پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بانکداری اسلامی؛ مدلی فراتر از جهان اسلام
امید ترابی، عضو هیات مدیره توسن: اگر بانکداری اسلامی در جوامع غیراسلامی، توسعه‌یافته به این دلیل است که برای اقتصاد آن سوددهی دارد، یعنی پاسخگوی تقاضایی است که در برابر آن سود به دست می‌آورد.
هفته بانکداری اسلامی بهانه‌ای شد تا بار دیگر به این مدل از بانکداری بپردازیم، مدلی که دامنه خود را به پهنای تمام مسلمانان جهان گسترده و حتی به ممالک غیراسلامی به دلیل تقاضایی که برای آن وجود دارد، نفوذ کرده است. در ایران نیز این مدل از بانکداری نقطه ایده‌آلی است که برای این صنعت در کشور ترسیم شده، هر چند به گفته کارشناسان گاه صورت دستوری و امری نیز پیدا کرده است.
هفته‌ای که گذشت، «بانکداری اسلامی» نام داشت، امری که در باب آن سخن، بسیار گفته شده است؛ نه در محدوده جغرافیایی ایران که در جغرافیایی به بزرگی 1میلیاردو800میلیون مسلمانی که در نقاط گوناگون این سیاره پراکنده‌اند. این افراد به اقتضای ارزش‌ها و هنجارهایی که سبک زندگی آنها را می‌سازد، در جنبه‌های گوناگون زندگی چهارچوب مختص به خود را دارند، ازجمله بانکداری و امور مربوط به آن؛ همین چهارچوب است که پدیده‌ای به نام بانکداری اسلامی را با ویژگی‌های منحصر به آن شکل داده است.
سهم 3.5تریلیون دلاری دارایی اسلامی از اقتصاد جهان
وب‌سایت «اینووِیشن اِنتِرپرایز» درباره ویژگی‌های بانکداری اسلامی می‌نویسد، سرمایه مالی جهان اسلام طی سال‌های اخیر رشد بالایی داشته و ارزش بازار آن به بیش از 3.5 تریلیون دلار رسیده است. این بازار به «شمول مالی» کمک می‌کند؛ بانک جهانی شمول مالی را امکانی تعریف می‌کند که افراد حقیقی و حقوقی به محصولات و خدمات مفید و مقرون‌به‌صرفه دسترسی دارند و این اقلام نیازهای آنها را برطرف می‌کند. این نیازها شامل تراکنش، پرداخت، پس‌انداز، اعتبار و بیمه‌ای می‌شود که در یک مسیر مناسب و پایدار ارائه می‌شود. به‌عبارت‌دیگر یعنی در چهارچوب اسلامی فرصت‌های برابر برای افراد در دسترسی به ابزار رفع این نیازها فراهم است.
همچنین بنا بر آنچه در وب‌سایت یادشده آمده، سیستم بانکی مرسوم در بخش‌های غیراسلامی دنیا مبتنی بر پرداخت بهره با نرخ‌های از پیش تعیین‌شده برحسب ذخایر پولی است، درحالی‌که پرداخت و دریافت سود براساس قوانین شریعت ممنوع است، به همین دلیل است که مسلمانان از این مدل بانکداری امتناع می‌کنند، دلیل دیگری که مسلمانان به بانکداری غیراسلامی گرایش ندارند، این است که اصول شریعت هر گونه تراکنشی را که حامی صنایع و یا فعالیت‌های حرام در اسلام است، ممنوع می‌کند، ازجمله این امور ربا، احتکار و قمار هستند، اینها حرامند حتی اگر در جایی قانونی باشند.
عدالت مالی آیتم دیگری است که در بانکداری اسلامی بر آن تاکید می‌شود، عدالت مالی کمک می‌کند محصولات مالی اسلامی در چهارچوب موافق با شریعت کارکرد داشته باشند. نظام مالی غرب بر ایجاد سود از طریق پرداخت بهره متمرکز است و فرد ذینفع را مسئول هر ریسکی می‌داند، درحالی‌که بانکداری اسلامی برخلاف آن، شرایط به اشتراک‌گذاری سود، ضرر و ریسک خالص را به یک شیوه مناسب بین قرض‌دهنده و ذینفع سرمایه فراهم می‌آورد. عدالت مالی یک نیاز اساسی در عملکرد محصولات مالی اسلامی به شمار می‌آید، بنابراین اگر یک سرمایه‌گذار ادعایی برای سود یک پروژه دارد باید سهم متناسبی هم بر ضرر آن قائل باشد.
