مشتریان می‌گویند قیمت‌ها بالاست و راننده می‌گوید قیمت پایین است. با وجود این چالش، عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند. ما معتقد به قیمت خیلی بالا و خیلی پایین نیستیم، اما معتقدیم باید تعادلی وجود داشته باشد که هر دو کاربر راضی باشند و به نقطه بهینه برسند.»
میزبان برنامه به ورود اسنپ به حوزه فروش دارو نیز اشاره کرد و گفت بعضی‌ها معتقدند این مسئله می‌تواند چالش ایجاد کند. محمد خلج پاسخ داد: «در مورد بعضی داروها نیاز به تهیه نسخه است، اما باید پزشکان هم بتوانند نسخه دیجیتال بدهند. در نسخه جدید اسنپ، داروهایی که به نسخه پزشک نیاز دارند، قابل خرید نیستند. در همین‌جا هم ما رابط بین کاربر و داروخانه هستیم و داروخانه‌ها باید قوانین مربوط به فروش انواع دارو به‌صورت آفلاین را روی پلتفرم هم رعایت بکنند. چون این مسئله می‌تواند به دیجیتالی‌کردن حوزه سلامت کمک کند.»
محمدی نیز گفت: «این موضوع اصلاً بغرنج نیست و نهادهای ذی‌ربط اگر در این مورد خاص اراده کنند که برای این موضوع یک راه‌حل درست ایجاد کنند، کاملاً امکان‌پذیر است. شما به داروخانه مراجعه می‌کنید و داروخانه‌دار می‌تواند تحت قوانین، دارویی را به شما بدهد یا ندهد. اگر داروی ممنوعی را بدهد، هیچ‌کس متوجه نمی‌شود و این مسئله قابل ردیابی نیست. حُسنی که پلتفرم‌ها در عرضه دارو دارند، این است که عملکردشان قابل رؤیت و پیگیری است، حتی اگر داروی نیازمند نسخه را بدون نسخه فروخته داشته باشد. پس حضور پلتفرم‌ها در این عرصه اتفاقاً عملکرد داروخانه‌ها را شفاف‌تر می‌کند.»
زنده‌ماندن در شرایط سخت
شهرام شریف از مهمانان سؤال کرد که در شرایط فعلی اقتصادی، شما چطور می‌توانید هم نوآور باشید و هم زنده بمانید؟
سعید محمدی گفت: «در حوزه اقتصاد نوآوری و دیجیتال، پنجره‌های فرصت خیلی زیاد باز نمی‌مانند. ما شرایطی داشتیم که می‌توانستیم اقتصاد منطقه را تسخیر کنیم. در اقتصاد دیجیتال چند سال فرصت داشتیم که این حوزه را فتح کنیم. شاید بخش خصوصی و پلتفرم‌ها هم آماده نبودند، به همین دلیل اتفاق خاصی در این زمینه نیفتاد، اما به هر حال پنجره رو به بسته‌شدن است؛ چراکه تمام شرکت‌هایی که بعد از ایران دیجیتالی شدند و کوچک‌تر از دیجی‌کالا بودند، اکنون جهانی شده‌اند، مثل گتیر و ترندیول در ترکیه. این شرکت‌ها در یک مرحله، یک میلیارد دلار سرمایه جذب می‌کنند. ما پنج سال پیش یکصد میلیون دلار سرمایه جذب کردیم و صدای همه درآمد که چرا. این مبلغ، سرمایه‌ای نبود که بخواهد اقتصاد دیجیتال را شکوفا کند و بستر بسازد.»
مدیرعامل اسنپ نیز گفت: «می‌خواهم مثالی بزنم از شرکت کریم که در 10ماهه اول سال ۴.۳ میلیون سفر را ثبت کرده و با ارزش ۳.۲ میلیارد دلار فروخته شد. این تعداد سفر طی 10 ماه، معادل سفرهای اسنپ در یک روز و نیم است. رکورد جدید ما که سه میلیون سفر در روز را رد کرده‌ایم هم نشان می‌دهد که چه پتانسیل خوبی در کشور وجود دارد. اگر تعداد سفر در تهران را نرمال‌سازی کرده و با شهرهای بزرگ دنیا مقایسه کنیم، تهران اولین شهر به لحاظ حمل‌ونقل هوشمند است.»
