پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیا صنعت پرداخت الکترونیک ایران در انتظار یک تحول است؟ چرا فقط 12 شرکت پرداخت الکترونیک داریم؟
طبق آخرین گزارش اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه ۹۳ در خصوص بانک‌ها، ابزارهای الکترونیکی، تجهیزات و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت الکترونیک 31 بانک و ۱۲ شرکت پرداخت الکترونیک در کنار هم کل نظام پرداخت کشور را تشکیل می‌دهند. آیا واقعاً ۱۲شرکت psp نیاز ۳۱ بانک را تامین می‌کنند؟ هدف این مطلب پاسخ به این سوال است.
با نگاهی گذرا به فهرست شرکت‌های خدمات پرداخت به این نتیجه خواهیم رسید که تعداد ۴ شرکت به صورت انحصاری فقط به ۴ بانک خدمات پرداخت ارائه می‌کنند و این یعنی حدود ۸ شرکت به ۲۷ بانک به صورت مشترک خدمات ارائه می‌دهند. حال سوال اصلی این است که آیا ۸ شرکت توانایی لازم برای تامین نیاز‌های ۲۷ بانک را دارند؟ شرکت شاپرک به عنوان نهاد سیاست گذار و ناظر بر عملکرد شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت در حال حاضر در دو حوزه دستگاه‌های کارتخوان و پذیرندگان اینترنتی فعالیت می‌نماید. وجود دلایلی چون عدم صدور مجوزهای شرکت‌های psp جدید از سال ۱۳۹۱و با آغاز به کار رسمی شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک) و عدم وجود رقبای جدید و نوظهور در این عرصه می‌تواند یکی از دلایل کاهش میزان کیفیت ارائه خدمات توسط شرکت‌های فعلی باشد. شنیدن مشکلات تکراری دارندگان کارت و دارندگان دستگاه کارتخوان از جمله تراکنش‌های ناموفق، کندی دستگاه‌ها، عدم برگشت وجه تراکنش‌های ناموفق، عدم وجود سبد کالای کامل دستگاه‌ها و … که در چند سال اخیر مکررا مورد نقد و بررسی کار‌شناسان و مسئولان این حوزه قرار گرفته نیز با سرعتی نسبتاً کند در حال بهبود است.
با یک نگاه اجمالی به آمار‌های ارائه شده از سوی بانک مرکزی مشخص می‌گردد شرکت تجارت الکترونیک پارسیان با بالغ بر ۷۰۲ هزار دستگاه و شرکت الکترونیک کارت دماوند با بالغ بر ۷۰۰ دستگاه کارتخوان، به ترتیب بیشترین و کمترین تعداد دستگاه پایانه فروش را به خود اختصاص داده‌اند.
با نگاهی اجمالی به جدول دستگاه‌های کارتخوان و میزان پراکندگی آن مشخص می‌گردد سه شرکت تجارت الکترونیک پارسیان، به پرداخت ملت و کارت اعتباری ایران کیش در مجموع با داشتن 1،727،774 دستگاه کارتخوان بالغ بر 54 درصد کل پایانه‌های کشور را دراختیار دارند و 46 درصد باقیمانده در اختیار 9 شرکت است. می‌توان از دلایل این اختلاف تعداد دستگاه به مواردی مانند: عدم وجود دستگاه کارتخوان در شرکت‌ها، عدم وجود بستر و زیر ساخت مناسب ارتباطی، عدم کامل بودن سبد کالای شرکت‌ها، عدم داشتن شبکه نمایندگان استانی مناسب در سطح کشور، عدم ارائه خدمات با کیفیت توسط بعضی شرکت‌ها، عدم پشتیبانی مناسب از پذیرندگان دستگاه‌های کارتخوان و …. اشاره نمود که باعث گردیده است تراکم تعداد دستگاه‌ها در بین شرکت‌ها به صورت نامتعادل صورت پذیرد.
در حوزه دیگر وظایف شرکت شاپرک یعنی درگاه پرداخت اینترنت (ipg) نیز که از بهمن ماه سال 1392 به منظور سامان‌دهی، کنترل و نظارت بر شرکت‌هایی که دارای خرید اینترنتی در سایت خود هستند طراحی گردیده است، شرایط به گونه‌ای متفاوت رقم خورده که شرایط را در مقایسه با دستگاه‌های کارتخوان پیچیده‌تر نشان می‌دهد. طبق گزارش‌های اعلام شده از سوی نهاد ناظر شرکت به پرداخت ملت با بالغ بر6 هزار و شرکت‌های سایان کارت و الکترونیک کارت دماوند بدون داشتن پایانه اینترنتی به ترتیب بیشترین و کمترین تعداد پایانه اینترنت را دارند.
با نگاهی مختصر به جدول پایانه‌های اینترنت نیز درمی‌یابیم شرکت به پرداخت ملت به تنهایی و با داشتن بالغ بر ۶ هزار پایانه اینترنتی نزدیک به ۴۸ درصد سهم بازار را به تنهایی در اختیار دارد.
هنگامی که این دو جدول را در کنار هم مقایسه می‌کنیم آمار‌ها تقریباً یکسان می‌شود و تعداد دو یا سه شرکت عملکرد فوق العاده داشته‌اند و مابقی شرکت‌ها در یک سطح قرار گرفته‌اند. با توجه به تشویق روز‌افزون مردم به استفاده از خدمات غیر حضوری، استفاده از خدمات الکترونیک بانک‌ها وpspها روبه‌روز تعداد مشتریان افزایش می‌یابد و عواملی چون سیاست اتقباضی دولت که باعث پایین آمدن سرعت گردش پول و بالبطع باعث کاهش تعداد خرید در سال جاری می‌گردد، مقتضی است شرکت‌ها با بالا بردن ظرفیت و کیفیت خدمات پرداخت به مشتریان از کاهش استفاده از ابزارهای الکترونیکی جلوگیری نمایند.
تجربه نشان داده مشتریان بیشتر به دنبال استفاده از خدمات بانک و شرکت‌هایی هستند که دارای سبد کالای کامل و موفقی هستند. با توجه به تنوع خدمات ارائه شده و گستردگی شعب اکثر بانک‌ها و ترویج خدماتی از جمله همراه بانک، اینترنت بانک، ussd، پایانه فروش، ipg و… شرکت‌ها و بانک‌هایی در این زمینه قادر به ادامه حیات خواهند بود که بتوانند سهم قابل توجهی از بازار را با ارائه خدمات مناسب و مطلوب‌تر در اختیار گیرند.
در جمع‌بندی این دو مقوله به نظر می‌رسد سهم عظیمی از بازار در اختیار چند شرکت محدود شده است و حکایت از دو امر مهم دارد: ۱- کیفتی خیلی خوب خدمات شرکت‌های بزرگ ۲ – کیفیت نامطلوب خدمات شرکت‌های کوچک؛ که باعث دو قطبی شدن بازارخدمات پرداخت گردیده است.
پیمان رحمانی (دانشجوی کار‌شناسی ارشد مدیریت کارآفرینی، دانشگاه تهران)
منبع: هقته‌نامه عصر ارتباط، شماره ۶۶۹