چگونگی درآمد شاپرک و بحث حول کارمزد؛ بخش سوم مصاحبه با سامان قطبی

 

همه ما می‌دانیم که این کار به همین شکلی که شما می‌گویید درست است و در دنیا هم همین‌طور است. یک مسیری را اشتباهی طی کرده‌ایم و یک خدمتی را رایگان ارائه کرده‌ایم و الان می‌بینیم که این غلط بوده است و ما داریم بابت این هزینه می‌دهیم. فرض کنید یک نهاد صنفی که در روز بیش از صد تراکنش بالای بیست هزار تومان دارد، عدد هزینه این تراکنش‌ها می‌شود بیست هزار تومان. این فروشگاه تا به امروز هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کرده و از این سرویس استفاده می‌کرده است. درستش هم این است که فروشگاهی که این سرویس را استفاده می‌کند هزینه‌اش را بدهد. اما این می‌تواند یک تبعاتی داشته باشد. مثلا نهادهای صنفی اعتراض کنند که ما از فردا دستگاه‌های کارت‌خوان‌مان را جمع می‌کنیم. سوالم از شما به عنوان یک نهاد رگولاتور که این طرح بومی را دارد جلو می‌برد این است که این گرفتن هزینه به خاطر حساسیتش چطور می‌خواهد به جامعه منتقل شود؟ شاپرک چه برنامه‌ای دارد؟

شاید یک قسمتی از سوال‌تان را قبلا جواب دادم. اولا این‌که هنوز چنین چیزی فعال نشده است. دومی همان تحقیقات میدانی است که ببینیم آیا اعدادی که از قبلا وجود دارند درست هستند یا نه؛ اگر درست نیستند چه عددی درست است و اعداد را به بانک مرکزی می‌دهیم تا در بانک مرکزی تعیین تکلیف شود. قطعا اگر چنین چیزی هم بخواهد بر قرار شود اطلاع رسانی کافی خواهد شد. در آن تحلیل میدانی همین چیزهایی که شما گفتید هم بررسی خواهد شد.اما من مانند شما به قضیه نگاه نمی‌کنم. به این نگاه می‌کنم که وقتی می‌روم در فروشگاه و دو تا جنس کوچک می‌خرم دویست تومان خردش را مغازه‌دار نمی‌گیرد. می‌گوید ولش کن، دویست تومان که دیگر پولی نیست. حالا میوه‌فروشی که می‌رویم چهار پنج هزار تومانش را می‌زند. پس وقتی به موضوع مورد به مورد نگاه می‌کنیم می‌بینیم هر روز این اتفاق دارد می‌افتد. این عدد برای‌شان عددی نیست. از این طرف هم نگاه کنیم که برای این‌ها امنیت، آسایش و رونق کسب و کار می‌آورد.

سوم هم این‌که این یک چرخه‌ای است که تمامش باید کامل باشد. یعنی شما نمی‌توانید از یک طرف قضیه فشار بیاورید و از یک طرف دیگر فشاور نیاورید. در آخر که شما این چند عامل را کنار هم قرار می‌دهید، می‌بینید که ما بیشتر داریم غصه این مسائل را می‌خوریم تا این‌که آنها به این فکر کنند. کما این‌که همین الان شما برای استفاده از سرویس انتقال وجه 500 تومان هزینه می‌دهید. راضی هم هستید و می‌گویید این که پولی نیست. مهم این است که آن چرخه درست اجرا بشود.