او ادامه داد: «فرصت‌هایی که برای صادرات فناوری وجود داشت، از دست رفت. طرق تأمین مالی ما خیلی متعدد نیست. تأمین مالی می‌تواند شرکت‌ها را در مسیر توسعه قرار دهد. مشکل منابع انسانی هم مخصوصاً در این حوزه جدی است. این دانش بین‌المللی است و نیروی انسانی این حوزه راحت می‌تواند مهاجرت کند که مهاجرت‌های زیاد به شرکت‌ها ضرر فراوانی وارد می‌کند.»
میزبان برنامه در ادامه از مهمانان پرسید آیا تهدید از سمت تجارت‌های اجتماعی، شما را نگران کسب‌وکارتان نمی‌کند؟
بنیان‌گذار دیجی‌کالا گفت: «مهم‌ترین روندهای تجارت الکترونیکی، تمرکززدایی، اومنی‌چنل و دموکراتیزه‌شدن هستند و نمی‌شود انکارشان کرد یا نادیده‌شان گرفت. کافی است خودمان را برای این مسئله آماده کنیم. اکنون ما در نسل چهار دیجی‌کالا هستیم. در این نسل، با سرویس‌های تجارت الکترونیکی روبه‌رو هستیم. هر کدام از این سرویس‌ها را نه‌فقط به‌عنوان یک سرویس برای دیجی‌کالا، بلکه در اختیار دیگرانی که تجارت الکترونیکی خودشان را دارند و در بستر خودشان یعنی صفحه اینستاگرام یا سایت یا اومنی‌چنل کار می‌کنند نیز قرار می‌دهیم. با این نگاه این مسئله تجارت اجتماعی را تهدید نمی‌بینیم.»
میزبان از محمد خلج درباره چشم‌انداز اسنپ در توسعه نوآوری پرسید و خلج پاسخ داد: «علاوه بر ایجاد سوپراپ و مبحث سرویس اعتبار، اخیراً با افرادی که ایده نویی دارند و دوست دارند با کارشناسان اسنپ به اشتراک بگذارند و امکان همکاری و مشارکت‌شان وجود دارد، یک درگاه ارتباطی تحت عنوان اسنپ ونچرز ایجاد کرده‌ایم. امیدواریم با دریافت ایده‌ها و حمایت از آنها بتوانیم به اکوسیستم استارتاپی کشور کمک کنیم.»
شهرام شریف در انتهای پنل از تجربه رقابت اسنپ و دیجی‌کالا در برخی حوزه‌ها پرسید و خلج پاسخ داد: «حضور دیجی‌کالا در حوزه FMCQ برای ما ارزشمند است و تیم ما را پویاتر می‌کند و باعث می‌شود دنبال تعریف فعالیت‌های جدید برای حضور در بازار باشیم. حضور هر رقیبی در بازار نقش مهمی برای فعالان آن حوزه دارد و برای کاربران هم مهم است، چون پلتفرم‌ها نباید مشتری را از دست بدهند. هم‌افزایی رقبا، هم باعث بهبود سرویس‌ها می‌شود و خلاقیت را افزایش می‌دهد و هم از دید حاکمیت، حضور رقبا در یک حوزه، رضایت بیشتری ایجاد می‌کند.»
محمدی نیز نظرش را این‌طور بیان کرد: «ما در حوزه FMCQ از چهار سال پیش حضور داشتیم. همین روند تمرکززدایی و دموکراتیزه‌شدن و روند تقاضای مشتری برای تحویل سریع کالاهای تندمصرف، باعث شد دیجی‌کالا خودش را بهبود بخشد و دیجی‌کالا‌جت را راه انداختیم که البته تجارت سریع است و FMCQ نیست. در مورد رقابت هم باید بگویم بخش جدانشدنی و ذات کسب‌وکار، رقابت است و بدون رقابت اصلاً سیکل رشد شکل نمی‌گیرد. حتی بین ما و بخش سنتی هم رقابت سازنده و هم‌افزایی وجود دارد و این بخش، جزئی از اکوسیستم پلتفرم‌های آنلاین است و در حقیقت تأمین‌کننده این پلتفرم‌هاست.»