بانکداری؛ آیا دیجیتال؟ / اولویت‌هایی که برای به‌کارگیری و توسعه بیشتر بانکداری دیجیتال وجود دارد، چیست؟

برخی معتقدند که وضعیت بانکداری دیجیتال در کشور ما اصلا مطلوب نیست و در عوض برخی دیگر با این حرف مخالف‌اند و میگویند وضعیت خوبی داریم و در این بین افرادی هم میانه را چسبیده‌اند و میگویند نه آن‌قدرها بدیم و نه خوب، ولی در حرکتیم.

ماهنامه عصر تراکنش / خیلی‌ها معتقدند که بانکداری دیجیتال از آن قبیل مفاهیمی است که در دنیای مالی امروز به‌درستی تعریف نشده و درک صحیحی از این مفهوم بین دست‌اندرکاران شکل نگرفته است. به‌عنوان نمونه در کلیپ معرفی هفتمین همایش بانکداری الکترونیک می‌شنویم که «بانکداری دیجیتال یعنی دسترسی مشتری به خدمات بانکی در هر زمان و هر مکان». این ویژگی تنها یکی از ویژگی‌های بانکداری دیجیتال و آن هم از منظر مشتری است که در بانکداری الکترونیک تا حدودی برآورده شده است. اگر از هر طیفی از بانکداران قرن بیست‌ویکم در این باره بپرسید، تعاریف متعددی بیش از اعضای این طیف‌ها به دست خواهید آورد. همین نقصان در تعریف درست است که باعث بی‌توجهی، نداشتن شور و شوق و سستی در به‌کارگیری این ایده جدید و جذاب شده است. از افراد بانکداري ديجيتال را بانکداري همراه يا بانکداري آنلاين در نظر می‌گیرند. آنها تصور می‌کنند بانکداري ديجيتال تنها افزونه‌ای است به بانکداري سنتي و خدمات موجود بانک‌ها. تمام اين دیدگاه‌ها متوجه بخش بسيار کوچکي از تمام ماجراست. آنها تصوير واقعي و تمام‌نماي اين مفهوم را از ديده پنهان داشته‌اند.

مجيد نوري، کارشناس فناوری‌های بانکي در يادداشتي بانکداري ديجيتال را این‌طور تعريف می‌کند: «بانکداري ديجيتال، استفاده از فناوري براي اطمينان از يکپارچگي ابتدا تا انتهاي پردازش تراکنش‌ها يا عمليات بانکي است؛ عملياتي که با درخواست مشتري آغاز شده، حداکثر بهینه‌سازی در آن لحاظ شده؛ براي مشتري، در دسترس بودن، سودمندي و صرفه و براي بانک، کاهش هزینه‌های عملياتي، عاري از خطا و خدمات بهبوديافته را به ارمغان می‌آورد.»

اهميت اين موضوع بهانه‌ای شد تا در هشتمين همايش بانکداري الکترونيک و نظام‌های پرداخت ميزگردي با عنوان «بانکداري؛ آيا ديجيتال؟» برگزار شود و سید مهدی حسيني، عضو هيات مديره بانک سپه؛ محمد مظاهري، مديرعامل شرکت توسن تکنو؛ فرهاد فائز، معاون بازاريابي و فروش شرکت خدمات انفورماتيک؛ مرتضي ترک تبريزي، مدير فناوري اطلاعات بانک ملت؛ فرهاد اينالويي، معاون مديرعامل در امور فناوري اطلاعات بانک ايران زمين و حامد قنادپور، مديرعامل شرکت ارتباط فردا به‌عنوان مدير ميزگرد به تحليل و بررسي وضعيت بانکداري ديجيتال در ايران بپردازند.

وضعيت بانکداري ديجيتال در کشور

ميزگرد با يک سوال ساده و جواب‌های يک کلمه‌ای آغاز شد. حامد قنادپور از تمامي اعضا خواست تا بگويند که به نظرشان وضعيت بانکداري ديجيتال در ايران مطلوب است يا نه و فقط با بله يا خير به آن پاسخ دهند. اينالويي، مظاهري و خود قنادپور پاسخشان به اين سوال منفي بود و ترک تبريزي و حسيني پاسخ مثبت دادند و فائز هم به نظرش فقط 30، 40 درصد وضعيت بانکداري ديجيتال ما مثبت است و در ادامه هر کدام دلايل پاسخ خود را توضيح دادند.

