پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
دستورالعمل تسهیلات خرد بدون ضامن ابلاغ شد / ضعف اطلاعات و اعتبارسنجی ناقص؛ چالش طرح وام بدون ضامن
بانک مرکزی دستورالعمل اجرایی اعطای تسهیلات خرد را برای اجرا به بانک‌ها ابلاغ کرد. این دستورالعمل گرچه هنوز نکات مبهمی دارد، اما واضح‌ترین سندی است که در خصوص طرح تسهیلات خرد بدون ضامن منتشر شده است. طبق این دستورالعمل سقف تسهیلات خرد 200 میلیون تومان است و اعطای تسهیلات خرد به متقاضیان دارای سابقه و امتیاز اعتباری بر اساس اعتبارسنجی، در قبال حداکثر دو مورد وثیقه انجام می‌پذیرد.
دولت سیزدهم از زمان روی کار آمدن در سیاست‌گذاری اقتصادی خود همواره بر مردمی‌سازی اقتصاد و قابل دسترس کردن منابع مالی برای عموم مردم تأکید کرده است. در بخش بانکی نیز همین برنامه پیگیری شده و از همان ماه اولی که احسان خاندوزی به باب همایون رفت و اداره وزارت اقتصاد را بر عهده گرفت، طرح وام خرد بدون ضامن را مطرح کرد و تبلیغات گسترده‌ای حول آن انجام شد. هدف اصلی این طرح «تسهیل بهره‌مندی متقاضیان از وام‌های خرد» عنوان شده؛ هدفی که به نظر میرسد قرار نیست به‌طور کامل محقق شود.
از زمانی که پرداخت وام خرد بدون ضامن مطرح شد، از آنجا که جزئیات شیوه اجرای آن شفاف نبود، اماواگرهای زیادی داشت. برخی معتقد بودند بانک‌ها منابع کافی برای پرداخت این وام‌ها ندارند و برخی هم از نبود زیرساخت در این زمینه صحبت می‌کردند.
بالاخره بانک مرکزی دستورالعمل اجرایی تسهیلات خرد را منتشر کرد که خبر از جزئیات بیشتری می‌دهد. در آغاز مطرح‌شدن پرداخت وام بدون ضامن، سقف وام پرداختی صد میلیون تومان عنوان شده بود، اما طبق دستورالعمل بانک مرکزی سقف تسهیلات خرد 200 میلیون تومان است.
در همان بند اول این دستورالعمل جمله‌ای آمده که نشان از محدودکردن دایره پوشش این وام دارد. در دستورالعمل بانک مرکزی آمده: «اعطای تسهیلات خرد به متقاضیان دارای سابقه و امتیاز اعتباری بر اساس اعتبارسنجی، در قبال اخذ حداکثر دو مورد وثیقه انجام پذیرد.» بنا بر این جمله کسانی که دارای سابقه تسهیلاتی و دسته‌چک نیستند، امکان دریافت این شکل از تسهیلات را ندارند. به عبارت دیگر 60 درصد از مردم که طبق آمار رسمی تاکنون هیچ وامی از هیچ بانکی دریافت نکرده‌اند، هنوز هم نمی‌توانند مشمول تسهیلات بانکی آسان باشند؛ یعنی در همین ابتدا از 25 میلیون خانوار، حدود 15 میلیون خانوار از دایره شمول طرح وام بدون ضامن وزارت اقتصاد اخراج شدند.
فقط در ماده 7 این دستورالعمل اشاره کوتاهی به این دسته از متقاضیان شده و آمده: «در اعطای تسهیلات خرد به مشتری فاقد سابقه و امتیاز اعتباری، مؤسسه اعتباری می‌تواند متناسب با سطح درآمد مشتری و توان بازپرداخت اقساط توسط وی، با اخذ حداکثر دو مورد از وثایق و تضامین مقرر برای بار نخست تا سقف یک میلیارد ریال در سطح تمامی مؤسسات اعتباری تسهیلات خرد اعطا نماید.» بنابراین متقاضی که تاکنون هیچ وامی دریافت نکرده و دسته‌چک هم نداشته تا ملاک بررسی سوابق شود، فقط در صورت تمایل بانک و سطح درآمد می‌تواند تسهیلات دریافت کند، البته سقف تسهیلات دریافتی او از صد میلیون تومان نمی‌تواند بیشتر باشد.
