پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
راه پرداخت تکرار دوباره مشکلات بانکی مهاجران را بررسی کرد / بازی بانکی با مهاجران افغانستانی
مهاجران افغانستانی در هفته جاری باز هم از استفاده از خدمات بانکی محروم شدند. هرچند رئیس کل بانک مرکزی خبر ارائه خدمات بانکی به «اتباع مجاز» را تکذیب کرده اما پیگیری‌های راه پرداخت نشان می‌دهد نه تنها مهاجران افغانستانی دارنده کارت آمایش دچار مشکلات بانکی شده، بلکه حتی برخی از مهاجرانی که کارت اقامت ویژه هم دارند، طی چند روز اخیر برای استفاده از خدمات بانکی با محدودیت مواجه شده‌اند.
مبارزه با پولشویی یا نگاه نژادی؟
براساس بخشنامه‌ای که به تازگی از سوی تعدادی از بانک‌ها ابلاغ شده ارائه خدمات بانکی به اتباع خارجی با محدودیت شدید همراه شده است. بانک‌ها علت این محدودیت‌ها را مبارزه با پولشویی اعلام کرده‌اند.
در متن این بخشنامه آمده: «از تاریخ ابلاغ این دستورالعمل ارائه خدمات بانکی به اشخاص حقیقی خارجی به طور موقت و تا اطلاع ثانوی ممنوع است.»
در پی همین بخشنامه بسیاری از کاربران افغانستانی ساکن در ایران از مسدودبودن حساب‌های بانکی خود خبر دادند و در واکنش به این گزارش‌ها، مصطفی قمری وفا، مدیر روابط عمومی بانک مرکزی در توئیتی عنوان کرد: «پیرو انتشار برخی مطالب در خصوص محدودیت ارائه خدمات بانکی به اتباع خارجی به اطلاع می‌رساند خدمات مبتنی بر کارت خرید اینترنتی و انتقال وجه از طریق پایا (تا سقف ۱۰۰ میلیون ریال) برای کلیه اتباع خارجی همچنان در دسترس است.»
هرچند به گفته بانک مرکزی مهاجران افغانستانی می‌توانند از خدمات اینترنتی استفاده کنند اما در ابلاغیه بانک‌ها به خدمات اینترنتی اشاره نشده و آمده:« افتتاح هر گونه حساب ارزی و ریالی، حواله انتقال هر گونه وجه، اعم از درون بانکی و بین بانکی و حواله انتقال هرگونه وجه، اعم از درون بانکی و بین بانکی ممنوع است.»
همچنین مسدودسازی دسترسی به همراه بانک و اینترنت بانک برای مهاجران افغانستانی از روزها قبل اعمال شده بود.
کدام دسته از اتباع امکان استفاده از خدمات بانکی را دارند؟
طبق مقررات بانکی، مهاجران به 5 دسته تقسیم می‌شوند که از بین آنها فقط کسانی که کارت اقامت ویژه دارند، امکان استفاده از تمامی خدمات بانکی را دارند. دسته دوم کسانی هستند که دفترچه اقامت یک‌ساله دارند و از خدمات بانکی غیرتجاری می‌توانند استفاده کنند. سه گروه دیگر یعنی کسانی کارت آمایش دارند، کسانی که گذرنامه دارند و کسانی که دفترچه پناهندگی دارند، فقط از سرویس حداقلی یعنی افتتاح حساب و آن هم فقط یک کارت می‌توانند استفاده کنند.
باوجود این مقررات حداقلی باز هم هرچند وقت یک‌بار این جمعیت از ساکنان ایران، از دریافت خدمات بانکی محروم می‌شوند و کارت‌ها یا حساب‌های بانکی آنها مسدود می‌شود. آخرین بار هم این اتفاق در همین چند روز اخیر افتاده و هنوز هم ادامه دارد.
