پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
محمدابراهیم مقدم نودهی از مدیرانی است که پله پله سطوح مختلف بانکی را طی کرده است. 42 سال پیش با بانک تجارت کار خود را شروع کرد و در سال 1387، پس از 38 سال خدمت در کسوت‌های مختلف از این بانک بازنشسته شد. مقدم با بانک ایران زمین به عرصه فعالیت‌های بانکی برگشت و هم اینک مدیرعامل این بانک است.
علاقه او به فعالیت‌های دانش بنیان، باعث شد از میان اعضای هیئت مدیره بانک تجارت، مسئولیت بخش انفورماتیک را بر عهده گیرد. از همین رو بود که در سال 1386 و با شکل‌گیری شورای راهبری بانکداری الکترونیک به عنوان عضو ثابت در این شورا حضور یافت و مسئولیت کارگروه فرهنگسازی و آموزش بانکداری الکترونیک را بر عهده گرفت. کارگروهی که بنا به ضرورت‌های کاری تبدیل به دبیرخانه شد و مرکز فابا از دل آن متولد شد. مقدم از آن زمان ریاست مرکز فابا را نیز بر عهده داشته است.
پای صحبت‌های او نشستیم تا از روند شکل‌گیری فابا و مشکلاتی که در این راه وجود داشته است، همچنین برنامه‌های آینده فرهنگسازی و آموزش فابا برایمان بگوید. در خلال صحبت گاهی نیز بحث به ارزیابی نزدیک به دو دهه فعالیت بانکداری الکترونیک در کشور کشیده شد.
.
فلسفه شکل‌گیری فابا
حدود شش سال است از زمان شکل‌گیری شورای راهبری بانکداری الکترونیک و کارگروه‌های آن می‌گذرد. می‌شود گفت فابا (کارگروه فرهنگسازی و آموزش) تنها کارگروهی است که به طور مستمر به فعالیت خود ادامه داده است. این سؤال مطرح است که چرا از فعالیت سایر کارگروه‌ها چندان خبری نیست یا فابا با چه هدفی به فعالیت خود ادامه داده است؟
برای پاسخ به سؤال بد نیست به فلسفه شکل‌گیری شورای راهبری بانکداری الکترونیک نگاهی بیاندازیم. شکل‌گیری شورای راهبری بانکداری الکترونیک در زمان خودش نتیجه یک همت عالی و دید بلندمدتی بود که در بانیان راه‌اندازی این شورا وجود داشت. این شورا براساس الزامات برنامه چهارم توسعه اجتماعی، اقتصادی کشور و مصوبه هیئت وزیران شکل گرفت و در راستای سند چشم انداز 20 ساله نظام بنیان گذاشته شد، از سویی مستحضر هستید که پدیده کارت و سایر سامانه‌های بانکداری الکترونیک در آن زمان بعضا سابقه 20 تا 30 ساله در دنیا داشتند. کشور ما در دهه 60 درگیر جنگ بود و مجال پرداختن به چنین پدیده‌های نویی وجود نداشت و در دهه 70 هم فعالیت‌هایی صورت گرفت اما به‌دلیل عدم تکافوی زیرساخت‌های ارتباطی از نظر کمی و کیفی، عمدتا این کارها جزیره‌ای بود و در نتیجه، نظام بانکداری الکترونیک به معنای واقعی کلمه شکل نگرفت. حتی تصویب نظام جامع پرداخت در اوایل دهه 80 هم چندان کمکی به این قضیه نکرد و کماکان توسعه کارت‌ها وابزارهای پرداخت الکترونیک در کشور با یک رشد بطئی و کند روبه‌رو بود. تنها اتفاق مهم راه‌اندازی شبکه شتاب بود که باعث ایجاد یکپارچگی در بخشی از عملیات بانکی شده بود که البته این شبکه هم ایرادات و مشکلات خاص خود را داشت.