این نکته‌ای است که کارشناسان این حوزه در گزارشی که پیش‌تر راه پرداخت منتشر کرده، پیش‌بینی کرده بودند و معتقدند نادیده‌گرفتن وام‌اولی‌ها جزء اشکالات اساسی این طرح است. به‌طوری که اگر تنها ملاک اعتبارسنجی، سوابق تسهیلاتی افراد باشد، هیچ‌کدام از وام‌اولی‌ها (60 درصد مردم) امکان دریافت تسهیلات خرد را نخواهند داشت و جامعه بزرگی از مخاطبان از این امکان محروم خواهند بود. به‌روز نبودن اطلاعات سوابق تسهیلات و تعهدات و برخی خطاهای موجود از دیگر نقاط ضعف سازوکارهای فعلی اعتبارسنجی است، در حالی که دولت می‌تواند با کمک شرکت‌های دیگر از اطلاعاتی چون گردش حساب‌های بانکی، اطلاعات مالیاتی و بیمه‌ای و حتی اطلاعات مرتبط با رفتار مشتری به‌صورت عام استفاده کند.
سامانه اعلام رتبه اعتباری در دسترس نیست
نکته بعدی که در این دستورالعمل به چشم می‌خورد، این است که هر بانکی موظف است طبق رتبه اعتباری متقاضی به او وام بدهد. دولت برای این کار سامانه‌ای را طراحی کرد که با ورود به آن و پرداخت مبلغ 10 هزار تومان می‌توان از رتبه اعتباری خود باخبر شد. اما زمانی که به همین سامانه مراجعه می‌کنید با پیام «سامانه اعتبارسنجی به‌دلیل بروز مشکل در سامانه اعتبارسنجی مرکزی با مشکل ارائه گزارش مواجه شده است» روبه‌رو می‌شوید.
در نتیجه این مسیر فعلاً برای متقاضیان مسدود است و نمی‌توانند با ورود به این سامانه از رتبه اعتباری خود باخبر شوند. نمره اعتبار بین صفر تا ۹۰۰ متغیر است و کسانی که نمره کمتر از ۵۰۰ داشته باشند، عملاً در ریسک بسیار بالا قرار دارند و امکان دریافت تسهیلات ندارند.
آن‌طور که از متن دستوالعمل ابلاغ‌شده مشخص است، به نظر میرسد مهم‌ترین ضعف اجرای این طرح در بحث اعتبارسنجی و گزینش میان متقاضیان است؛ چراکه در بحث مرحله بعدی که مربوط به تضامین می‌شود، کاملاً فضای سنتی مبتنی بر ضرورت وجود ضامن فیزیکی شکسته شده و بانک مرکزی به سمت تعاریف و تعیین مصادیق جدید و نوینی از اشکال وثیقه حرکت کرده که به تسهیل دریافت وام منجر می‌شود. از جمله اینکه در میان تضامین تعریف‌شده، سهام عدالت وجود دارد. از دیگر تضامین جدید حساب یارانه اشخاص، سیم‌کارت دائمی ثبت‌شده تحت مالکیت مشتری و قرارداد لازم‌الاجراست.
طبق دستور بانک مرکزی دریافت وثیقه نقدی از مشتری در اعطای تسهیلات خرد، در قالب انواع سپرده‌ها ممنوع است. همچنین تسهیلات ازدواج و خرید و جعاله مسکن مشمول این دستورالعمل نمی‌شوند و کما فی‌السابق طبق دستورالعمل‌های قبلی خواهند بود.
منبع
بانک مرکزی
تشکر