محمدحسین باقری، مهاجر افغانستانی که تقریبا بیش از دو دهه است ساکن ایران است، در گفت‌وگو با راه پرداخت مشکلات خود و دیگر مهاجران افغانستانی را این‌طور توضیح می‌دهد:« ما سال‌هاست مشکلات بانکی داریم و هرگز از این محل احساس آرامشی نداشتیم چون می‌دانیم هر لحظه ممکن است محدودیت‌هایی برایمان اعمال شود. یک موقع امکان کارت به کارت را مسدود می‌کنند و یک زمانی کل حسابمان را مسدود می‌کنند. اکنون هم من خودم شخصا رفتم خودپرداز که کارت به کارت انجام دهم، دیدم بانک این دسترسی را به من نمی‌دهد. فکر کردم شاید مشکل از آن بانک است، چندین باجه دیگر هم رفتم و باز با همین مشکل مواجه شدم. اینجا بود که متوجه شدم دوباره دسترسی ما را به خدمات بانکی مسدود کرده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «مشکل مهم دیگری که ما امسال داریم این است که کارت‌های آمایش ما یک ساله است و مهلت تمدید امسال خردادماه بود اما اداره مهاجرت به ما اعلام کرد که تمدید کارت‌های آمایش به تعویق افتاده و مهلت قانونی آن مهرماه است. آنجا به ما گفتند که برای این فاصله چندماهه به صورت خودکار کارت‌های ما تمدید می‌شود. اما حالا می‌بینیم این اتفاق نیفتاده و زمانی که به بانک مراجعه کردیم به ما گفتند زمان کارت آمایش شما به پایان رسیده است. کارت‌های بانکی صرفاً با توجه به تاریخ انقضای روی کارت آمایش صادر می‌شود. در واقع برای بانک‌ها تاریخ روی کارت مهم است.»
به گفته او تمامی این مشکلات درحالی است که هیچ اعلان و اطلاعرسانی قبل از آن انجام نمیشود و ما فقط بعد از اینکه محدودیت اعمال شده، به صورت اتفاقی با خبر می‌شویم. درحالی که اگر قبل از محدودیت بدانیم که قرار است دسترسی ما مسدود شود، حداقل مقداری پول نقد برای احتیاجمان برداشت می‌کنیم ولی حتی همین امکان حداقلی را هم به ما نمی‌دهند.
این مهاجر افغانستانی تاکید می‌کند:« بانک‌ها هم در زمینه ارائه خدمات به مهاجران جزیره‌ای عمل می‌کنند و برای همین ما هیچ تکلیف روشنی نداریم که قوانین و مقررات هر بانک چیست، ضمن اینکه همین مقررات هم مدام تغییر می‌کند و همه امور ما در حالت تعلیقی و نامعلوم قرار دارد.»
محدودیت‌های بانکی علیه برخی اتباع با کارت ویژه هم اعمال شد
مجتبی نوروزی، عضو مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه و معاون سابق رایزن فرهنگی ایران در کابل در همین رابطه و با استناد به شکایت‌هایی که به دست او رسیده، به راه‌پرداخت توضیح می‌دهد:« هرچند وقت یک‌بار مهاجران با مشکلات بانکی مواجه می‌شوند. برخی مواقع این مشکلات از سمت تک بانک‌ها پیش می‌آید و در برخی مواقع هم تمامی بانک‌ها هم جهت مشکلاتی برای مهاجران به‌وجود می‌آورند. این مشکلات خصوصا در سال‌های اخیر بسیار دردسرسازتر شده؛ چراکه هر خرید کوچکی هم از سوپرمارکت بخواهی انجام دهی، از طریق کارت بانکی انجام می‌شود.»
او ادامه می‌دهد:« پذیرش و استفاده از اسکناس به حداقل ممکن رسیده و همه ما زندگیمان به کارت بانکی وابسته شده است. مهاجران هم از این ماجرا مستثنی نیستند. به همین دلیل اعمال محدودیت یا مسدودیت بانکی زندگی فرد را دچار اختلال می‌کند. این مسئله بارها مطرح شده و بارها هم وعده حل شدن داده‌اند. یک بار برای همیشه این مسئله باید حل شود. وجود این نوع اختلالات اعتماد به سیستم بانکی را از بین می برد.»