طرف وقتی چک می‌دهد، پول که نمی‌دهد. به زمانی نگاه کنید که تا آن چک برود و پول بشود. این نکاتی را که هم من اشاره کردم و هم در عمل داریم می‌بینیم که در خرده‌فروش هم این عدد دیگر عددی نیست. کما این‌که خرید زیر مبلغ تا بیست هزار تومان کارمزدش اصلا عدد دویست تومان نیست، یک درصد است. بر این اساس فکر می‌کنم که ما بیشتر از آنها دغدغه داریم در صورتی که کسبه هم جزء مردم هستند. می‌گویند اگر خدمتش خوب باشد ما حاضریم دو برابرش را هم بدهیم چرا که نه. شما درست کار کن، درست سرویس بده، در آن لحظه که مشتری می‌آید کارتش را می‌کشد تراکنش انجام بده، پول‌هایی که قرار است واریز شود به موقع واریز کن. ببین این‌ها با هم هستند. مشتری می‌گوید اگر همه این‌ها درست باشد چرا که نه. من این پول را می‌دهم. بعد از این طرف نگاه می‌کنیم می‌بینیم که این پولی هم که گرفته می‌شود باز به خاطر خودشان است. این پول می‌رود به حساب آن شرکت PSP که بالطبع آن هم مسئولیت‌هایی دارد. این درآمد آن است ولی نقش آن چی؟ خب آن هم باید بابت کسب و کارش برود هزینه و تلاش کند و با ارائه خدمت مناسب در آمد کسب کند ما همه می‌گوییم اگر همه چیز درست شد ما هم هستیم. در صورتی که مدل شاپرک می‌گوید همه باید باشند تا یک چیزی درست شود.

 

اطلاع رسانی در حوزه بانکداری الکترونیک و پرداخت الکترونیک ضعیف است

حرف‌هایتان درست است و من هم با شما موافقم و تمام کسانی که منتقد منصف هستند هم احتمالا با شما موافقند. ولی یک نقد جدی به شاپرک وارد است و حتی باقی شرکت‌های PSP و شاید هم بانک‌ها. این است که اطلاع‌رسانی بسیار ضعیف است.

بله، موافقم. اما چرا فقط شاپرک؟ این انتقاد به همه عوامل درگیر است.

 

این چیزهایی که شما گفتید، خیلی‌هایش را من به عنوان روزنامه‌نگار حوزه بانکداری و پرداخت الکترونیک می‌دانستم ولی باز باید بیایم با شما صحبت کنم. ولی دیگر خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها و افراد شاید اصلا نمی‌دانند و تصویری که از بیرون است این است که می‌خواهند از ما پول بگیرند. چون تا به حال اصلا فکر نکردند که راستی ما یک خدمتی را هم داریم رایگان دریافت می‌کنیم. این تا به حال گفته نشده است. بانک‌ها و شرکت‌ها کلی تبلیغ می‌کنند ولی کسی نمی‌آید این مسائل را به زبان مردم به مردم منتقل کند.

بله من خودم هم این اشکال را تایید می‌کنم. در این خصوص کمتر تمرکز کردیم در صورتی که هم برای سازمان ما، هم شرکت‌های PSP و هم بانک‌ها یک الزام است. در واقع باید روی این خدمت‌رسانی، اطلاع‌رسانی درست کرد. هیچ کسی وقتی واقعیت یک موضوع را بداند نمی‌آید بی‌جهت مخالفت کند. مهم هم همین است که نمی‌داند. به قول شما یک‌دفعه از یکم آذر می‌گویند کارت به کارت متوقف شد. کی همچین اتفاقی افتاد؟ اصلا پایانه فروش که کارت به کارت ندارد. ولی یک خبر غلط ده‌ها تبعات دارد.

