پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۴۳ و ۴۴ / کسانی هم که با این مرد آشنایی نزدیکی دارند، می‌گویند این حرف‌ها کم‌وبیش حقیقت دارند. ایلان ماسک شخصیت پیچیده‌ای دارد. مثل یک انسان (البته خدا به دور) و این واقعیت، همراه با موفقیت‌های متهورانه ماسک در سالی که گذشت، بیشتر از هر چیز دیگری ما را در جریان وضعیت کسب‌وکار در سال ۲۰۲۰ قرار می‌دهد.
ایلان مغز متفکر
ماشین‌های سواری منظم و با رعایت فاصله اجتماعی به ردیف قرار گرفته‌اند، نور آفتاب نیم‌روزی روی کاپوت‌های نقره‌ای، سفید، آبی و قرمزشان می‌درخشد. تک‌تک این خودروها آخرین مدل اس تسلا هستند.
سینمای روباز قرن بیست‌ویکمی برای اهالی سیلیکون‌ولی است؟ نه. روز باتری در کارخانه تسلا در فریمانت کالیفرنیاست و راننده‌ها در این بعدازظهر داغ ماه سپتامبر در اینجا جمع شده‌اند تا گزارش ایلان ماسک از عملکرد سالانه کمپانی را بشنوند و دریچه‌ای را که او از آینده به رویشان می‌گشاید، ببینند؛ از جمله اینکه به‌زودی با نسخه مسابقه‌ای مدل اس به نام پلاید (به معنای پارچه‌ای که طرح چهارخانه و پیچازی دارد) آشنا می‌شوند. این اسم را به‌دلیل ظاهرش انتخاب نکرده‌اند؛ بلکه به‌دلیل سرعت بالای سفینه فضایی پلاید در فیلم «توپ‌های فضایی» (۱۹۸۷) انتخاب کرده‌اند (کسی نگفته است ماسک شوخ‌طبع نیست).
وقتی ماسک که تی‌شرت مشکی با طرح گرافیکی پوشیده، روی سکو می‌ایستد، مشت‌های گره‌کرده به نشانه تشویق و پیروزی از پنجره‌های باز ماشین‌ها بیرون می‌آیند. بوق ماشین‌ها هم به نشانه خوشامدگویی به صدا درمی‌آیند. مدیرعامل با لبخندی مسرورانه جواب می‌دهد. می‌گوید: «سلام به همه»، وقتی صحنه پیش روی‌اش را از نظر می‌گذراند، نیشش تا بناگوش باز می‌شود. «همه توی ماشین‌هایشان نشسته‌اند و کمی دیدن آدم‌ها سخت است، اما خب فقط این‌طوری می‌شد مراسم را برگزار کنیم.» ماسک به پوچی آشکار موقعیت می‌خندد. مراسم امسال در عصر کووید با مراسم همیشگی پارسال که با خوانش اسلایدهایی در سالن برگزار شد، یک دنیا فاصله دارد.
ماسک، به دلایلی کاملاً مشخص، امسال سرحال‌تر از سال گذشته است. در سپتامبر ۲۰۱۹، قیمت سهام تسلا طی ۹ ماه یک‌سوم افت کرد؛ کسادی بازار محصولات گران‌قیمت تسلا، شکایت والمارت (که حالا حل‌وفصل شده) به خاطر آتش‌گرفتن صفحات خورشیدی ساخته شرکت سولارسیتی که از زیرمجموعه‌های تسلاست، تشدید تنش تجاری میان آمریکا و چین که تأسیس کارخانه تولیدی این کمپانی را خارج از شانگهای تهدید می‌کرد، همگی عواملی هستند که ارزش سهام این کمپانی را پایین آورد. آن روز وقتی ماسک روی سکو رفت، حرف‌هایش را سربسته گفت و هدفش را در قالب کلماتی متفاوت بیان کرد: «یک سال جهنمی بود، اما اتفاقات خوبی هم افتاد.»
بعد معلوم شد این حرفش از روی شکسته‌نفسی بود. در آن روز وقتی ایلان با حضاری که در ماشین‌هایشان نشسته بودند، صحبت می‌کرد، ارزش سهام تسلا بعد از ۱۲ ماه هشت برابر افزایش یافت. گزارش‌ها خبر دادند پاناسونیک، کمپانی شریک، سرمایه‌اش را در گیگافکتوری ۱ تسلا، خارج از شهر رنو، تا ۱۰۰ میلیون دلار افزایش داد. با راه‌اندازی کارخانه شانگهای، این کمپانی دوباره به خط تولید و تحویل اتومبیل بازمی‌گردد که تعدادشان بی‌سابقه است. کارخانه برلین ـ که توانایی کمپانی را تقویت می‌کند و آن را از تنش‌های تجاری جهانی مصون می‌دارد ـ در دست ساخت است.
