پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ریحانه هاشمی / پروژه «شبکه ملی اطلاعات» که پیشنهاد‌دهنده‌اش دولت نهم بود، ۱۶ سال پیش کلید خورد. این پروژه از موضوعات فنی و پیچیده در حوزه فناوری اطلاعات کشور در ۱۶ سال اخیر بوده است. هرچند مطرح‌شدن آن تازگی ندارد، اما بنا به دلایلی، بحث‌های مربوط به این پروژه چندی است دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است. اتاق نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران به‌تازگی نشستی در کلاب‌هاوس با عنوان «شبکه ملی اطلاعات، ۱۶ سال بعد» برگزار کرد. در این نشست وضعیت این طرح را از زمان آغاز تا به امروز بررسی شد که خلاصه مباحث مطرح‌شده در آن را می‌توانید در گزارش زیر دنبال کنید.
در ابتدای این نشست، رضا قربانی، رئیس کمیسیون فین‌تک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، به دلایل دوباره مطرح‌شدن بحث‌های مربوط به شبکه ملی اطلاعات کشور اشاره کرد و گفت: «دلیل اول اهمیت این موضوع این است که عیسی زارع‌پور، وزیر جدید ارتباطات و فناوری اطلاعات، قول پیگیری این مسئله را به‌عنوان اولین اولویت وزارتخانه متبوعش داده است. دلیل دوم، گره‌خوردن پروژه شبکه ملی اطلاعات با بحث طرح صیانت از داده است. دلیل سوم هم این است که کشور از لحاظ زیرساخت اطلاعاتی دچار مشکل است.»
شبکه ملی اطلاعات کشور، طبق تعریف قانون برنامه پنجم توسعه، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده است، به‌طوری که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند، به هیچ‌وجه از طریق خارج از کشور مسیریابی نشود.
به گفته مهران ضیابری، مدیرعامل ترگمان، برداشت یکتایی از مفهوم شبکه ملی اطلاعات در دست نداریم: «تعاریفی که در حال حاضر از شبکه ملی اطلاعات وجود دارد، کاملاً فنی است و در مورد محتوای این طرح، تفاهم لازم وجود ندارد و صحبت‌نکردن درباره انتظاراتی که از این طرح وجود دارد، باعث ایجاد سوءتفاهم‌های زیادی شده است. تفسیرهای متفاوتی هم از این مسئله وجود دارد و آمارهای متفاوتی در مورد پیشرفت آن مطرح می‌شود که این مسئله هم به افزایش سوءتفاهم‌ها دامن زده است.»
دیدگاه کسب‌وکارهای خصوصی درباره شبکه ملی اطلاعات
مازیار گنجه‌ای، مدیرعامل شرکت کاریار ارقام که به گفته خودش از همان ابتدا در جریان سازوکار پروژه شبکه ملی اطلاعات بوده است، گفت: «گروهی از اعضای نظام صنفی رایانه‌ای کشور از همان ۱۶ سال پیش با این پروژه مخالفت کردند، اما با وجود این مخالفت‌ها متأسفانه این مسئله جلو رفت و به چاه ویلی تبدیل شد که هر دولتی مجبور بود برای سخت‌افزار و نرم‌افزار آن هزینه کند. از همان زمان، هزینه هنگفتی صرف تهیه دیتاسنترهایی شد که قرار بود زیرساخت شبکه ملی اطلاعات کشور باشند. بسیاری از این دیتاسنترها هم بدون استفاده باقی ماند و در حال خاک‌خوردن است.»
گنجه‌ای درباره مسائل تکنیکی شبکه ملی اطلاعات ادامه داد: «مسئله پروژه شبکه ملی اطلاعات جنبه‌های مختلفی دارد؛ شبکه ملی اطلاعات اگر به این دلیل مطرح شد که بخواهد سیستم‌های بانکی کشور را به یکدیگر متصل کند، این اتفاق افتاده و دیگر نیازی به توسعه بیشتر آن نیست، اما اگر قرار باشد در ادامه، طرح صیانت از داده هم در آن گنجانده شود، تبعات زیادی خواهد داشت.»