به عقيده اينالويي بانکداري ديجيتال يعني بانکداري مشتری محور و اينکه در اکوسيستم بانکداري ديجيتال فين‌تک‌ها حضور دارند و نوآوري جريان دارد. او در ادامه گفت: «اگر تمامي اين ویژگی‌های را در صنعت خودمان ببينيم، می‌توانیم بگوييم که بانکداري ما ديجيتال است. هرچند اين شرايط در حال حاضر در کشور مهيا نيست، ولي به اين سمت حرکت کرده‌ایم.»

او با اشاره به اينکه بايد تفاوت و مرز بانکداري ديجيتال و بانکداري الکترونيک مشخص شود گفت که در بانکداري ديجيتال محصول ارائه نمی‌شود و پلتفرم ارائه می‌شود، ولي ما هنوز به اين مرحله نرسیده‌ایم و فعالیت‌های زيادي بايد در اين زمينه صورت بگيرد و در بانک‌های ما نوآوري وجود ندارد و اين يک چالش بزرگ است و به همين دليل بانک‌ها تمايزي با هم ندارند.

اينالويي با بيان اينکه مدل پیاده‌سازی بانکداري ديجيتال در بانک‌های بزرگ و کوچک متفاوت است، توضيح داد: « بهتر است فرايند دیجیتالی شدن در بانک‌های کوچک از بخش پرداخت آغاز شود و سپس به سمت شعبه و غيره برود، ولي بانک‌های بزرگ بايد از سرویس‌های تسهيلات شروع کنند.»

ترک تبريزي بانکداري ديجيتال را به چشم تحولي در بانک‌ها می‌بیند و به نظرش بايد ببينيم که آيا در مسير اين تحول قرار داريم يا نه. او دليل پاسخ مثبتش را در اين می‌داند که صنعت بانکي ما درگير مسائلي چون فين‌تک‌ها و مشتری محور بودن است و اينکه ماژول‌ها و فرهنگ‌های مربوط به بانکداري ديجيتال چيزهايي نيست که یک‌روزه به دست آيد و يک فرايند ادامه‌دار است و ما هم در مسير اين فرايند قرار داريم. او گفت: «خوشبختانه ما در اين مسير در حرکت هستيم» و تاکيد می‌کند که بايد روي سازمان‌های بيروني تاثير بگذاريم؛ چراکه سازمان‌های بيروني هنوز آماده نيستند و بايد ماژول‌های مختلف بانکداري ديجيتال را در بانک‌های خود پیاده‌سازی کنيم.

مدير امور فناوري اطلاعات بانک ملت در ادامه صحبت‌های اينالويي در اين خصوص که بانک‌های بزرگ بايد دیجیتالی شدنشان را از ارائه تسهيلاتشان آغاز کنند، گفت: «از طريق سود تسهيلات، سود خاصي براي بانک نمی‌ماند، ما بايد از طريق آيتي درآمد ايجاد کنيم، براي مثال در دنيا بانک‌های بدون شعبه فعاليت می‌کنند و درآمد بالايي دارند و خدمات بلاکچين و خدماتي از اين قبيل می‌توانند براي بانک‌ها درآمدزايي کنند.» مسلما آيتي می‌تواند در کاهش هزينه بانک‌ها نقش بسزايي داشته باشد و از طرف ديگر ساخت بستر بانکداري ديجيتال فقط از بخش فناوري برمی‌آید که به گفته تبريزي معرفي و آشنايي با اين خدمات زمان می‌برد و بايد جا بيفتد.

فائز هم معتقد است که بايد به اجزاي بانکداري ديجيتال در کشور نگاه کرد و ديد که وضعيت آن در کشور ما چگونه است و در ادامه گفت: «بايد کانال‌های مختلفي براي ارائه سرويس به مشتري در کشور وجود داشته باشد و اين موضوع در بانکداري ديجيتال اهميت دارد. همچنين در بانکداري ديجيتال شعبه ديگر اهميت خود را از دست می‌دهد و بايد گفت که اين اتفاقات در کشور ما به‌طور بسيار آهسته‌ای در حال رخ دادن است. اما براي مثال در مور تشخيص هويت ديجيتال، بيگ ديتا و آناليز اطلاعات مشتري کار چنداني در بانک‌ها انجام نشده است. از طرف ديگر در بانکداري ديجيتال، بيگ ديتا اهميت بسيار زيادي دارد، اما متاسفانه بسياري از بانک‌ها به اين عرصه ورود نکرده‌اند. بانکداري باز يکي ديگر از محورهاي اين موضوع است که خوشبختانه اقداماتي در اين زمينه شروع شده، اما کارها و پیگیری‌های زيادي باقی‌مانده و براي همين می‌توان گفت که تنها بخش کمي از صنعت ما ديجيتالي شده است.»

