پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
راه پرداخت علت عدم پرداخت سود سهام‌داران از طریق سجام را بررسی کرد / تمایل به حبس پول مردم، عامل قانون‌گریزی شرکت‌ها
علی‌اکبر رمضانیان درزی / از ابتدای سال 1397 سامانه سجام برای ارائه خدمات یکپارچه به فعالان بازار سرمایه و سرمایه‌گذاران بازار سهام ایجاد شد و روزبه‌روز بر حجم فعالیت آن افزوده شد. هدف اصلی این سامانه به زعم مؤسسان این سامانه این بود که سجام به خاطر الزام رعایت قانون مبارزه با پول‌شویی، راستی‌آزمایی سهام‌داران و رصد مواردی از این دست راه‌اندازی شد.
مهم‌ترین عرصه فعالیت این سامانه، سهام عدالت بود و از سال شکل‌گیری این سامانه مقرر شد تا سود سهام عدالت به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم از طریق این سامانه پرداخت شود. به خاطر آزادسازی سهام عدالت بیش از 30 میلیون نفر در این سامانه ثبت‌نام کردند، ولی در کنار سهام عدالت و شرکت‌های سهامی عدالت دیگر شرکت‌های بورسی نیز از این سامانه بهره بردند. در حال حاضر نیز ثبت‌نام و احراز هویت در این سامانه در بسیاری از شرکت‌های کارگزاری رایگان و قابل دسترس است.
برای پیشبرد اهداف سازمان بورس و بر اساس تصمیم سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر الزام پرداخت سود سهام از طریق سامانه سجام، تمامی شرکت‌ها موظف شدند سود تقسیمی خود را به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی واریز کرده تا این شرکت نیز سود سهام را به شماره شبای ثبت‌شده توسط سهام‌داران در سامانه سجام واریز کند. هرچند باید به این مسئله اشاره کرد که این وظیفه برآمده از قانون نیست، بلکه تنها به مصوبات داخلی متکی است.
در همین رابطه مدیر سیستم‌های تسویه و پرداخت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی چندی پیش طی مصاحبه‌ای اعلام کرده بود: «از سال 13۹۷ شرکت سپرده‌گذاری در تلاش بوده تا سامانه جامع توزیع سود را در اختیار داشته باشد و از این طریق سودهای شرکت بورس و فرابورس را که در کدال اعلام می‌شود، به حساب سهام‌داران واریز کند. عده‌ای نسبت به دریافت سود اطلاعاتی پیدا نمی‌کنند یا حتی برخی از سودها به‌دلیل پایین‌بودن رقم آنها توجیه اقتصادی برای پیگیری سود ندارد. بعد از برگزاری مجامع عمومی شرکت‌ها، اگر سودی در این جلسه مصوب شده باشد، شرکت‌ها به مدت هشت ماه فرصت دارند تا سود اعلام‌شده را پرداخت کنند. اکنون ۹۵ درصد از سهام‌داران هر شرکتی سجامی شده‌اند؛ بنابراین سامانه سجام بهترین روش برای پرداخت سود شرکت‌ها محسوب می‌شود.»
برخی شرکت‌ها نیز از این مسئله استقبال کرده و سود شرکت‌های خود را از طریق سجام بین سهام‌داران خود تقسیم کردند.
به گفته مدیر نظارت بر ناشران سازمان بورس، در سال 1399 سود سهام مربوط به 123 ناشر اوراق بهادار از طریق سامانه جامع توزیع سود «سمات» در مجموعه شرکت سپرده‌گذاری به‌صورت متمرکز واریز شده که بیش از 25 میلیون نفر و حدود هفت میلیون و 200 هزار کد سهام‌داری را شامل شده و پیش‌بینی می‌شود سال 1400 سود سهام بیش 300 شرکت به همین روش پرداخت شود.
اما این سخنان دال بر این نیست که همه شرکت‌ها از رویه «سمات» استقبال کرده و تصمیم دارند سود خود را از طریق سجام به حساب سهام‌داران واریز کنند، بلکه موارد قانونی موجود در فضای کسب‌وکار ایران سبب شده تا شرکت‌ها از این خلاء قانونی استفاده کرده و خود را ملزم به پرداخت سود از طریق سامانه سجام نکنند.