قبول دارم که شاپرک هم یک سازمان جدید است که از اواخر سال قبل تاسیس شده و شکل‌گیری سازمانی آن از فروردین ماه سال جاری بوده است، برای اطلاع‌رسانی طرح‌مان این بود که با همراهی شرکت‌ها اقدام کنیم. لذا با مشارکت همه شرکت‌های PSP کمیته‌اطلاع رسانی را تشکیل دادیم. به عبارت دیگر درخصوص موارد مهمی از فعالیت شرکت‌ها چند کمیته مشترک تشکیل دادیم از جمله کمیته امنیت و همچنین کمیته‌اطلاع رسانی و کمیته بازار. ضرورت به اطلاع‌رسانی فقط موضوع شاپرک نیست ولی مسئولیت شاپرک هم هست. همه هم باید در این زمینه تلاش کنیم. پروژه‌ای که اجرا شده است از روی کاغذ تا عملیاتی شدن در زمانی صورت گرفته است که ما کمتر پروژه‌ای را داریم که در این سطح به این شکل اجرا شده باشد. شاید بعضی از دوستان موضوع را جدی نمی‌گرفتند چون واقعا هم اجرای آن کار خیلی سخت و پیچیده‌ای بوده است. کارهایی که ما تا ابتدای آذر ماه انجام دادیم بعد از این‌که تسویه آنی قطع شد -که به ما هم ربط نداشت- نمود پیدا کرد. در صورتی که خیلی از پایانه‌ها از شهریور ماه در شاپرک داشتند کار می‌کردند. کسی اصلا حس نمی‌کرد. این مشقی بود که ما باید درست انجامش می‌دادیم که شفاف باشد. این مقوله پس فقط سهم ما نیست، بانک‌ها هم هستند و بیشتر از بانک‌ها شرکت‌های PSP هستند چون نقطه تماس با پذیرنده آنها هستند. بهترین انتقال را آنها می‌توانند انجام بدهند. چون قراردادها را هم آنها با پذیرنده‌ها می‌بندند.

 

همانطور که شما می‌گویید افرادی که در این صنعت کار می‌کنند افراد فنی‌ای هستند و خیلی به این‌جور مسائل و ارتباطات انسانی توجهی ندارند.

نه این‌که توجه ندارند ولی بهتر از این می‌توانست باشد.

 

تمرکزشان روی جاهای دیگر است.

بله.

 

یک مقدار هم راجع به شیوه پیاه شدندش صحبت کنیم. می‌گویید از شهریور ماه شروع شده است. یکی از دلایلی که شاپرک شروع شد این بود که این به هم ریختگی وجود چندین دستگاه پایانه فروش در فروشگاه‌ها سر و سامان بگیرد. چه اتفاقی برای این دستگاه‌ها خواهد افتاد؟ حذف می‌شوند؟

با من صحبت حذف و این بحث‌ها نکنید. اصلا حذف نداریم.

 

قانون بقای دستگاه پایانه فروش داریم!

ببینید این کسب و کار است. بازار خودش باید راهش را خودش پیدا کند. وقتی یک شرکت PSP درآمدش به تراکنش است باید دنبال کار بگردد. آن فروشگاهی که شش تا پایانه دارد عملا چند تای آنها کار می‌کند؟ یکی. وقتی آنها کار نمی‌کنند یعنی شرکت PSP درآمد ندارد. وقتی درآمد نباشد آیا کار می‌تواند ادامه حیات داشته باشد؟ پس باید فکر کند و برود سراغ جاهایی که این پایانه وجود ندارد. پس بازار خودش باید خودش را به تعادل برساند، ما دخالتی نداریم. به هر حال این عملکردها مانیتور می‌شود.

موضوع ما این نیست که یکی باشد یا ده تا، موضوع این است که اگر این عملیات درست انجام شود دیگر در هیچ جایی به بیشتر از یک یا نهایتا دو دستگاه نیازی نیست. این بیشتر از یکی نیازی نداشتن وقتی قابل حس است که می‌گوییم مدل تجاری‌ای که برای شرکت‌های PSP در نظر گرفته‌ایم طوری است که باید کار کند. پس من اگر می‌روم می‌بینم هنوز ده دستگاه روی میز یک فروشگاه است خودم هم باید شک کنم. می‌روم نگاه می‌کنم ببینم آن مدل تجاری اشکالش چیست که این هنوز مانده است. ما این تلاش را می‌کنیم که از منابع استفاده بهینه شود. قطعا شرکت‌های PSP هم باید تلاش بکنند. قدم اول ما این است که یک مدل تجاری گذاشته‌ایم که درآمد تابع کار است. پس اگر کار نکرد باید برود سراغ مغازه بغلی. این نباشد که در ششصد هزار نقطه دو، سه و یا چهار دستگاه پایانه فروش داشته باشیم و بعد درجاهای دیگری که نیاز مردم است یک دستگاه هم نداشته باشیم.