از اینرو در آن زمان در مجلس و هیئت وزیران، تلاش براین بود که این عقب‌ماندگی جبران شود. لذا شورای راهبری با درایت معاونت بانک و بیمه وزارت امور اقتصادی و دارایی شکل گرفت که بتواند یک تکان اساسی به این حوزه بدهد. فعالیت‌های این شورا به چند بخش کلی تقسیم‌بندی شد و با مشارکت همه بانک‌ها کارگروه‌هایی برای پیگیری مباحث هر بخش شکل گرفت. کارگروه زیرساخت، کارگروه کارت و خدمات نوین، اتاق پایاپای، کارگروهCore Banking ، امنیت، بانکداری همراه، آموزش، فرهنگسازی و … از جمله این کارگروه‌ها بودند.
خوشبختانه هدف اصلی که یک تکان و جهش بزرگ بود با جلسات منظم و پیگیری‌هایی که اعضای کارگروه‌ها داشتند، می‌شود گفت در فاصله دو تا سه سال محقق شد و قطار بانکداری الکترونیک روی ریل افتاد.
با تعامل خوبی که برقرارشد، اکثر شعب در این فاصله بر خط شدند، حساب‌ها متمرکز شد، تلاش‌هایی برای تدوین اسناد امنیت و شاخص‌ها و استانداردهای سامانه‌های یکپارچه بانکی ویژه نظام بانکی کشور انجام گرفت و تجهیزات و ابزارهای بانکداری الکترونیک مثل کارت، کارتخوان و خودپردازها با سرعت فزاینده رشد کردند.
از این رو می‌شود گفت آن عقب‌ماندگی فاحش و ضرورت اولیه برای حرکت جدی موضوعیت خود را از دست داد. از طرف دیگر فعالیت برخی از کارگروه‌ها ماهیت پروژه‌ای داشت مثل شبکه و زیرساخت که با انجام پروژه مسئولیت آنها هم پایان می‌یافت. لذا به این دلایل از کارگروه‌های دیگر بعد از یک مقطع زمانی چندان فعالیتی را شاهد نبوده‌ایم، هر چند که تغییر و تحولاتی که در سطوح مدیریتی صورت گرفت نیز در این قضیه بی‌تاثیر نبود.
.
ضرورت ادامه فعالیت فابا
با این حساب ضرورت ادامه فعالیت فابا چه بود و چرا این کارگروه تاکنون به فعالیت خود ادامه داده است؟
برخی فعالیت‌ها در شورا ماهیت پروژه‌ای داشت و به همین دلیل ادامه آنها موضوعیت چندانی نداشت، اما مقولاتی مثل فرهنگسازی، آموزش و یا مباحثی مثل امنیت، ماهیت فرایندی دارند و نیازمند یک پروسه دایمی پایش، حرکت و اقدام هستند. چالش اول کشور در هنگام شکل‌گیری شورا این بود که نظام بانکداری الکترونیک در مرحله ابتدایی بود و آنچه انجام شده بود یک رشد مختصری بود که به تحرک بانک‌ها و دستگاه‌های متولی حاکمیتی احتیاج داشت تا از این وضعیت دربیاید. اما تازه در این مرحله چالش دیگری رخ می‌دهد و آن آشنایی بدنه اجتماع با این نظام برای بهره‌برداری حداکثری از آن مطرح بود. لذا از همان زمان در شورا این 2 چالش مطرح بود و ضرورت داشت فعالیت‌های ترویجی و اقناعی صورت بگیرد که هم بدنه بانک‌ها با این مقوله آشنایی بیشتری پیدا کنند و مهیای پذیرش تغییر و تحولات نوین شوند، هم به تناسب آن بدنه عمومی جامعه با مزیت‌های سامانه‌های بانکداری الکترونیک و قابلیت‌های آن آشنا شوند. موضوع دیگر آموزش است که نیاز دایمی بشر است. دراین دنیای پرشتاب هر کار و حرفه‌ای حتما لازم دارد مهارت‌های حرفه خودش را مدام به روز نگه دارد و از فنون و مهارت‌های جدید در فضای رقابتی غافل نشود.