این در حالی است که سهام‌داران بسیار راغب هستند که از طریق سجام سود سهام‌شان به حساب آنها واریز شود تا انواع هزینه‌های آنها در این رابطه کاهش یابد.
در همین رابطه چندی پیش خبرگزاری فارس گزارشی تهیه کرد که در آن اعلام شده بود که تعداد ۸۵ هزار و ۴۰۶ نفر از مخاطبان سامانه «فارس من» با ثبت موضوع «لزوم واریز سود سهام از طریق سامانه سجام» خواستار پیگیری خبرنگاران و پاسخ مسئولان شدند، اما با این وجود شرکت‌های بورسی همچنان تلاش دارند که از طریق سنتی اقدام به پرداخت سود کنند.
تمایل به رسوب پول مردم؛ عامل دوری از سجام
علت اینکه چرا شرکت‌ها اصرار بر این دارند که به‌طور سنتی اقدام به پرداخت سود سهام‌دار کنند، به چندین عامل وابسته است.
یکی از این موارد که اهمیتی ندارد، اما عاملی برای فرار از سجام شده، مهلت هشت‌ماهه واریز سود مندرج در قانون تجارت ایران است. طبق قانون تجارت، شرکت‌های بورسی علاوه بر اینکه برای برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه و تعیین تکلیف سود و زیان شرکت، چهار ماه فرصت دارند، قانون به آنها هشت ماه فرصت داده تا بعد از برگزاری مجمع به پرداخت سود سهام‌داران خود اقدام کنند. اما اگر از این موارد جزئی قابل بگذریم، در کل باید گفت شرکت‌های بورسی به خاطر منافع شرکت‌ها تمایلی به فعالیت در سامانه سجام ندارند.
یکی از مهم‌ترین مواردی که برای شرکت‌های بورسی وسوسه‌برانگیز است تا هرگز به سراغ سجام نرود، این است که بسیاری از سهام‌داران خرد که سهام کمی از یک شرکت دارند، حاضر نیستند به خاطر اندک‌بودن سود خود به سراغ شرکت و بانک‌ها رفته و هزینه رفت‌وآمد را متقبل شوند، تا سود ناچیز خود را دریافت کنند، در نتیجه هرگز به سراغ سود سهامی خود نرفته و این پول در حساب شرکت‌ها رسوب می‌کند.
این در حالی است که ممکن است این رقم بسیار بالا باشد؛ چراکه تقریباً 10 درصد از سهام شناور شرکت‌ها در اختیار سهام‌داران خرد بوده و می‌تواند شامل مبالغ ناچیز نیز شود.
علاوه بر این برخی سهام‌داران خرد به‌دلیل عدم آشنایی با وضعیت بازار سرمایه هرگز به سراغ سود سهام خود نرفته و این سود را دریافت نمی‌کنند و ممکن است طی چند سال میلیاردها تومان نقدینگی نزد شرکت‌ها باقی بماند.
اما اگر سود سهام‌داران از طریق سجام پرداخت شود، هیچ‌کدام از این موارد رخ نمی‌دهد و سهام‌دار به‌صورت اتوماتیک سود خود را در زمان پرداخت سود دریافت کرده و متحمل دردسرهای مراجعه حضوری نمی‌شود.
البته برخی کارشناسان معتقدند که برخی از شرکت‌ها به‌طور سنتی مایل هستند به‌دلیل تعامل با بانک‌ها، فعالیت خود را از طریق بانک‌ها دنبال کرده و مشتریان را به بانک‌ها بکشانند تا تعاملی با بانک‌ها نیز داشته باشند.
کارمزد؛ بهانه شرکت‌های بورسی برای فرار از سجام
اما نکته مهم‌تری که به عدم تمایل شرکت‌های بورسی به فعالیت در سجام برمی‌گردد، این است که شرکت‌ها باید برای پرداخت سود به سمات کارمزد پرداخت کنند.
راه پرداخت این مسئله را از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه یا «سمات» پیگیری کرده و مشخص شده که جهت پرداخت، دریافت و برداشت سود برای هر سهام‌دار، در مجموع تنها 250 تومان کارمزد کسر می‌شود که از حساب شرکت برداشته می‌شود و این رقم بر اساس مصوبه سال 1388 کسر می‌شود. این در حالی است که بانک‌ها نیز به خاطر این خدمات از شرکت‌ها کارمزد کسر می‌کنند.
