ساختار بانکداری اسلامی در مالزی

بانکداری اسلامی به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای محصولات و خدمات متعارف در نظام مالی جهانی شناخته شده است. کشور مالزی با داشتن پتانسیل‌های عظیمی در زمینه بانکداری اسلامی و همچنین بازارهای سرمایه اسلامی به‌عنوان «کانون بانکداری و مالیه اسلامی» کاملا استوار و پررونق بوده و طی سالیان اخیر بانک‌های کشور مالزی توانسته‌اند با ارائه روش‌های نوین بانکداری اسلامی نقش مهمی در جذب نقدینگی مسلمانان و حتی غیرمسلمانان ایفا کنند. در پژوهش ساختار بانکداری اسلامی در کشورهای اسلامی که توسط موسسه پولی و بانکی انجام شده، تلاش شده است پس از ارائه گزارش آماری از ساختار و شاخص‌های اقتصادی کلیدی کشور مالزی به معرفی نظام بانکداری اسلامی در این کشور پرداخته شود.

شاخص‌های تجاری- اقتصادی مالزی

مالزی یکی از موفق‌ترین نظام‌های اقتصادی جنوب شرق آسیا است. این کشور در سال 2011 با جمعیتی حدود 28 میلیون نفر دارای رشد بیش از 7 درصدی تولید ناخالص ملی بود. بسیاری از شرکت‌ها و افراد توانمند مالزی آمادگی سرمایه‌گذاری در کشورهای دیگر را دارا هستند و نيز‌ داد و ستد کالا و خدمات با مالزی و ‌جذب سرمایه‌گذار برای پروژه‌های بزرگ نیز امکان‌پذیر است. از این رو اقتصاد شکوفای مالزی زمینه مناسبی را برای همکاری‌های اقتصادی با آن کشور فراهم کرده است. با توجه به اینکه بیش از نیمی از مردم مالزی مسلمان بوده و علاقه خاصی به همکاری با تجار کشورمان دارند و این مزیت در اختیار بسیاری از کشورهای دیگر نیست می‌توان از آن حداکثر بهره‌برداری را کرد.

 .

تاریخچه و روند توسعه‌یافتگی سیستم بانکداری اسلامی در مالزی

پدیده بانکداری اسلامی در مالزی از دهه 1960 آغاز شد و نخستین نشانه‌های بانکداری اسلامی در این کشور را می‌توان در سال 1963 یعنی زمان تاسیس موسسه لمباگا تابونگ حاجی که در حقیقت صندوق پس‌انداز ویژه مسلمانانی بود که می‌خواستند راهی سفر حج شوند ردیابی کرد.

در سال 1981 کمیته ملی تحقیق، به‌منظور مطالعه و ارائه راهکار به دولت در تمام زمینه‌های تاسیس و عملیات اجرایی بانک اسلامی در مالزی از جمله جنبه‌های قانونی، دینی و عملیاتی تاسیس شد و تحقیقات در این زمینه نشان داد که تاسیس یک بانک اسلامی در مالزی از لحاظ سودآوری و عملیات پروژه‌ای مفید و قابل اجرا است؛ بنابراین پس از تصویب قانون بانکداری اسلامی در سال 1983 این شیوه از بانکداری رسما کار خود را در کشور مالزی آغاز کرد و از سال 1993 با دادن مجوز به بانک‌های غیراسلامی نیز موجب شد تمام موسسات بانکی در کشور مالزی بتوانند محصولات مربوط به بانکداری اسلامی را به مشتریان خود ارائه کنند.

.

از نظر کاربردی، نظام بانکی مورد استفاده توسط موسسات بانکی کشور مالزی سیستم بانکداری دوگانه نامیده می‌شود. به طوری که مقررات اسلامی و قوانین بانکی به‌طور مجزا در کنار قوانین معمول بانکداری حاکم است. دوگانگی در سیستم بانکی این کشور، فرصتی را برای مشتریان بانکی فراهم می‌کند تا با مقایسه خدمات بانکی در هر دو سیستم، آنچه را مناسب‌تر می‌دانند انتخاب کنند.

.

بانک‌ها و موسسات مالی اسلامی در مالزی

در کشور مالزی حدود 40 بانک و موسسه مالی اسلامی، به صورت کاملا اسلامی یا با باجه‌های اسلامی مشغول به انجام فعالیت‌های مطابق با شریعت هستند.

بانک‌های اسلامی با به‌کارگیری بیش از 80 محصول و خدمات مالی مختلف و با به‌کارگیری مفاهیمی از جمله مضاربه، مشارکت، مرابحه و با رشد متوسط سالانه 37 درصد نسبت به دو دهه گذشته، یکی از بخش‌های مالی با رشد سریع در مالزی را تشکیل می‌دهند.