در حال حاضر گرچه فلسفه فعالیت‌های بانکی و ماهیت آن شاید چندان تغییر نکرده باشد، اما شکل و شیوه انجام آن به مدد فناوری پیوسته در حال تغییر است. با درک این ضرورت‌ها و الزامات علیرغم فشارهای بسیار زیاد و محدودیت‌هایی که وجود داشت، در مرکز فابا تلاش می‌کند تا فعالیت‌های فرهنگسازی و آموزش استمرار داشته باشد تا شاید بتواند بخشی از خلا موجود در زمینه بانکداری الکترونیک را پوشش دهد.
.
عملکرد قابل دفاع مرکز فابا
تا چه حد عملکرد مرکز فابا را قابل دفاع می‌دانید و به طور مشخص این مرکز چه کاری انجام داده است. چون منتقدان فعالیت فابا معتقدند، این مرکز علیرغم رسالت و اسم بزرگی که دارد فعالیت چندانی انجام نداده است.؟
من چنین اعتقادی ندارم و عملکرد مرکز را علیرغم محدودیت‌ها قابل دفاع می‌دانم. اگر از منظر فرهنگسازی به فعالیت‌های فابا نگاه کنیم، یک بخش از فعالیت‌ها که طبق بررسی‌های اولیه ضرورت آن احساس می‌شد، شناساندن این پدیده در میان مدیران بانکی بود. بالاخره باید بدنه مدیریت نسبتا سنتی بانک‌ها متقاعد می‌شدند تا از برنامه‌های بخش فناوری اطلاعات حمایت کنند و سرمایه لازم را تخصیص بدهند. چون راه‌اندازی سیستم‌های فناوری اطلاعات، سرمایه‌گذاری اولیه نسبتا بالایی می‌خواهد و بازگشت سرمایه آن هم به برخی فاکتورهای بیرونی مثل استقبال و استفاده مشتریان و زیرساخت‌های ارتباطی ملی و… وابسته است.
انتشار نشریه بانکداری الکترونیک با این هدف انجام شد و به تدریج تلاش کرد این مفاهیم را در شبکه بانکی جا بیاندازد و امروز، با جرأت می‌توان گفت این مهم انجام شده است. با توجه به تعداد مقالات دریافتی و تماس‌هایی که با مرکز فابا گرفته می‌شود این قضیه برای خود ما ملموس است. اقدام دیگر ما در بدو تأسیس، انتشار نشریه مشتری الکترونیک بود که چند شماره از آن منتشر شد. هدف از این کار این بود که ماهانه در هر شعبه تعدادی نشریه در دسترس مشتریان قرار بگیرد و به تدریج مفاهیم جدید بانکی و خدمات بانکداری الکترونیک را در میان مردم رواج دهد.
برنامه دیگر میزبانی نشست‌های تخصصی کارگروه‌های شورای راهبری و همچنین نشست‌های تخصصی دیگر در موضوعات مبتلا به بانکداری الکترونیک بود. حمایت از پایان‌نامه‌ها و فعالیت‌های دانش بنیان ازجمله اقداماتی بودند که با قدرت در این مرکز شروع شد. ضمن اینکه مترصد انجام فعالیت‌های دیگری هم بودیم که مهمترین آن، بحث فرهنگسازی و تولید برنامه‌های عمومی با همکاری صداوسیما بود که بنا به دلایلی امکان انجام آن فراهم نشد. اما هر فعالیتی بودجه لازم دارد وقتی کل بودجه تخصیص یافته به این مرکز در سه سال اول فعالیتش کمتر از هزینه برگزاری یک سمینار سراسری است چه انتظاری می‌توان داشت؟
علیرغم این مشکلات، با پیگیری و جدیت همکارانمان در مرکز فابا و حمایت‌های معنوی برخی مدیران نیک‌اندیش این فعالیت‌ها ادامه یافت تا جایی که ما در سال گذشته سرفصل‌هایی برای آموزش بانکداری الکترونیک تدوین کردیم و برای اولین بار یک مرکز به طور منسجم و تخصصی به ارائه آموزش‌های بانکداری الکترونیک می‌پردازد.
