تحول دیجیتال در صنعت پرداخت در سال 1400

پویا پوراعظم، متخصص و مشاور فناوری در صنعت بانکداری و پرداخت / احتمالاً همه فعالان و بازیگران حوزه نظام پرداخت در کشور قبول دارند که این صنعت از روش‌ها و سازوکارهای فعلی در محصولات و خدمات پرداخت، اشباع شده است.

بنابراین به‌طور طبیعی، فعالان این حوزه در یک فضای رقابتی باید از طریق ارائه محصولات و خدمات جدید در این صنعت، سهم بیشتری از بازار و مشتریان را به خود اختصاص دهند و برای این منظور باید دست به نوآوری در صنعت پرداخت زده و عملاً از ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی به خدمات پرداخت دیجیتال مبتنی بر نوآوری، مهاجرت کنند. 

موضوع مهم در این خصوص ویژگی‌ها و خصوصیات نوآوری برای تولید و ارائه خدمات پرداخت دیجیتال است که می‌تواند در سال 1400 مورد توجه بازیگران نظام پرداخت کشور قرار گیرد. آنچه از مطالعات و بررسی‌های جهانی این صنعت برداشت می‌شود، به دو خصوصیت مهم برای پوشش نیازهای جدید مشتریان که شامل پرداخت‌کنندگان نهایی و پذیرندگان تجاری است، اشاره می‌شود. اول افزایش سرعت و راحتی در پرداخت برای مشتریان نهایی است که این امر با ارائه خدمات پرداخت از نوع «پرداخت بدون اصطکاک یا Frictionless Payments» محقق می‌شود.

پرداخت بدون اصطکاک نشانگر فرایندهای پرداخت آنلاین و آفلاین است که موانع انجام خرید و پرداخت به حداقل یا حتی غیرقابل مشاهده از نگاه مشتری نهایی، کاهش می‌یابد. دومین ویژگی مهم، پاسخگویی به نیازها و خواسته‌های نوظهور پذیرندگان است که می‌توان به افزایش سرعت و انعطاف‌پذیری در فرایند تسویه اشاره کرد. به نظر می‌رسد در سال آینده یکی از خواسته‌های اصلی بخش عمده‌ای از پذیرندگان پرداخت در کشور، تسویه آنی یا تقریباً آنی با آنها باشد.

همچنین کیف ‌پول‌های الکترونیکی و دیجیتال، پرداخت بدون تماسی از طریق فناوری‌های QR Code و NFC، پرداخت‌های موبایلی درون‌برنامه‌ای و پرداخت‌های با یک کلیک (One-Button Payment) در درگاه‌های خرید اینترنتی، نمونه‌هایی از «پرداخت بدون اصطکاک» هستند که در سال 1400، مورد توجه ارائه‌‌کنندگان خدمات پرداخت خواهد بود.

اما پیش‌بینی می‌شود پرداخت از طریق NFC به خاطر محدودیت‌هایی که ممکن است در گوشی مشتریان یا ترمینال خرید وجود داشته باشد، خیلی فراگیر نشود، ولی پرداخت بدون تماس از طریق QR به شرط آنکه ویژگی افزایش سرعت و راحتی در پرداخت را پشتیبانی کند، قطعاً مورد توجه مشتریان نهایی و پرداخت‌کنندگان خواهد بود.

کیف ‌پول پیش‌پرداخت (Pre-Paid) یا همان کیف ‌پول برون‌خط، در صورتی که اکوسیستم یا اکوسیستم‌های تعامل‌پذیری کیف ‌پول‌ها به‌منظور هم‌پذیرندگی فراگیر ایجاد شود، قطعاً در سال آینده بیشتر مورد توجه قرار خواهند گرفت، ولی بعید است که سهم قابل توجهی از پرداخت‌های خرد در سال 1400، به این روش پرداخت اختصاص داده شود.

یک نکته بسیار حائز اهمیت برای ارائه خدمات پرداخت دیجیتال در آینده، پشتیبانی بانک مرکزی از این حوزه است، اما این پشتیبانی بیشتر باید در حوزه قانون‌گذاری باشد تا حوزه اجرا یا پیاده‌سازی زیرساخت‌های فناوری آن. البته برای مثال جهت ایجاد یک اکوسیستم فراگیر پرداخت دیجیتالی مانند پرداخت بدون تماس موبایلی و NFC که مبتنی بر استانداردهای EMV است و اخیراً نیز توسط بانک مرکزی رونمایی شد، با توجه به مدل شبکه پرداخت (شبکه پرداخت آنلاین مبتنی بر کارت) در کشور، قطعاً نیاز است توسط بانک مرکزی یا نهادهای تابعه آن، ارتقاهای فنی/فناوری را در بخش‌هایی از این شبکه که تحت نگهداری و پشتیبانی توسط ایشان است، پیاده‌سازی و اجرا کند.

ولی در عین حال برای ارائه و تولید سایر مؤلفه‌های این اکوسیستم، ورود از نوع اجرایی نداشته باشد تا به ایجاد انحصار نیز منجر نشود و در نتیجه نوعی فضای رقابتی برای ارائه خدمات و محصولات مبتنی بر نوآوری نیز در این حوزه، شکل گیرد.

در این مثال خاص برای اینکه موضوع برای مخاطبان شفاف‌تر باشد، باید اشاره کنیم که یک اکوسیستم پرداخت بدون ‌تماس موبایلی مبتنی بر استانداردهای EMV، متشکل از مؤلفه‌های بسیاری از جمله شبکه پرداخت تحت پشتیبانی رگولاتور، ارائه‌کنندگان خدمات نشانه‌گذاری کارت بانکی (Tokenization) که می‌تواند توسط بانک‌ها یا حتی نهادهای خصوصی به هر تعدادی (البته تحت نظارت و مجوزدهی قانون‌گذار) ایجاد شوند، ارائه‌کنندگان اپلیکیشن موبایلی پرداخت یا همان Wallet Provider و… است.

در نهایت به نظر می‌رسد با توجه به استقرار زیرساخت‌های نشانه‌گذاری تراکنش پرداخت کارتی و قابلیت‌های امنیتی همراه آن که به امکان پرداخت و خرید حضوری بدون فیزیک کارت یا همان HCE منجر خواهد شد، اصلی‌ترین نوآوری در صنعت پرداخت در سال آینده است که در این حوزه صورت می‌پذیرد.

همچنین در خصوص پرداخت‌های (خرید) مبتنی بر حساب بانکی به جای کارت، به‌خصوص خریدهای اینترنتی، بر خلاف روندی که در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله اروپا وجود دارد، بعید است در سال آینده این شیوه از پرداخت مورد توجه بازیگران صنعت قرار گیرد و دلیل اصلی آن، عدم وجود قانون‌گذاری مشخص در حوزه بانکداری باز و از طرفی عدم آمادگی بانک‌ها برای ارائه خدمات مبتنی بر Open API در نظام بانکی کشور است.