به عبارت دیگر، همه‌چیز طبق برنامه پیش می‌رود؛ برنامه‌ای که باعث شده تسلا حدود یک‌سوم بازار جهانی وسایل نقلیه الکتریکی را به ارزش ۲۰۰ میلیارد دلار تحت کنترل خود دربیاورد؛ بازاری که آهسته اما پیوسته در بازار وسیع‌تر و چندتریلیونی خودرو جایگاهی برای خودش جفت‌وجور می‌کند.
| تایم‌لاین زندگی حرفه‌ای ایلان |
|---|
| ۱۹۹۵: دو برادر، کیمبال و ایلان ماسک «زیپ۲» را راه‌انداختند. شرکتی در پالوآلتو که نرم‌افزار راهنمای شهری را به روزنامه‌ها می‌فروخت. این شرکت در سال ۱۹۹۹ حدود ۳۰۰ میلیون دلار به کامپک فروخته شد. |
| ۱۹۹۹: ماسک ایکس.کام را که یکی از نخستین بانک‌های آنلاین است، راه‌اندازی کرد. سال بعد با والد پی‌پال یعنی کانفینتی ـ که پیتر تی‌یل، مکس لوچین و لوک نوسک بنیان‌گذارانش بودند ـ ادغام شد. |
| ۲۰۰۲: ماسک اسپیسایکس را تأسیس کرد. اواخر همین سال ئی‌بی، پی‌پال را به مبلغ یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار خریداری کرد. حدود ۱۸۰ میلیون دلار به ماسک پرداخت شد. |
| ۲۰۰۴: ماسک 6.5 میلیارد دلار در کارخانه خودروسازی الکتریکی تسلاموتورز سرمایه‌گذاری کرد و رئیس هیئت‌مدیره شد. |
| ۲۰۰۶: پیتر و لیندون رایو، ساخت پنل خورشیدی سولارسیتی را با 10 میلیون دلار سرمایه که به مدیریت اقوام ماسک بود، شروع کردند. |
دستاورد کمی نیست. فرایند ادغام عمودی، گرایش به نرم‌افزار و تمایز محصولی تسلا ـ نتیجه سال‌ها سرمایه‌گذاری ضررده در خودروسازی، علم باتری و سایر فناوری‌های اختصاصی ـ شدیداً با همتایان سنتی خودروساز تسلا متفاوت است. تسلا کشتی کسب‌وکارش را در تقلب‌آمیزترین مسیرهای تجاری هدایت کرده و در عین حال برای در امان نگه‌داشتن سرمایه هنگفتش که لازمه شروع است و رشد تولیدکننده‌های جدید خودرو کار کرده است.
ماسک در طی مسیر در نبرد طولانی با فروشنده‌های استقراضی جنگیده است و بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ که کمپانی‌اش تولید ارزان‌ترین خودروی‌‌اش، مدل ۳، را در دستور کار قرار داد و مقیاس کمپانی را افزایش داد، تا یک‌قدمی ورشکستگی رفت. بدبینی‌ها استمرار دارند: طبق آمار و داده‌های شرکت تجاری اس۳ پارتنرز (S3 Partners)، نزدیک به ۶ درصد سهام قابل معامله تسلا به‌صورت استقراضی فروخته می‌شوند؛ مبلغ هنگفت ۲۲ میلیارد دلار به ضرر تسلا که هنوز پرداخت نشده است.
استارت‌آپ‌های فناوری بی‌شماری در سیلیکون‌ولی هستند که برنامه‌ای تجاری تنظیم کرده‌اند، سرمایه‌هایشان را روی هم گذاشته‌اند و در روند انجام کار شکست خورده‌اند. در مورد تسلا، اسپیسایکس، کمپانی بورینگ و بسیاری دیگر؛ مقیاس، جداول زمانی و سهام، به‌طور فزاینده‌ای بزرگ‌ترند. ماسک اصرار دارد که ده‌ها هزار کارمندش مسئول ابتکاراتی هستند که به او نسبت می‌دهند ـ و البته این کارمندان نقش عمده‌ای در این امر داشته‌اند ـ اما صلاحیت اجرایی اوست که باعث می‌شود از پس مدیریت این مبالغ سرسام‌آور سهام طی این چالش‌های بی‌شمار برآید. (ماسک از اظهارنظر در این مورد خودداری می‌کند و می‌گوید: «آرزویم این نیست که جایزه بگیرم یا مشهور شوم.»)