.
تعامل با صداوسیما
به صدا و سیما اشاره شد که در موضوع فرهنگسازی می‌تواند جایگاه مهمی داشته باشد. تعامل شما در مرکز فابا با صداوسیما چگونه بود؟ چرا برنامه‌هایی برای فرهنگسازی در صداوسیما تدارک دیده نشد؟ چون قاعدتا اولین جایی که برای فرهنگسازی به نظر می‌رسد رسانه‌های صوتی و تصویری سازمان صدا و سیماست که مخاطبان گسترده‌ای دارد و تقریبا در همه جا مردم به آن دسترسی دارند.
از روز نخست تعامل با صدا و سیما برای برنامه‌های فرهنگسازی در دستور کار این مرکز بوده است اما متاسفانه چون بحث فرهنگسازی بانکداری الکترونیک مطرح بود مدیران صداوسیما خواهان تعرفه‌های تبلیغاتی برای برنامه‌های فرهنگسازی بودند که این پرداخت‌ها از توان مرکز فابا خارج بود، مکاتبات و پیگیری‌های بعدی هم به نتیجه‌ای نرسید. و الا برای عموم مردم همه اذعان داشتیم که رسانه‌ای بهتراز صدا و سیما وجود ندارد.
.
چالش‌های مرکز فابا
با چه چالش‌های دیگری برای پیشبرد فرهنگسازی و فعالیت‌های فابا مواجه بوده‌اید؟
بحث متقاعد کردن مدیران یک موضوع بود که در ابتدای کار چالش بزرگی محسوب می‌شد. متاسفانه برخی از آنها، کارهای فرهنگسازی را تزئینی و بی‌فایده می‌دانستند. رقابت‌ها و موازی‌کاری‌ها خطر دیگری بود. مضافا اینکه آگاه‌سازی مردم فرایند بسیار پیچیده و سنگینی است که نیازمند برنامه‌ریزی گسترده و اقدام عملی است. بحث محدودیت‌های بودجه‌ای هم موضوع دیگری است که اشاره شد. نبود سازمان و ساختار آموزشی در این حوزه نوظهور در کشور هم مشکل دیگر بود که در حوزه آموزش داشتیم. نه استاد، نه سرفصل درسی و نه مباحث این حوزه و نیاز بانک‌ها هیچکدام آنچنان که باید شناخته شده نبود. نداشتن مدرس و سرفصل‌های آموزشی مشکلاتی بود که برگزاری دوره‌های آموزشی را با مشکل جدی مواجه می‌کرد.
.
جرایم تراکنشهای ناموفق
با وجود جرایم تراکنشهای ناموفق چرا مشکل بودجه‌ای برای فابا وجود داشت؟ چون در آیین نامه تراکنشهای ناموفق، قید شده بود که جرایم اخذ شده صرف فرهنگسازی بانکداری الکترونیک خواهد شد. با توجه به اینکه مرکز فابا تنها نهاد تخصصی بود که در این زمینه شکل گرفته بود، قاعدتا باید بخشی از این جرایم به این مرکز می‌رسید.
اخذ جرایم طرح خوبی بود که به فرهنگسازی کمک کرد اما بودجه‌ای از آن به فابا نرسید. به دلیل اینکه تراکنشهای ناموفق در شبکه بین بانکی زیاد شده بود و این مساله نارضایتی مشتریان بانکی را در پی داشت و به عبارتی یک عمل ضد تبلیغ و ضدفرهنگ‌سازی بود، در شورای راهبری و بانک مرکزی تصمیم گرفته شد جرایمی از تراکنشهای ناموفق اخذ شود تا بانک‌ها ترغیب شوند سیستم‌های خود را ارتقا بدهند و مشکلات خود را با شتاب مرتفع کنند. طرح موفقی بود که تا حد زیادی منجر به کاهش تعداد تراکنشهای ناموفق شد از این رو می‌توان گفت گاهی یک قانون‌گذاری خوب خودش یک قدم اساسی در فرهنگسازی است. اما علیرغم اینکه در بند آخر این آیین‌نامه مقرر شده بود، بخشی از جرایم اخذ شده صرف فرهنگسازی شود و در ماه‌های نخست گاه، رقم این جرایم حتی به بیش از یک میلیارد تومان می‌رسید و علیرغم قول و قرارهای بانک مرکزی هیچ وقت بودجه‌ای از این محل به فابا داده نشد. بد نیست بدانید در این خصوص مکاتبات متعددی نیز مسئولان ارشد وزارت امور اقتصادی و دارایی با بانک مرکزی داشتند ولی نتیجه‌ای حاصل نشد.