در واقع، تسریع در صدور مجوز براي فعالیت‌های بانکی مطابق با شریعت، مالزی را به یک قطب رقابتی در نظام بانکداری اسلامی تبدیل کرده است.

.

تولیدها و عملکرد نظام بانکداری اسلامی در مالزی

سیستم بانکداری اسلامی باعث پایداری نظام مالی اسلامی شده است و نقش مهمی در تجهیز و به‌کارگیری منابع برای اعطای تسهیلات و رشد آن دارد. از این رو موسسات و نهادهای بانکداری اسلامی در مالزی طیف وسیع و گسترده‌ای از منابع مالی اسلامی را پیشنهاد و خدماتی مانند انواع سپرده (پس‌انداز و سرمایه‌گذاری) جهت تامین مالی تولیداتی در زمینه آموزش، پروژه‌های مالی، زمین و مستغلات، تامین سرمایه در گردش و… را در اختیار دارند. در صنعت بانکداری اسلامی مالزی، پیشرفت تولیدات و نوآوری، در آنها تحت چارچوب اصول شریعت اسلامی بوده و تا به امروز بیش از 40 محصول و خدمات اسلامی توسط بانک‌ها تحت مفاهیمی از قبیل مضاربه، مشارکت، مرابحه، ‌بیع به ثمن آجل، قرض‌الحسنه و استصناع مورد استفاده قرار گرفته است.

 .

عملکرد نظام بانکداری اسلامی در مالزی

در این پژوهش، جهت ارزیابی وضعیت بانکداری اسلامی از آمار و اطلاعات بانک مرکزی مالزی و پایگاه اطلاعاتی Bankscope مربوط به سال‌های 2008 تا نیمه اول سال 2012 استفاده شده است. با توجه به فعالیت‌های بانکداری اسلامی، شاهد رشد قابل‌توجه این صنعت در مالزی هستیم، به گونه‌ای که سهم بانکداری اسلامی از کل نظام بانکی از 14 درصد در سال 2008 به 5/19 درصد، در پایان نیمه اول سال 2012 رسیده است. مالزی در این میان دستیابی به سهم 20 درصد را برای نظام بانکداری اسلامی هدف‌گذاری کرده است. بانكداري اسلامي عملکرد مربوط به سپرده‌ها و تامین مالی اسلامی (تسهیلات اعطایی) در نظام بانکداری، بیانگر این است که طی سال‌های 2008 تا 2012، از رشد مثبتی برخوردار بوده است، به طوری که میزان تسهیلات اعطایی مالزی در قالب عقود اسلامی و سپرده‌ها به ترتیب از 25 میلیارد و 42 میلیارد دلار در سال 2008 به 63 میلیارد و 94 میلیارد دلار در پایان نیمه اول سال 2012 رسیده است. در این میان تسهیلات اعطایی و سپرده‌های نظام بانکداری اسلامی حدود 21 درصد از کل نظام بانکی مالزی را تشکیل می‌دهند.

 .

بررسی نسبت‌های مالی در بانکداری اسلامی مالزی و بانکداری متعارف

در این پژوهش همچنین به ارزیابی عملکرد بانکداری اسلامی در مالزی از لحاظ سودآوری، نقدینگی و سرمایه درطی سال‌های 2008 تا 2011 پرداخته شده است.

بررسی‌های انجام‌شده در این پژوهش نشان می‌دهد نسبت بازده دارایی بانک‌ها که بیان‌کننده استفاده مطلوب بانک از دارایی‌های خود است، به‌طور متوسط یک درصد و در سطح متوسط استاندراد جهانی قرار دارد که نشان می‌دهد دارایی بانک در سطح مناسب خود از نظر سودآوری است. یکی از این نسبت‌ها بازده سرمایه است که از تقسیم سود خالص به حقوق صاحبان سهام به دست می‌آید که حدود 15 درصد بوده و نشان می‌دهد در سطح مطلوب و بالاتر از سطح استاندارد جهانی است. نسبت هزینه به درآمد، به‌عنوان یکی از شاخص‌های کارآیی در بانکداری اسلامی مالزی برابر 5/49 درصد بوده که نشان می‌دهد بانک‌ها از نظر کارآیی مطلوب و در سطح استاندارد جهانی (50 درصد) واقع شده‌اند.