«مت دش»، مدیر اجرایی «مک‌لین وا»، کمپانی ارتباطات ماهواره‌ای «ایریدیوم کامیونیکیشنز»، می‌گوید ۱۲ یا ۱۳ سال پیش ماسک را برای اولین بار دید، سال‌ها پیش از اینکه اسپیسایکس نخستین پرتاب موفقیت‌آمیزش را ثبت کند. این روزها ایریدیوم بزرگ‌ترین مشتری تجاری اسپیسایکس به‌شمار می‌رود که ۷۵ ماهواره‌اش را روی هشت راکت اسپیسایکس به فضا فرستاده است.
دش می‌گوید: «مهم نیست مخاطب‌مان چه کسی باشد یا درباره چه موضوعی بحث می‌کنیم، اثر انگشت ایلان روی موضوع مورد بحث مشهود است. حتی زمانی که در حال ساخت تسلا بود یا فعالیت‌های خطرپذیر دیگر را دنبال می‌کرد، هنوز هم در پشت صحنه تک‌تک تصمیمات استراتژیک اساسی نقش داشت.»
و چه زمانی خودتان را همکار مستقیم این مرد می‌بینید؟ باید تکلیف‌تان با ایده‌هایتان روشن باشد، چون ماسک در کمال ادب و احترام بازخواست‌تان می‌کند. این گفته یکی از مدیران اجرایی سابق یکی از کمپانی‌های ماسک است؛ کسی که طبق توافق‌نامه عدم‌افشا از قید شدن نامش سر باز زده است. اگر آمادگی کافی نداشته باشید، ماسک می‌فهمد و این ویژگی‌تان در خاطرش می‌ماند و به ضرر شما تمام می‌شود.
این مدیر اجرایی اضافه می‌کند: «اغلب اوقات ماسک دقیقاً زیرک‌ترین فرد جمع است. او درخت‌های تصمیم‌گیری را سریع و به‌دقت بررسی می‌کند؛ به ۱۰ تا ۱۵ حرکت شطرنج از قبل فکر می‌کند. چشم‌هایش را می‌بندد، سرش را از روی پشتی صندلی عقب می‌اندازد و می‌توانید حرکت چشم‌هایش را ببینید. این کار چند دقیقه طول می‌کشد.»
او ادامه می‌دهد: «ایلان خودش را زیرک‌ترین فرد جمع می‌داند. اغلب اوقات هم همین‌طور است، اما نه همیشه. اشتباهات او از همین تصورش ناشی می‌شود. او تصمیم‌گیری‌ها را به عهده دیگرانی که تخصص بیشتری دارند، نمی‌گذارد.»
ایلان آماده نبرد
شاید ماسک تیزبین و زیرک باشد، اما ممکن است شخصیت او همان‌طور که به‌آسانی برایش امتیازی محسوب می‌شود، گاهی مانعی برای رسیدن به موفقیتش باشد. «گرگوری شی»، استاد معین مدیریت در دانشکده وارتون، می‌گوید: «بخشی از حفظ ابتکار و نوآوری طی زمان این است که سرسختی‌تان به کله‌شقی تبدیل نشود و خوش‌بینی‌تان شما را از واقعیت دور نکند.»
مثل سایر کارهایی که ماسک می‌کند، اشتباهات احمقانه‌اش ـ چه اشتباهات شخصی، چه آنها که عمومی‌اند ـ شدیداً مورد توجه قرار می‌گیرند. بعضی این اشتباهات را نادیده می‌گیرند؛ چراکه معتقدند نامتعارف‌بودن اغلب با استعداد و هوش همراه است. بقیه این‌قدر سریع رفتار او را نمونه‌ای از مثال «نابغه‌ها نابغه می‌مانند» در نظر نمی‌گیرند. گاهی از ماسک به خاطر اشتباهش توضیح می‌خواهند و وقتی این اتفاق می‌افتد، سراسر دنیا سراپا گوش می‌شود تا دلیل او را بشنود.