.
ضرورت فرهنگسازی
در حال حاضر ضرورت فرهنگسازی چه قدر احساس می‌شود؟ آیا به نظر شما ضرورتی برای ادامه کار فابا یا مراکزی مثل آن وجود دارد؟
فرهنگسازی فعالیتی است که نیاز به چند دست و هم‌صدایی دارد و چون پدیده گسترده‌ای است راه‌اندازی یک نهاد تخصصی برای این منظور، تکلیف را از دیگران ساقط نمی‌کند. این مرکز تنها می‌تواند نقش هماهنگ‌کننده و سازمان‌دهنده بین نهادها باشد و سیاست‌ها و چارچوب‌های کلی را تدوین کند و به عبارتی پرچمدار این کار باشد، اما بانک‌ها و نهادهای حاکمیتی باید در این عرصه کمک کنند.
بانک مرکزی می‌تواند قوانینی را بگذراند که این موضوع را تسهیل و نهادینه کند. بانکداری الکترونیک آن قدر مزیت دارد که سرمایه‌گذاری در آن علاوه بر بازگشت سرمایه مستقیم دارای اثرات جانبی زیادی است که نفع آن به اجتماع هم می‌رسد. پس ضرورت دارد که مدام به عرصه فرهنگسازی و آموزش توجه شود.
ما نیازمند یک پروسه دایمی فرهنگسازی هستیم. فرهنگسازی به معنای مدرن آن، از مسائلی مانند آموزش کاربران فراتر می‌رود و فرایندی تخصصی است که به دیده‌بانی فناوری و انتقال یافته‌های آن به بدنه کارشناسی کشور و به طور همزمان به راهکاری برای آشنایی عموم با مزیت‌ها و نحوه کاربرد آن برمی‌گردد.
ضمن اینکه ما در برخی حوزه‌های فرهنگسازی هنوز در ابتدای راه هستیم. علیرغم رواج بانکداری الکترونیک و فعالیت‌های ترویجی و فرهنگسازی، ما در برخی حوزه‌ها کماکان شاهد مشکلات عدیده‌ای هستیم. به عنوان مثال آنچه تحت عنوان Core Banking شناخته می‌شود هنوز در کشور دارای یک معادل فارسی تثبیت شده نیست. انتقال مفاهیم اصلی و ترجمه آنها به زبان مقصد یکی از فعالیت‌های فرهنگی است. در این زمینه ما شاهد کاستی‌هایی هستیم. با توجه به این دغدغه در مرکز فابا تلاش شده است از مفاهیم یکسان استفاده شود علاوه براین تعاملاتی با فرهنگستان زبان و ادب فارسی داشته‌ایم که انشاءالله بتوانیم با راه‌اندازی کارگروه واژه گزینی بانکداری الکترونیک، از کاربرد معادل‌های گوناگون برای یک مفهوم اجتناب شود. البته این مسأله متفاوت از برخی ابهامات ساختاری و ذاتی است که در مفاهیم مختلف وجود دارد. برای مثال در مقوله Core Banking واقعا یک تعریف استاندارد واحدی نداریم و از این رو در تعریف و مصداق‌یابی آن به مشکل برخورد کرده‌ایم.
.