معاون بازاريابي و فروش شرکت خدمات انفورماتيک موافق اين موضوع نيست که بانک‌های ما صرفا به دلیل ظهور و توسعه بانکداري ديجيتال در خطر قرار گرفته‌اند و معتقد است که بانک‌های ما همين حالا هم در خطر هستند و اشکال کار از نحوه نامطلوب کسب‌وکارهاست. او با اشاره به وضعيت نادرست کارمزدها گفت: «مشکل اصلي بحث کسب‌وکار بانک‌هاست که نامطلوب است و آنها را به سمت مسيري غلط هدايت می‌کند. هرجا بانکي آمده از سرويسي درآمد بگيرد، بانک ديگري می‌آید و همان سرويس را رايگان ارائه می‌کند. بانکداري ديجيتال می‌تواند هزينه بانک را کم کند، اما در جايي ديگر بايد درآمدي نيز براي بانک در نظر گرفت. تا اين درآمد نباشد، هر هزینه‌ای هم انجام شود؛ فايدهاي نخواهد داشت.»

مظاهري هم بانکداري ديجيتال را به‌صورت يک راهکار می‌بیند که در کشور ما به‌خوبی درک نشده و دقيقا نمی‌دانیم از آن چه می‌خواهیم. او در ادامه توضيحاتش گفت: «در همه جاي دنيا بانکداري در حال کوچک شدن است و تحت فشارهاي اقتصادي و مالي قرار دارد و در کشور ما هم بانک‌ها مشکلات کارآمدي اقتصادي دارند، اما به بانکداري ديجيتال به‌عنوان راهکاري براي نجات بانکداري نگاه نمی‌شود. پس مساله اصلي نوع نگرش ماست.» به عقيده مظاهري يک تعبير و شناخت يکسان در مورد بانکداري ديجيتال وجود ندارد.

حسيني از الزام و اجبار به سمت دیجیتالی شدن گفت و اينکه اين الزامات بر اساس دستورالعمل‌ها و فرايندهاي بهينه صورت نگرفته است. حسيني می‌گوید که وضعيت بانکداري ديجيتال در کشور ما چندان هم منفي نيست و توضيح می‌دهد اگر بخواهيم از سمت سيستم بانکداري بسته به سمت اکوسيستم بانکداري باز حرکت کنيم، بايد به الزامات آن هم تن دهيم، پس وقتي بازيگران جديد ورود پيدا می‌کنند بايد يک قاعده بين ذينفعان جديد مطرح شود.

در ادامه مبحث بانکداري باز، عضو هيات مديره بانک سپه با بيان اينکه بانکداري باز دستاوردهاي خوبي در نظام بانکي خواهد داشت، گفت: «بانکداري باز می‌تواند هزینه‌های شبکه شعب را کاهش دهد و در عين حال توسعه‌پذیری بانک‌ها را به پيش ببرد؛ از سوي ديگر بانک‌ها با مقیاس‌پذیری می‌توانند به سوي اشتراک‌گذاری داده‌ها حرکت کنند؛ بانکداري ديجيتال می‌تواند مسيري براي افزايش درآمدها و خروج بانک‌ها از چالش‌ها و مشکلات باشد.»

قنادپور هم در ادامه توضيحات اعضاي ميزگرد گفت که ما در دیجیتالی کردن ارائه سرويس به مشتريان خوب عمل کرده‌ایم، اما در مورد مفهوم بانکداري ديجيتال خوب نبودهايم.

اولویت‌ها کدام‌اند؟

پس از اينکه همگي نظراتشان را درباره مطلوب يا نامطلوب بودن شرايط بانکداري ديجيتال در ايران مطرح کردند و با توجه به پاسخي که به اولين سوال مطرح‌شده در ميزگرد، ارائه کردند، قنادپور بار ديگر از تمامي اعضا خواست تا باز هم در يک کلمه، نظراتشان را درباره اولویت‌های بانکداري ديجيتال بيان كنند و بگويند که اگر قرار باشد تمرکزها بر به‌کارگیری و توسعه بانکداري ديجيتال در کشور باشد، مهم‌ترین موضوعي که بايد آن را در راس فعالیت‌هایشان قرار دهند، چيست. در پاسخ به اين سوال اينالويي به ساده‌سازی، ترک تبريزي به فرهنگ‌سازی و آموزش، فائز به بازمهندسي فرايندها، خود قنادپور به بانکداري باز، مظاهري به شناخت نياز و صورت مساله و حسيني به تدوين استراتژي و مدل بهينه اشاره کردند.