اواسط نوامبر، زمانی که تعداد بیماران کووید تمام رکوردهای تکان‌دهنده آمریکا را شکست ـ طی 10 روز اول این ماه یک میلیون بیمار شناسایی شد ـ ماسک سراغ توییترش رفت تا اعلام کند او هم به کووید دچار شده است یا نشده است.
این مدیرعامل که ماه‌ها ویروس کرونا را کم‌اهمیت می‌شمرد، در توییترش نوشت: «یک تقلبی دارد می‌شود. امروز چهار بار تست دادم. جواب دو تستم منفی بود و دو تای دیگر مثبت. همان دستگاه، همان تست، همان پرستار. تست سریعِ آنتی‌ژن بی‌دی [سازنده پیشگام در تولید ابزار تشخیص بیماری].»
ماسک از این کارش منظوری داشت؛ مشخص شد اگر کسی علائم این ویروس را نشان نداده باشد، تست‌های به‌اصطلاح سریع آنتی‌ژن کارایی و دقت تشخیص ندارند. این خبری بود که سازمان غذا و دارو در نامه‌ای به کادر درمان به تاریخ سوم نوامبر اعلام کرد؛ البته انتخاب واژگانی‌اش کمی علمی‌تر بود. همچنین، «اِما بل»، دانشمند بیوانفورماتیک در کانادا که به توییت ماسک پاسخ داده بود، در پستی عمومی در توییترش این مدیرعامل را به خاطر اظهارنظرش در مورد درست‌بودن و نبودن این تست‌ها دست انداخته بود.
بل نوشت: «تقلبی که شده این است که «اسپیس کارن» قبل از اینکه به میلیون‌ها دنبال‌کننده‌اش شکایت کند، روی تست را نخوانده است.» این توییت بل هزاران بار دست‌به‌دست شد (توضیح برای کسانی که نمی‌دانند: «کارن» لغتی تحقیرآمیز و در مورد زنان سفیدپوستی به کار می‌رود که فراتر از حد طبیعی مطالبه‌گری دارند).
| تایم‌لاین زندگی حرفه‌ای ایلان |
|---|
| ۲۰۰۸: بعد از اینکه ماسک میلیون‌ها دلار در تسلا سرمایه‌گذاری کرد، مدیرعامل آنجا شد. اواخر همین سال نیز نخستین پرتاب موشکی موفقیت‌آمیزش را ثبت کرد. |
| ۲۰۱۳: ماسک از برنامه‌هایش برای سیستم حمل‌ونقل شهری سریع‌السیر به نام هایپرلوپ خبر می‌دهد. |
| ۲۰۱۶: تسلا سولارسیتی را به قیمت دو میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار خریداری می‌کند. در همین سال ماسک یکی از بنیان‌گذاران کمپانی نئورالینک برای کاشت مغز ماشینی می‌شود و کمپانی بورینگ، ارائه‌دهنده خدمات ساخت تونل را تأسیس کرد. |
| ۲۰۱۸: ماسک توییت کرد می‌خواهد تسلا را با ارزش هر سهم ۴۲۰ دلار خصوصی کند؛ در نهایت او از اتهام کلاهبرداری که از سوی کمیسیون بورس و اوراق بهادار اعلام شد، تبرئه شد و از سمتش کناره‌گیری کرد. یک ماه بعد در مصاحبه‌ای پادکستی، ماسک ماریجوانا کشید که سهام‌داران و اعضای هیئت‌مدیره را غافلگیر کرد. |
| ۲۰۲۰: بعد از ثبت پنج دوره سه‌ماهه سود، تسلا به فهرست اس‌اندپی ۵۰۰ راه یافت. |
«اسپیس کارن» به میم اینترنت تبدیل شد، تصاویری از ماسک با موی بلوند در اینترنت ساخته شد. اما این اتفاق آخرین قسمتِ فعالیت‌های ماسک از کارنامه بلندبالای او در ایجاد هیاهو در دنیای روابط عمومی بود که بسیاری از این تنش‌ها در توییتر شکل گرفته‌اند.
ماسک، مثل دونالد ترامپ، این شبکه اجتماعی را بلندگوی شخصی خودش برای صحبت با دنیا تلقی می‌کند که نتایج متفاوتی برایش به ارمغان آورده است. او برای بیش از ۴۰ میلیون دنبال‌کننده‌اش، پرحرف و رک‌وراست است، آنها را در جریان افکار و اندیشه‌های جسور و اغلب عجیبش، بحث‌وجدل‌ها با رقبایش و تردیدهایی که برای تسلا دارد، می‌گذارد و جداول زمانی غیرواقعی و اغلب به سرانجام نرسیده رونمایی محصول را اعلام می‌کند. یکی از مدیران اجرایی تسلا می‌گوید: «خیلی جالب است که یک مهندس از طریق توییت نیمه‌شب در جریان ضرب‌الاجل جدید قرار بگیرد.»