ناسازگاری با ربا برجسته‌ترین ویژگی بانکداری اسلامی
در یک تعریف کلی می‌توان گفت: بانکداری اسلامی با احکام اسلام به‌ویژه احکام «ربا و رباخواری» همخوانی دارد، مرحوم حجت‌الاسلام عباس موسویان که در زمان حیات عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بود، در گفت‌وگویی با ماهنامه عصر تراکنش در سال 97 ، در رابطه با بانکداری اسلامی بر ناپسند بودن ربا تاکید داشت و گفت: «ربوی بودن یا نبودن مربوط به نوع قرارداد بانک‌ها با مشتری است. اگر قرارداد بانک با مشتری قرارداد قرض با بهره باشد، دو درصد آن هم رباست، ۱۰ درصد آن هم رباست و ۱۵ و ۲۵ درصد آن هم ربا تلقی می‌شود، چراکه در قرارداد قرض حق نداریم بهره بگیریم، اما اگر قرارداد بانک با مشتری قرارداد مشارکت، مضاربه و… باشد، ممکن است این نرخ، نرخ بالایی باشد؛ ولی ربا نخواهد بود. ممکن است اسم این کار را گران‌فروشی یا اجحاف بگذاریم، اما ربا نخواهد بود. چون رکن اول ربا این است که قرارداد قرض باشد، اما اگر قرارداد مشارکت، مضاربه، فروش، اجاره، سلف و… باشد، بانک‌ها طبق قانون مجاز هستند از این نوع قراردادها استفاده کنند.»
او همچنین اظهار کرد: «تفاوتی بین واژه نرخ بهره و نرخ سود وجود دارد. نرخ بهره را در بانک‌های ربوی به کار می‌برند. در بانکداری اسلامی از نرخ سود استفاده می‌کنند. تفاوت این دو موضوع هم به این بازمی‌گردد که نرخ بهره، نرخ استفاده از پول است و نرخ سود، نرخ سود قرارداد است. در بانکداری ایران، چیزی به نام نرخ بهره نداریم. باید قراردادی بین بانک و مشتری مانند مشارکت، مرابحه، مضاربه و غیره بسته شود و ما اصطلاحاً سود پول به نام بهره در بانکداری ایران نداریم.»
بانکداری اسلامی یک صنعت است
امید ترابی عضو هیات مدیره توسن، در گفت‌وگو با راه پرداخت بانکداری اسلامی را در جهان یک صنعت معرفی می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: «اگر بانک و بانکداری را از چهارچوب یک بنگاه اقتصادی نگاه کنیم، اصلی‌ترین کارکرد آن سوددهی برای مالکان است و در کنار این کارکرد مانند همه بنگاه‌های اقتصادی جهان مسئولیت‌های اجتماعی نیز بر عهده دارد و البته این مسئولیت‌ها با سودآوری آنها ارتباط مستقیم دارد، یعنی پرداخت به اخلاقیات و مسئولیت‌های اجتماعی به معنای نفی سوددهی نیست، بلکه به این معناست که برای رسیدن به سود باید به مسئولیت‌های اجتماعی نیز متعهد بود، چون برای این مسئولیت‌ها تقاضا وجود دارد.»
او ادامه می‌دهد: «رواج بانکداری اسلامی در جوامع غیراسلامی مبتنی بر تقاضای مسلمانان شکل‌گرفته، یعنی صنعتی که نیازهای مسلمانان را به خدمات بانک‌های اسلامی برطرف و ایجاد سود می‌کند. در مقام تشبیه چیزی شبیه به عرضه غذای حلال در جوامع غیراسلامی است، چون برای این نوع خوراک تقاضا وجود دارد، صنعت تولید غذای حلال شکل‌گرفته یعنی با دیدگاه اسلامی و برای رفع نیاز گروه مسلمان عمل شده است.»
ترابی در ادامه به بانکداری اسلامی در ایران می‌پردازد و می‌گوید: «در ایران مساله اصلی در مورد بانکداری اسلامی این است که این پدیده، امری دستوری تلقی می‌شود تا فرصت سودآوری.»
وی می‌افزاید: «اگر بانکداری اسلامی در جوامع غیراسلامی، توسعه‌یافته به این دلیل است که برای اقتصاد آن سوددهی دارد، یعنی پاسخگوی تقاضایی است که در برابر آن سود به دست می‌آورد.»