مهران ضیابری، مدیرعامل ترگمان نیز در ادامه درباره جنبه‌های مختلف این پروژه گفت: «پروژه شبکه ملی اطلاعات کشور به لحاظ زیرساختی و شبکه‌ای، به این شبکه نیاز دارد، اما لایه نرم‌افزاری این پروژه پیچیدگی‌هایی دارد و مشخص نیست چقدر وارد بحث صیانت از داده‌های کاربران خواهد شد. چون وقتی زیرساخت اینترنت کشور در داخل کشور باشد، می‌شود کنترل بیشتری روی داده‌های کاربران اعمال کرد؛ بنابراین می‌شود از مفهوم شبکه ملی اطلاعات، هم استفاده‌های بجا و خوبی داشت و هم سوءاستفاده‌های نابجا و ناصواب.»
مشکلات طرح شبکه ملی اطلاعات
مهدی فرجی، بنیان‌گذار شرکت تاکیان با بیان اینکه پروژه شبکه ملی اطلاعات پروژه موفقی نبوده است، گفت: «در نگاه اول در این پروژه، قوانینی برای گردش آزاد اطلاعات وجود ندارد و این نگرانی وجود دارد که نکند این شبکه باعث محدودیت کاربران اینترنت شود. اگر این پروژه طور دیگری مطرح شده بود، شاید خیلی بهتر پیش می‌رفت.»
او درباره کندی سرعت پیشرفت پروژه در کشور نیز گفت: «سرعت رشد فناوری و افزایش پهنای باند در دنیا خیلی سریع است. کشورهایی که پیش از ایران به فکر ملی‌کردن شبکه اطلاعات افتادند و آن را به‌سرعت پیاده کردند، در مقایسه با کشور ما که هنوز بعد از ۱۶ سال نتوانسته این طرح را پیاده کند، کار راحت‌تری داشتند. تغییر رویه دولت‌های مختلف هم باعث شد رویکردهای مختلفی نسبت به این طرح وجود داشته باشد و پیشبرد کار را با کندی مواجه کند.»
او مشکل دیگر این پروژه را سلیقه‌ای‌بودن دیدگاه‌ها در مورد آن عنوان کرد و گفت: «مشکل دیگر این طرح این است که در طول ۱۶ سال گذشته، افراد مختلفی با دیدگاه‌های متنوع، عهده‌دار مسئولیت پیشبرد این پروژه بودهاند. بهتر است این پروژه قائم به سلیقه افراد نباشد تا هیچ‌کس امکان تغییر دادن آن را نداشته باشد.»
فرجی درباره تهیه زیرساخت‌های این پروژه نیز گفت: «از سوی دیگر کل زیرساخت این پروژه را نمی‌توان با تولیدات داخلی فراهم کرد و این خود یک تناقض بزرگ است که بخواهیم شبکه ملی اطلاعات کشور را با تجهیزات خارجی راه‌اندازی کنیم. بیش از ۸۰ درصد تجهیزات این شبکه، تجهیزات روز دنیا نیستند.»
مهدی فرجی در پایان صحبت‌هایش به غیبت متخصصان خبره در پروژه شبکه ملی اطلاعات اشاره کرد و گفت: «اگر متخصصان خبره و دلسوز، فارغ از رانت، برای این پروژه به مشاوره دعوت می‌شدند، اتفاقات بهتری می‌افتاد، اما نه اعضای سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، نه متخصصان دلسوز و خبره و نه اصناف، راه ارتباطی برای ارائه نظرات‌شان در این زمینه به وزیر یا معاونان وزیر نداشته و ندارند.»
شبکه ملی اطلاعات یا چوب جادو؟
محمد کشوری، کارشناس فناوری اطلاعات، نظر بعضی از مسئولان درباره راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را این‌طور تفسیر کرد: «برای بعضی از سیاست‌مداران کشور این‌گونه تصویر شده که این شبکه ملی اطلاعات همانند یک چوب جادو است که به فرض محقق‌شدن، می‌تواند تمام مشکلات ما در فضای مجازی، اعم از فیشینگ، قمار، فساد اخلاقی و… را حل کند و مادامی که این مسائل وجود دارد، آنها می‌گویند اگر شبکه ملی اطلاعات را داشتیم، این مشکلات هم حل می‌شد.»