ماسک مجبور بوده برای حرافی‌هایش در شبکه اجتماعی بهای گزافی بپردازد؛ در برخی موارد واقعاً چنین بهایی را پرداخت کرده است. می سال ۲۰۲۰ ماسک در توییتر ادعا کرد ارزش سهام تسلا «از نظر خودم بسیار زیاد است». این رشته کلمات مختصر کاری کرد که ۱۴ میلیارد دلار ناقابل از ارزش بازار تسلا کم شود، از جمله سه میلیارد دلار از سهام خود ماسک در کمپانی. چه کسی می‌تواند افتضاحی را که سر کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا به بار آورد از یاد ببرد؟ آگوست ۲۰۱۸ ماسک توییت کرد که به خصوصی‌کردن تسلا فکر می‌کند. نوشت: «بودجه تأمین شد.» کمیسیون بورس و اوراق بهادار سریع وارد صحنه شد و مدیرعامل را برای «توییت گمراه‌کننده‌اش» به کلاهبرداری متهم کرد. البته طرفین دعوی به توافق رسیدند که طبق آن، ماسک ۲۰ میلیون دلار جریمه پرداخت کرد و مجبور شد حداقل به مدت سه سال از سمت خود در هیئت‌مدیره تسلا کناره‌گیری کند.
مشخص نیست دلیلی عقلانی برای توفان‌های توییتری ماسک وجود دارد یا اینکه او نمی‌تواند جلوی دهانش را بگیرد. «جودی اسمیت»، کارشناس شناخته‌شده مدیریت بحران و مدیرعامل «اسمیت اند کو» می‌گوید: «از نظر من ماسک به بِرَند و شهرتش اهمیت می‌دهد، اما هر فردی خودش تصمیم می‌گیرد که به چه ویژگی‌ای مشهور باشد و چگونه شخصیتش به نمایش دربیاید و این موضوع در هر فردی متفاوت است.»
قصد و نیت ماسک هر چه هست، مشخص است که وجهه عمومی‌اش را چنان سانسورنشده به معرض نمایش می‌گذارد که معدود مدیرعاملان شرکت‌های سهامی عام به خودشان اجازه چنین کاری می‌دهند. در درون کمپانی‌های ماسک، او به صراحتش، چه خوب چه بد، مشهور است. این صداقت بی‌رحمانه باعث شده بسیاری از مدیران اجرایی به ماندن در کمپانی او رغبت نداشته باشند؛ صداقت او با روحیه سخت‌گیرانه‌اش که خواهان سرعت است، چنان ترکیب می‌شود که کارمندان سابق او می‌گویند هیچ‌وقت چنین حال‌وهوایی را در جای دیگری تجربه نکرده‌اند.
به‌خصوص در تسلا، تعداد مدیران اجرایی‌ای که ماسک عوض کرده، نگران‌کننده است. رفتن آنها همیشه داوطلبانه نیست. یکی از کارکنان سابق منابع انسانی تسلا که نخواست نامش فاش شود، می‌گوید: «در آنجا نوعی فرهنگ ترس حاکم بود. ممکن بود هر کسی سر هر مسئله‌ای اخراج شود. او [ماسک] بالأخره در رأس قرار دارد. او پادشاه است. می‌تواند هر کسی را که دلش می‌خواهد اخراج یا سرش را از بدنش جدا کند. همه‌چیز بر وفق مراد او است.» حدود ۲۰ درصد سهام تسلا متعلق به ماسک است و اعضای هیئت‌مدیره کمپانی را افراد کاملاً سرسپرده تشکیل داده‌اند.
از پنج مردی که تیم اصلی مدیران اجرایی را تشکیل داده‌اند، فقط ماسک باقی مانده است (جی‌بی استرابل، مدیر ارشد فناوری سابق تسلا بعد از ۱۵ سال همکاری با این خودروساز در جولای ۲۰۱۹ این کمپانی را ترک کرد). بسیاری از افراد کلیدی دیگر (از جورج بلنکن‌شیپ، معاون رئیس خرده‌فروشی در سراسر جهان تا گرگ ریچو، معاون سابق رئیس بخش عملیات و تولید) این کمپانی را ترک کرده‌اند. احتمالاً متعاقب هر کدام از این کناره‌گیری‌ها، دانش سازمانی کمتر و کمتر شده و احتمالاً ضربه‌ای است به توانایی کمپانی در جذب مدیران اجرایی کارآزموده.