نوروزی تاکید می‌کند:«کرامت مهاجران باید حفظ شود و با این مشکلات این رویکرد زیر سوال می‌رود. دسترسی به خدمات بانکی مانند دیگر شهروندان مسئله سختی نیست که نتوان آن را حل کرد. ضمن اینکه سیستم بانکی اکنون به سیم تلفن همه مشتری‌ها متصل است، حداقل با یک اطلاعرسانی قبلی می‌توان آثار آن را کمی کنترل کرد. اطلاعرسانی حداقل کاری است که می‌توان انجام داد. ولی حتی کمترین توجه به حقوق اولیه رعایت نمیشود. اکنون حتی کسانی که اقامت رسمی دارند اکنون دچار مشکل شده‌اند.»
محدودیت جغرافیایی از دیگر مشکلات مهاجران افغانستانی است. برای مثال اگر فردی در تهران افتتاح حساب کند، نمی‌تواند در مشهد خدمات بانکی دریافت کند و شعبه بانک از متقاضی می‌خواهد که به همان بانکی که افتتاح حساب کرده، مراجعه کند.
همچنین در تعیین سقف برداشت و تراکنش برای اتباع محدودیت‌های جدی اعمال شده است. به طوری که طبق دستورالعمل بانک مرکزی اتباع بیشتر از ۱۵ میلیون تومان در روز نمی‌توانند مبادله بانکی داشته باشند. این در حالی است که برخی اتباع به‌واسطه حرفه خود، تراکنش‌های بالاتری دارند.
از دیگر مشکلاتی که تقریباً اکثریت اتباع با آن روبه‌رو هستند، زمان‌بر بودن تسویه یک خرید ۱۰ میلیون تومانی است؛ مجبور هستنند 5 بار در دستگاه کارت‌خوان کارت بکشند؛ چراکه برای هر بار خرید سقف دو میلیون تومانی در پرداخت دارند.
تکرار این پیشامدها و قطعی دسترسی به خدمات بانکی نشان می‌دهد، سیستم بانکی کشور هنوز هیچ دستوالعمل روشن و حداقل ثابتی برای مشتریان مهاجر ندارد؛ جمعیت مهاجری که اکنون به گفته مجتبی نوروزی، کارشناس افغانستان به 5 میلیون نفر رسیده است.
شاید بهترین پرسش‌ها را بتوان پرسش‌هایی دانست که محمدکاظم کاظمی، نویسنده و پژوهشگر شناخته شده افغانستانی مطرح کرده و نوشته: «در توضیح مقررات وضع شده و انسداد بانکی مهاجران افغانستانی، علت اموری از قبیل پولشویی بیان شده؛ گیرم که همراه بانک اتباع برای این امر بسته شد. کسانی که دست در معاملات پنهانی دارند نمی‌توانند پولی بدهند و کارت یک تن از تبعه ایران را به عاریه بگیرند؟ واقعاً محدود ساختن ده‌ها هزار از اتباع که شرافتمندانه در این کشور کار می‌کنند به خاطر تخلفات مالی چند نفر، مانع آن تخلف خواهد شد؟ یا تخلفات دیگری را هم به این ماجرا اضافه خواهد کرد، همچون استفاده از کارت بانکی دیگران که خودش ممکن است پیگیری‌ها را سخت‌تر کند و مسائل حقوقی و امنیت پولی کشور را پیچیده‌تر سازد؟»
اما پاسخ دادن به این پرسش‌ها سال‌هاست که از سوی نهاد تصمیم‌گیر مسدود است. حالا در کنار تمامی مشکلاتی که مهاجران افغانستانی و پاکستانی ساکن ایران دارند، باید خطر احتمال کلاهبرداری از آنها به واسطه حساب و کارت‌های اجاره‌ای و افزایش این پدیده را هم اضافه کرد.