کرونا هم مانع از قانون‌گریزی شرکت‌ها نشد
در دوران همه‌گیری ویروس کرونا، تمام بنگاه‌های اقتصادی، چه در ایران و چه در جهان تلاش کردند به گونه‌ای رفتار کنند تا شهروندان کمترین تماس را با یکدیگر داشته باشند و برای سالم‌ماندن جامعه یکی از کارها این بود که تا حد ممکن کارها به‌صورت غیرحضوری و آنلاین یا از طریق سامانه‌های طراحی‌شده انجام شود، اما در سال 1399 با توجه به اوج همه‌گیری کرونا و فوت بسیاری از شهروندان، تنها 130 شرکت از حدود 900 شرکت بورسی بزرگ و کوچک، سود سالیانه خود را از طریق سامانه سجام پرداخت کردند.
تحمیل هزینه‌های اضافی بر هم‌وطنان
نکته دیگری که هرگز از سوی شرکت‌های بزرگ مورد توجه قرار نگرفته، این است که بسیاری از سهام‌داران در اقصی‌نقاط ایران زندگی کرده و به دلایل شرایط پیش‌آمده در ماه‌های اخیر از قبیل کرونا و مشکلات برق و غیره ترجیح می‌دهند تا حد امکان از ترددهای غیرضروری، دوری کنند، اما شرکت‌ها برای پرداخت سود خود بعضاً ضرب‌الاجل تعیین کرده و مشتریان را به سمت شهرها و بانک‌ها می‌کشانند و علاوه بر تحمیل هزینه به شهروندان آنها را با خطراتی نیز مواجه می‌کنند. متأسفانه قانون، با وجود الزام، ضمانت اجرایی برای این‌گونه تخلف‌ها تعیین نکرده و شرکت‌ها خود را ملزم به رعایت این موارد نمی‌دانند، هرچند سازمان بورس نیز باید از اهرم‌های فشار یا تشویقی استفاده کند تا شرکت‌ها به سجامی‌شدن تشویق شوند.
الزام ناشران بورس و غیربورسی
حسین فهیمی، مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه در گفت‌وگو با «راه پرداخت» اظهار کرد: «بر اساس مصوبات، همه شرکت‌های بورسی و فرابورسی و حتی غیربورسی که اطلاعات آنها نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شده، باید در زمان سررسید مهلت قانونی، سود سهام را به حساب سهام‌داران واریز کنند، اما در حال حاضر الزام حقوقی و قانونی مبنی بر اینکه همه ناشران باید از طریق سامانه «جامع توزیع سود» نسبت به واریز سود اقدام کنند، وجود ندارد.»
او در خصوص برطرف‌شدن این روند نیز گفت: «با توجه به اینکه در حال حاضر این بستر نوین و زیرساخت‌های آن وجود دارد، پیشنهادی به وزارت اقتصاد ارائه شده تا همه ناشران ملزم شوند سود سهام را از طریق سامانه سجام پرداخت کنند، البته این روش برای شرکت‌ها نیز از هر نظر مطلوب و به‌صرفه خواهد بود؛ چراکه در این شرایط دیگر میلیون‌ها سهام‌دار با صرف زمان و هزینه، برای دریافت سود خود به بانک‌ها مراجعه نخواهند کرد.»
حسین فهیمی تصریح کرد: «البته باید به این نکته هم اشاره شود که در زمان حاضر همه سهام‌داران در سامانه سجام ثبت‌نام نکرده و احراز هویت نشده‌اند و این اتفاق گام اول تحقق پرداخت سود همه ناشران از طریق سامانه «جامع توزیع سود» است و اگر این مهم محقق شود، همه شرکت‌ها اعم از بزرگ یا کوچک می‌توانند برای پرداخت سود سهام از طریق سامانه سجام، خدمات آسان‌تری را به سهام‌داران ارائه دهند.»
ترتیبی اتخاذ کنند که سودهای سالهای قبل رو هم پرداخت کنند .