برنامه‌های آینده فابا
با این حساب برنامه‌های آینده فابا چه خواهد بود و چه افقی را برای فعالیت‌های آن در نظر دارید؟
علاوه بر فعالیت‌های ترویجی و تولید دانش که با انتشار نشریات ادامه خواهد یافت، افزایش گستره اطلاع‌رسانی از حوزه بانکداری الکترونیک در مجاری مجازی و برنامه‌های آموزشی در لایه‌های مختلف کارکنان ستادی وصف بانک‌ها در دستور کار این مرکز قراردارد.
برگزاری سمینارهای تخصصی در موضوعات مهم بانکداری الکترونیک یکی دیگر از برنامه‌های مرکز است که انشاءالله در سال جاری با برگزاری سمینار Core Banking کلید خواهد خورد.
برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی و هم‌فکری بین بانک‌ها و شرکت‌ها از دیگر برنامه‌های این مرکز است. مستحضر هستید این مرکز قریب به دو سال میزبان نشست‌های ماهانه شرکت‌های PSP بود، علاوه براین تعاملات گسترده‌ای با سایر شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات بانکی دارد. گسترش فعالیت باشگاه فابا و تقویت هم‌افزایی‌ها بین شرکت‌ها و بانک‌ها از جمله محورهای عمده فعالیت فاباست، ضمن اینکه گسترش آموزش‌های بانکداری الکترونیک به استان‌ها و تنوع در دوره‌های آموزشی از جمله برنامه‌های در دستور کار این مرکز درآینده است.
همچنین تعامل با مراکز علمی و دانشگاهی و پژوهشکده‌های اقتصادی و انجمن‌های مهم فناوری اطلاعات که ارتباط مستقیمی با فعالیت‌های بانکداری داشته باشند از دیگر فعالیت‌هایی است که تاکنون این مرکز به انجام رسانده است که از آن جمله می‌توان به همکاری با سمینارهای بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت، همکاری با همایش‌های تجارت الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت و همکاری با کنگره موبایل ایران و … اشاره کرد. تثبیت و تعمیق این فعالیت‌ها در دستور کار ما قرار دارد ضمن اینکه به دنبال گسترش ارتباط با پلیس فتا برای فرهنگسازی بحث امنیت اطلاعات هستیم و کماکان تعامل با وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، کارگروه فاوای دولت از جمله برنامه‌های این مرکز خواهد بود.
در این راستا به زودی از پایگاه جامع و اینترنتی علمی، خبری و آموزشی بانکداری الکترونیک رونمایی می‌کنیم و آن را برای بانکداران، متخصصان، رسانه‌ها، دانشگاهیان و علاقه‌مندان به پایگاهی معتبر و تأمین‌کننده نیازهای علمی و خبری تبدیل خواهیم کرد.
.
رویکرد بانک ایران‌زمین به بانکداری الکترونیک
حضرت‌عالی چندی است به عنوان مدیرعامل بانک ایران زمین مشغول فعالیت هستید. رویکرد شما نسبت به بانکداری الکترونیک در این بانک چیست و چه برنامه‌هایی را برای آینده در دستور کار دارید؟
از آنجایی که ظهور پدیده‌هایی چون کسب و کار بانکی و بویژه بانکداری الکترونیکی از نتایج عمده نفوذ و گسترش فناوری اطلاعات در بعد اقتصادی است، لذا بانک ایران‌زمین نیز در راستای رشد، گسترش، نوآوری و رفاه حال مشتریان، از بدو تاسیس یعنی سال 1391 خدمات بانکداری مدرن را به‌صورت 24 ساعته و بدون محدودیت‌های جغرافیایی ارائه و در سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده و درحال حاضر علیرغم مشکلاتی که معمولا در شروع هر فعالیتی وجود دارد، لیکن با حول و قوه الهی و تلاش همکاران اکثریت قریب به اتفاق خدمات و سرویس‌های مربوط با بانکداری الکترونیک در بانک ایران زمین ایجاد شده و برنامه ما در سال جاری، بالا بردن سطح کیفی خدمات موجود و ایجاد سرویس‌های جدیدتر به همراه توسعه کمی سرویس‌های موجود است.
منبع: فابا