«تاد مارون»، یکی از جدیدترین مشاوران عمومی تسلا (طی دوره ۱۲ ماهه سه مشاور عمومی این شرکت را ترک کردند) پیش از این وکالت ماسک را در طلاق از همسرش بر عهده داشت. منظورم این نیست که مارون صلاحیت نداشت، اما در مورد وسعت دریاچه‌ای که ماسک این روزها ـ که رشد تسلا سرعت گرفته ـ از آن کاندیداهای درجه یک صید می‌کند، پرسش‌هایی به وجود می‌آورد.
با وجود این، در مصاحبه‌های پی‌در‌پی با افرادی که سابقه همکاری با ماسک دارند، هیچ‌کدام‌شان نگفته‌اند از پیوستن به کمپانی‌های او پشیمان‌اند. «ریک آوالوس»، کاریاب سابق در تسلا و رئیس پیشین استعدادیابی در «نپورالینک»، استارت‌آپ «ای‌‌آی» که ماسک یکی از بنیان‌گذاران آن بود، می‌گوید: «برای من مثل این بود که با «ادی ون هیلن» همکار شده‌ام.» (ادی ون هیلن، موزیسین و ترانه‌سرای آمریکایی است. آوالوس نیز سال‌هاست موزیسین است.) او می‌گوید: «اما عضویت در کمپانی ایلان ماسک اعصاب آهنین می‌خواهد.»
شی، استاد دانشکده وارتون، می‌گوید میل ماسک به عوض‌کردن مدیران اجرایی شاید به‌نوعی نتیجه فرعی مثبت در پی داشته باشد. او عبارت «اصطکاک خلاقیت» را یادآور می‌شود که «جری هرشبرگ»، طراح خودرو، نخستین بار آن را به کار برد. مفهوم «اصطکاک خلاقیت» این است که زمانی که ایده‌ها پیوسته و دائماً به چالش کشیده می‌شوند و افراد با همدیگر بحث‌وجدل می‌کنند؛ البته در قالبی سازنده، خلاقیت شکوفا می‌شود. این استاد دانشگاه می‌گوید: «یکی از چیزهایی که افراد خلاق را طی زمان متمایز می‌کند، این است که روزی می‌رسد که اطراف‌شان را شبکه‌ای از افراد خلاق فراگرفته است.» احتمالاً شگرد ماسک برای مبتکر ماندن این است که نه‌تنها ایده‌های جدید را بشناسد؛ بلکه افراد جدیدی را به گروهش معرفی کند و آنهایی را که مدتی اطرافش بوده‌اند، خارج کند.
استراتژی‌اش هرچه باشد، یا ممکن است اصلاً استراتژی‌ای در کار نباشد، انگیزه ماسک برای اقدامات خلاقانه، سرسخت است و به نظر می‌رسد عملاً به تمام موضوعات زندگی‌اش با همان میزان اصرار و کله‌شقی نزدیک می‌شود؛ چه فکر کند کارش درست است چه فکر کند که اشتباه می‌کند. قطعاً این کارش انتقاداتی را ایجاد می‌کند، اما از طرفی طرفدارانی وفادار برایش به ارمغان می‌آورد.
سرسپردگی به ماسک در میان مالکان تسلا بسیار پررنگ است، آنها با اشتیاق نشانه‌های شکل‌گیری و توسعه محصولات جدید را دنبال می‌کنند (حتی اوایل نوامبر تکیلای تسلا که ابتدا یک شوخی تلقی می‌شد، در حساب کاربری توییتر ماسک ـ انتظار داشتید کجا باشد؟ـ به فروش گذاشته شد و طی چند ساعت موجودی‌اش تمام شد).