 

پس مسئول بازاریابی کماکان خود شرکت‌های PSP خواهند بود؟

بله، درآمدشان به کارشان است و اگر پایانه‌ها کار نکنند درآمد نخواهند داشت. با مدل قبلی فرق دارد. نظام پرداخت از بانک جدا شده است.

 

لوگوی بانک‌ها هم از روی دستگاه‌ها برداشته می‌شود؟

ظاهر اولویت ما نیست. اولویت ما کار است. از اول آذرماه نظام پرداخت یک‌پارچه شد. از سیستم بانکی جدا شد و مثل دیگر جاهای دنیا شد. طبیعی است که ظاهر هم تغییراتی خواهد کرد. با چسباندن برچسب لوگوی شاپرک روی پایانه فروش، نشان داده خواهد شد که عضو شاپرک است یا نه.

 

پس اگر یک فروشگاه ده دستگاه پایانه فروش داشته باشد و فرضا هر ده دستگاه هم خوب دارند کار می‌کنند. کماکان باقی می‌مانند و شاپرک ورود نمی‌کند برود آنها را جمع کند؟

ما اصلا در این مورد جزء سیاست‌هایمان نیست که ورود بکنیم. به ما ربطی ندارد.

 

اما مدل جوری است که باعث می‌شود خود به خود برخی کنار گذاشته شوند.

بر اساس تجارب و مدل‌هایی که پیاده کرده‌ایم باید این اتفاق بیفتد. اگر نیافتد حتما ما یک اشتباهی کرده‌ایم. الان نمی‌توانیم اظهار نظر کنیم باید ببینیم بعد از سه یا شش ماه به کجا می‌رسد.

 

چون تفاوتی که ایجاد شده است این است که شرکت‌های PSP دیگر از بانک‌ها پول نمی‌گیرند. دیگر فقط روی تراکنش هزینه می‌گیرند.

بله، همین‌طور است. درآمد اصلی‌شان اینجاست. عمل بهینه‌سازی ما تا پایان امسال یک سری جابجایی‌های دیگر را هم خواهد داشت. یعنی یک سری شرایط خاصی بوده است که ما الان روی آنها دست نگذاشته‌ایم. چون کل شبکه را گفته‌ایم باید منتقل شود. همیشه به این فکر بودیم که به سرویس خدشه‌ای وارد نشود. بالطبع تا پایان امسال یا اوایل سال بعد ظاهر دستگاه‌ها برچسبش عوض خواهد شد، مدل قراردادها تغییر خواهد کرد.

 

از الان تا زمانی که کارمزدها از آن واحدهای صنفی و مغازه‌ها گرفته شود به ازای هر تراکنش پول را چه کسی می‌دهد؟ بانک می‌دهد؟

بنا به هزینه‌های شرکت‌های PSP بر اساس عملکرد و مدلی که اجرا شده است هزینه‌هایش را شاپرک پرداخت می‌کند.

 

از کجا؟

از منابعی که بانک مرکزی به ما تخصیص می‌دهد. به هر حال بابت این هزینه‌ها و توسعه‌ها یک درآمد وجود داشته از آن درآمد یک منابعی تخصیص داده شده است که این دوره گذر سپری شود.

 

شما گفتید بودجه ندارید.

نه بودجه نیست. این از منابعی بوده است که بابت کارکرد در شبکه الکترونیکی کشور جمع شده است. از آن منابع دارد پرداخت می‌شود.