معیار نسبت سرمایه که مربوط به ارزیابی سرمایه است، نشان می‌دهد که به‌طور متوسط هر واحد از دارایی‌های صاحبان سهام به چه میزان نقش دارند. این نسبت (حقوق صاحبان سهام به جمع دارایی‌ها) برای کل بانک‌های اسلامی به‌طور متوسط برابر با 9 درصد بوده و این نشان‌دهنده آن است که بانکداری اسلامی در مالزی از نظر سرمایه در وضعیت مناسب و مطلوب و بالاتر از حد استاندارد خود (بالاتر از 5 درصد) قرار دارد. بررسی‌های صورت گرفته بر روی وضعیت نقدینگی که با شاخص‌های مختلفی سنجیده شده، نشان می‌دهد که نسبت سپرده به کل دارایی‌ها در طول دوره برابر 87 درصد است و نشان می‌دهد درصد بالایی از سپرده‌ها نزد بانک‌های این کشور قرار دارد؛‌ بنابراین ریسک ناشی از کاهش نقدینگی در این بانک‌ها کم و متناسب با وام‌های پرداختی است. همچنین مقایسه نسبت‌های مالی در بانک‌های اسلامی و بانک‌های متعارف بین سال‌های 2008 تا 2011 نشان می‌دهد که بانک‌های اسلامی در مقایسه با بانک‌های متعارف از لحاظ اعطای تسهیلات و جذب سپرده برتری داشته و این مساله نشان‌دهنده وضعیت مطلوب نقدینگی در بانک‌های اسلامی و همچنین استقبال مردم از این نوع بانکداری و شيوه تامین مالی است. از سوی دیگر نسبت سرمایه به ترتیب در بانک‌های اسلامی و متعارف برابر با 9 و 5/7 درصد است که نشان می‌دهد، به‌طور متوسط هر واحد از دارایی‌های صاحبان سهام در بانک‌های اسلامی نقش بیشتری نسبت به بانک‌های متعارف دارند. از لحاظ بازدهی دارایی و سرمایه (سودآوری) به‌طور متوسط در هر دو نظام از نسبت‌های مساوی برخوردار بوده و در نهایت کارآیی بانک‌های اسلامی و بانک‌های متعارف در سطح استاندارد جهانی قرار دارد و هزینه‌بر بودن فعالیت‌های بانکداری اسلامی (برای تبلیغات و جذب مشتریان بیشتر و…) موجب افزایش این نسبت در بانک‌های اسلامی شده است.

نگارندگان در جمع‌بندی این پژوهش چنین نتیجه می‌گیرند که: به دنبال رشد شتابان صنعت مالی جهانی در سال‌های اخیر، نظام مالی مالزی، علی‌الخصوص موسسات و نهادهای بانکی داخلی و شرکت‌های بیمه، به‌منظور دستیابی به کارآیی بیشتر، رقابت‌پذیری، نوآوری و پیشرفت‌های تکنولوژیک، با فشارهای زیادی روبه‌رو هستند. از سوی دیگر، توسعه زیربنای مناسب مالی و ایجاد تسهیلات و حمایت از توسعه امری اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌رود.

در طول مرحله اولیه، توسعه صنعت بانکداری اسلامی، جایگاه ویژه‌ای در میان مسلمانان برای رفع نیازهای بانکی مطابق با اصول شریعت به دست آورد. در حال حاضر محصولات و خدمات بانکداری اسلامی با پذیرش گسترده‌ای در میان مسلمانان و غیرمسلمانان به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای محصولات و خدمات متعارف در نظام مالی جهانی شناخته شده است.

از زمان معرفی این صنعت، محصولات بانکداری اسلامی به خوبی توسط مالزیایی‌ها پذیرفته شده است، به طوری که نشانه‌های آن را می‌توان در افزایش میزان کل سپرده‌ها و تامین مالی بر اساس اصول اسلامی توسط مشتریان مسلمان و غیرمسلمان مشاهده کرد. کل تسهیلات اعطایی از 56 میلیارد دلار در سال 2011 به 63 میلیارد دلار در سال 2012 رسیده و میزان سپرده‌های نظام بانکداری اسلامی نیز به 92 میلیارد دلار در سال 2012 افزایش یافته است.

اگرچه صنعت خدمات مالی اسلامی در حال حاضر از تجربه رشد دورقمی برخوردار است، اما این صنعت هنوز در مراحل ابتدایی خود در مقایسه با نظام مالی متعارف قرار دارد. با این وجود، رشد سریع و عملکرد مثبت به دست آمده از نظام بانکداری اسلامی نشانگر یکی از دستاوردهای عمده، طی سه دهه گذشته در بانکداری و تامین مالی اسلامی مالزی است. با توجه به اهمیت یکپارچه‌سازی جهانی و پذیرش بین‌المللی بانکداری اسلامی مالزی می‌توان گفت که این کشور یکی از مناطق کلیدی در صنعت بانکداری، جهت پیشرفت‌های آتی بوده و دراین راه نیاز مبرمی به حمایت گسترده‌تر وجود دارد.

این کشور معرفی محصولات و خدمات جدید بانکداری اسلامی خود را ادامه و تغییرات ساختاری را برای بقا و جهانی شدن صنعت بانکداری اسلامی انجام خواهد داد.

منبع: دنیای اقتصاد