کشوری درباره دلیل مخالفت این دسته از مسئولان با فعالیت پلتفرم‌های خارجی هم گفت: «دیدگاه این دسته از سیاست‌مداران این است که اساساً چرا از پلتفرم‌های خارجی مثل تلگرام، واتس‌اپ، اینستاگرام و توییتر در کشور استفاده می‌شود، زیرا معتقدند تا زمانی که کاربران از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند، امکان کنترل فعالیت کاربران برای حاکمیت وجود ندارد؛ بنابراین اعتقاد این گروه بر این است که نباید استفاده گسترده و اثرگذار از این پلتفرم‌ها در کشور اتفاق بیفتد و تا زمانی که جلوی این استفاده گسترده گرفته نشود، اجرای پروژه شبکه ملی اطلاعات با مشکل مواجه خواهد شد.»
چشم‌انداز آینده پروژه شبکه ملی اطلاعات
در حال حاضر مجموعه شرایط نشان می‌دهد، تجهیزات لازمی که بخواهد پروژه شبکه ملی اطلاعات را پشتیبانی کند، در کشور وجود ندارد. حمایت‌های مالی وسیع از این پروژه هم نتیجه‌ای مشابه نتیجه حمایت از صنایع خودروسازی داخلی و واکسن ملی خواهد داشت که هیچ عایدی خاصی برای کشور نداشته است. این حمایت‌ها نخواهد توانست پروژه شبکه ملی اطلاعات را به جای خاصی برساند.
حسین اسلامی، رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران در پایان این نشست به نقش بخش خصوصی در توسعه این پروژه اشاره کرد و گفت: «حقیقت این است که در این پروژه برای سازمان نظام صنفی رایانه‌ای به‌عنوان نماینده بخش خصوصی، جایگاهی جهت تصمیم‌گیری، ارائه راه‌حل و مشورت‌دهی در نظر گرفته نشده است، در حالی که بخش زیادی از سرمایه‌گذاری این پروژه نیازمند حضور بخش خصوصی است. اگر بخش خصوصی و بدنه دولت رویکردی یکسان نسبت به پروژه نداشته باشند، ادامه این راه میسر نخواهد بود و ادامه این مسیر بدون حضور بخش خصوصی، عایدی خاصی برای این بخش نخواهد داشت.»
او در ادامه به اختلاف دیدگاه‌های مختلف درباره پروژه ملی اطلاعات نیز اشاره کرد و گفت: «از ابتدای مطرح‌شدن پروژه شبکه ملی اطلاعات و در ۱۶ سالی که از کلید خوردن آن گذشته، دولت‌ها و افراد متعددی عهده‌دار سمت‌های مختلف مرتبط با این پروژه بودهاند. رویکرد هر کدام از این افراد و دولت وقت نیز با دیگران متفاوت بوده و باعث شده در دوره تصدی هر کدام از آنها، پروژه به سمت‌وسوی خاصی کشیده شود. در هر صورت برای نگاه درست به پروژه شبکه ملی اطلاعات، باید از زاویه‌های مختلفی به این قضیه نگریست.»
پروژه شبکه ملی اطلاعات پس از ۱۶ سال هنوز پروژه موفقی نبوده است. آنچه مشخص است این است که بعد از گذشت ۱۶ سال از کلید خوردن پروژه شبکه ملی اطلاعات، نه‌تنها این پروژه بلاتکلیف باقی مانده، بلکه هنوز تعریف یکسان و واحدی در نهادهای حاکمیتی و خصوصی مختلف مرتبط با این موضوع، نسبت به آن وجود ندارد. نقش نظام صنفی رایانه‌ای در این پروژه، نقش حاشیه‌ای و منفعلانه‌ای بوده و اگر بخش خصوصی مشارکت جدی در این پروژه نداشته باشد، پروژه شبکه ملی اطلاعات قطعاً محکوم به شکست خواهد بود.