 

شاپرک بازوی اعمال قدرت یا اجرای مقررات؟

می‌گویند شاپرک بازوی اعمال قدرت بانک مرکزی است. یعنی بانک مرکزی هر وقت خواست بتواند در صنعت ورود کند و هر چیزی که می‌خواهد را دست بزند. آیا این طور است؟

والله اگر باشد هم من اطلاع ندارم. اما می‌دانم که در خارج از ایران در واقع سیاست‌گذار پولی، ناظر اصلی است و وقتی نظام پرداخت را در یک شرکتی نهادینه می‌کند آن شرکت باید تابع آن مقررات باشد. چون در نظام پرداخت خیلی اتفاقات می‌تواند بیافتد. شما یک کارت می‌کشید بدون این‌که چیزی احراز شود خیلی اقدام‌ها می‌توانید بکنید. این انضباط و نظارت را نیاز دارد و رگولاتور حتما باید قدرت اعمال نظر را داشته باشد. فرض من این است که رگولاتور نهاد اصلی نظام پولی کشور است و قاعده‌های این نظام پولی باید دقیق و مو به مو پیاده بشود تا بتواند به اهداف مورد نظر برسد. اگر اجرا نشود سیستم به هم می‌ریزد. پول نیازمند به شرایطی با انضباط است، نیازمند به تبعیت از یکسری چارچوب است. چارچوب می‌تواند تغییر بکند ولی تبعیت از چارچوب الزام‌آور است. ما از ناحیه رگولاتور الزام داریم که این‌ها اجرا بشوند. شاید شما این را اعمال قدرت می‌گویید ولی این در حقیقت اجرای مقررات است. اصرار بر اجرای مقررات باید توسط ما بر اساس تکالیفی که هست بر تمام واحدها انجام شود. وقتی در دیگر کشورها نگاه می‌کنیم و می‌بینیم چنین شرکت‌هایی در حال فعالیت هستند، می‌بینیم که اصل مقررات از طرف رگولاتور می‌آید. خب این اسمش اعمال قدرت نیست، اجرای مقررات است.

 

بسیار متشکرم آقای قطبی. اگر مورد دیگری است که دوست دارید به آن اشاره کنید بفرمایید.

تشکر می‌کنم. در این مدت کاری که انجام شده است حاصل کمک، تلاش، همراهی و سختی کشیدن همه عوامل درگیر بوده است. در آماده‌سازی این نیاز ما، شرکت خدمات نقش بزرگی داشت و بر خلاف چیزی که شما می‌گویید ما فشار بزرگی به آن مجموعه آوردیم. دوستان هم همه منابع و تجاربشان را تا به امروز به کار گرفتند تا خواست ما برآورده شود. شرکت‌های PSP، بانک‌ها، تغییر رویه‌ها به هر حال وقت و هزینه و حوصله می‌خواهد. ما جز لطف چیز دیگری از دوستان ندیدیم و مجددا سپاس‌گزاری می‌کنم.

 

در آخر می‌‎شود شرکت شاپرک را از زبان خودتان توضیح دهید؟

شرکت شبکه الکترونیکی کارت شاپرک بر اساس مصوبه شورای پول و اعتبار در دی ماه سال 90 تاسیس شد و بر اساس دستورالعمل و ابلاغیه بانک مرکزی در 16 بهمن ماه به شبکه بانکی، بر استقرار نظام یکپارچه پرداخت با مشارکت بانک‌ها رسما فعالیتش شروع شد. این شرکت در دو بعد جلو رفت، ایجاد سازمان آن و فعالیت جهت استقرار نظام یکپارچه پرداخت. هیات مدیره جدید با مشارکت بانک ها از مهر ماه شروع به کار کرد. نمایندگان بانک‌ها از بانک ملت و پارسیان هستند و سازمان هم در حال حاضر حدود شصت نفر پرسنل دارد و احتمالا تا آخر سال به نود نفر می‌رسیم. کار اصلی‌مان هم مدیریت بر نظام پرداخت کشور است. در این خصوص برنامه اجرائی در سال اول طی سه فاز بود که فاز اول و دوم ان با انتقال کلیه پایانه‌ها به سامانه شاپرک به اتمام رسیده و وارد مرحله بهینه‌سازی شبکه یا فاز سوم شده‌ایم که با اعطای مجوز 5 ساله به شرکت‌هایی که حائز شرایط در بهار 92 هستند به اتمام می‌رسد.

با تشکر