در حقیقت، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تسلا تا به امروز تأمین موجودی برای برآورده‌کردن تقاضا بوده؛ تأخیر در تولید سال‌هاست که این کمپانی را آزار می‌دهد. برای این منظور، این خودروساز مبلغ هنگفتی را برای کارخانه‌های تولیدی، از جمله در چین و اروپا که مصرف‌کننده‌ها تا چهار ماه منتظر تحویل خودرو می‌مانند، سرمایه‌گذاری کرده است. سه نفر از تحلیلگران دویچه بانک در تازه‌ترین گزارش‌شان نوشته‌اند: «جلوتر برویم، معتقدیم دورنمای ۲۰۲۱ طوری است که سالی حیاتی برای تسلا به‌شمار می‌رود؛ چراکه این کمپانی تولید در دو تأسیسات جدیدش را شروع کرده و چند محصول جدید را به خط تولیدش افزوده است.»
ماسک گفته است انتظار دارد تسلا هدف تولیدی‌اش در سال ۲۰۲۰ را ـ تولید ۵۰۰ هزار ماشین ـ به سرانجام برساند و تحلیلگران وال‌استریت موافق‌اند که چنین امری ممکن است. در فصل سوم سال ۲۰۲۰، حتی وقتی کووید‌ـ ۱۹ شدت گرفت، تسلا ۱۳۹ هزار دستگاه خودرو تحویل مصرف‌کننده داد که رکوردی تاریخی است (همان‌طور که انتظار می‌رفت، ماسک از دستور شهرداری کالیفرنیا سرپیچی کرد و پیش از اینکه رسماً قانون قرنطینه لغو شود، تولید را در کارخانه فریمانت از سر گرفت. 11 می، ماسک توییت کرد: «اگر کسی باید دستگیر شود، می‌خواهم من را دستگیر کنند.» هیچ‌کس دستگیر نشد، اما تست کووید چند کارمند مثبت شد.)
تسلا هنوز باید توانایی زیادی را ثابت کند؛ نه‌تنها ظرفیتش برای افزایش چشم‌گیر تولید؛ بلکه توانایی‌اش در عملی‌کردن وعده اتومبیل‌های تماماً خودران که رونمایی‌شان به تأخیر افتاده است. با این حال، این آرزوها دقیقاً دلایلی هستند که سبب شده‌اند این کمپانی ۱۷ساله پیش چشم سرمایه‌گذاران، از خودروسازان سنتی سبقت بگیرد و این ردپایی است که ماسک از خود باقی گذاشته است.
ایلان مرد سالِ تجارت
در سال ۲۰۱۲ ماسک میهمان برنامه «۶۰ دقیقه» شد تا درباره دورنمایش از سفر فضایی تجاری صحبت کند. «اسکات پالی»، مجری برنامه، از این کارآفرین پرسید در مورد انتقادات نیل آرمسترانگ و جین کرنانِ فضانورد چه نظری دارد؟ این فضانوردان در مقابل ساختمان کنگره جمع شده بودند تا به تجاری‌سازی فضا اعتراض کنند؛ با این استدلال که اتکای دولت آمریکا به سفینه‌های فضایی شخصی ممکن است نفوذ آمریکا در فضا را تهدید کند.
«خیلی ناراحتم که این حرف را می‌شنوم.» وقتی ماسک این جمله را می‌گفت چشم‌هایش پر از اشک شد و صدایش در گلو شکست. «این افراد قهرمانان زندگی من هستند، پس حقیقتاً برایم سخت است. آرزو دارم بیایند و ببینند… سخت‌کوشی ما را ببینند و فکر می‌کنم همین بازدید نظرشان را عوض می‌کند.»
جلوتر می‌رویم و به ۲۰۲۰ می‌رسیم و مشخص است که سکوهای پرتاب ناسا شلوغ‌تر از همیشه‌اند و بخش عمده‌ای از این ماهواره‌ها و راکت‌ها متعلق به اسپیسایکس هستند. شاید ماسک وقت کافی برای تغییر نظر فضانوردان نداشت؛ آرمسترانگ اواخر ۲۰۱۲ از دنیا رفت و کرنان، آخرین مردی که قدم روی ماه گذاشت، در سال ۲۰۱۷ درگذشت. اما واضح است که او در فروش دورنمایش به سازمان فضایی‌ای که آنها را مشهور کرد، موفق بوده است.
ماسک در بیانیه‌ای که به‌منظور گرامیداشت مأموریت رزیلنس و نقطه‌عطفی که این مأموریت برای اسپیسایکس و ناسا به‌شمار می‌رود، همان‌طور که انتظار می‌رفت دورنمایش را بلندپروازانه‌تر کرد: «افتخار بزرگی است که ما را به تلاش‌هایمان برای بازگشت به ماه، سفر به مریخ و در نهایت کمک به بشر برای تبدیل‌شدن به موجودی چندسیاره‌ای دلگرم و مطمئن می‌کند.»
خیلی دور از ذهن به نظر می‌رسد؟ بدون شک همین‌طور است، اما نباید تاجری جنجالی را که ماشین‌های برقی باحال می‌سازد و قابلیت استفاده مجدد از راکت‌ها را به حقیقت تبدیل می‌کند، دست‌کم گرفت. حتی منتقدانی که امیدوارند شکست او را ببینند، سخت می‌توانند علیه ایلان ماسک و آرزوهای فرازمینی شرط‌بندی کنند. اگر ماسک راه خودش را پیدا کرد ـ که اغلب اوقات هم این اتفاق می‌افتد ـ ردپایش فقط روی زمین باقی نمی‌‌ماند. میراث، خوبی‌ها و بدی‌هایش همه، چندسیاره‌ای خواهند بود.
| او چی توییت کرده؟! |
|---|
| اغلب مدیران از ترس واکنش‌های نامطلوب، از توییتر به‌عنوان واسط مغز و رایانه برای برقراری روابط عمومی استفاده نمی‌کنند. اغلب این مدیران ایلان ماسک نیستند. در ادامه برخی از توییت‌های قابل توجه‌اش را می‌خوانید. |
| خصوصی‌سازی تسلا با ۴۲۰ دلار را در نظر دارم. بودجه تأمین شد. |
| حقیقتاً ما مغزی در یک خمره‌ایم. خمره همان جمجمه‌تان است. هر چیزی که فکر می‌کنید واقعی است، سیگنالی الکتریکی است، هرچند واقعی به نظر می‌آید. |
| وحشت از ویروس کرونا احمقانه است. |
| از نظر من ارزش سهام تسلا بسیار زیاد است. |
چهار درس اساسی / چطور مثل ایلان رهبری کنیم
از کارشناسان کسب‌وکار، ناظران فعالیت‌های ماسک، همکاران سابق پرسیده‌ایم چه چیزی او را مدیری تأثیرگذار، هرچند نامتعارف، می‌کند.
۱. هرگز وضع موجود را دست‌مایه ابتکار نمی‌کند.
برای حل بزرگ‌ترین مشکلات، از زیرساخت‌های موجود شروع نمی‌کند؛ همه‌چیز را حذف می‌کند و از نو می‌سازد. مبتکران واقعی دوباره و دوباره به مشکل می‌اندیشند نه به راه‌حل. چراکه همه‌چیز در پی این اندیشه شکل می‌گیرد.
۲. افراد بااستعداد استخدام کنید، بعد آنها را به چالش بکشید تا بدرخشند.
وقتی برای ماسک کار می‌کنید، این ذهنیت را می‌پذیرید که مهندسان خلاق از پس هر چیزی برمی‌آیند و هیچ‌چیز غیرممکن نیست. این مدیر به این ويژگی معروف است که مسئولیت حل مشکلات را به مهندسان جوان می‌دهد، مثلاً آنها را مجبور می‌کند یک شب را در آشیانه هواپیما بگذرانند تا چالش پیچیده تکنیکی یک موشک را حل کنند.
۳. مشکلات مصرف‌کننده‌تان را درک کنید.
توییت‌های بی‌پرده و مضطرب ماسک به دلایل اشتباه صدر اخبار قرار می‌گیرند، اما اگر صحبت‌های او را با دقت بیشتری بررسی کنیم، آن را مکالمه‌ای بی‌هدف و بدون سانسور میان مدیرعامل و مصرف‌کننده‌هایش می‌بینیم. این خیابان دوطرفه هم محبوبیت ماسک و هم راه‌حل‌های غیرمتعارف او را تقویت می‌کند.
۴. منش مهم است.
بر خلاف شهرت جسورانه‌ای که او در اینترنت دارد، افرادی که ماسک را می‌شناسند، می‌گویند حتی در زمانی که تحت فشار قرار دارد، به‌شدت مبادی آداب و خوش‌رفتار است. وقتی صحبت از مذاکره برای قرارداد می‌شود، قدرت بی‌سابقه‌ای از خود نشان می‌دهد. ایلان خودش را زیرک‌ترین فرد جمع می‌داند. اغلب اوقات همین‌طور است، اما نه همیشه. اشتباهات او از همین تصورش ناشی می‌شود.
نویسنده / مترجم
بهار سرلک