پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مطالعه سیستم‌های پرداخت کشورهای مختلف از چهار گوشه جهان که هر یک وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی متفاوتی دارند، یکی از شیوه‌های مرسوم برای دست یافتن به الگویی مناسب به ویژه در شرایطی است که بخواهیم نقش و میزان مشارکت دولت و بخش خصوصی را هرچه بیشتر باز شکافیم. پیش از این طی نوشتاری به قلم سید مجید میرکبیری مدیرعامل شرکت ایران‌کیش، آمار ابزار‌ها و تجهیزات پرداخت الکترونیک در ایران و ترکیه به بوته نقد گذاشته شد که حاکی از ۵۵۲ سال فاصله در وضعیت صدور کارت‌های اعتباری میان دو کشور بود. اکنون بررسی شبکه بانکی و سیستم‌های پرداخت در کشور ترکیه، موضوع نوشتار پیش روست.
مریم سبزعلی – سرپرست روابط عمومی ایران کیش
تاسیس بانک مرکزی ترکیه
بانک مرکزی ترکیه نخست به عنوان یک شرکت سهامی و دارای حق انحصاری چاپ و نشر اسکناس تاسیس شد. تهیه مقدمات تاسیس این بانک از سال ۱۹۲۶ آغاز شد اما در روز اول ژانویه سال ۱۹۳۲ رسما شروع به کار کرد. حق انحصاری چاپ اسکناس توسط بانک مرکزی ترکیه در سال ۱۹۹۴ دایمی شد. قانون بانک مرکزی جمهوری ترکیه در تاریخ ۳۰ ژوئن سال ۱۹۳۰ تحت عنوان «قانون شماره ۱۷۱۵ بانک مرکزی جمهوری ترکیه» در روزنامه رسمی منتشر شده است.
مبادلات بین بانکی و فرآیند تسویه حساب
پرداخت‌های بین بانکی در ترکیه از طریق سیستم‌های زیر انجام یا پردازش می‌شود:
– سیستم کلیرینگ بین بانکی ترکیه (TIC-RTGS)
– سیستم جیرو (CBT)
– اتاق‌های کلیرینگ بین بانکی (ICH)
– مرکز کارت‌های بانکی (BCC)
ابزارهای پرداخت
- پرداخت‌های نقدی
- پرداخت‌های غیرنقدی
- نوآوری‌های اخیر
پرداخت‌های نقدی
سهم پول نقد (۴۱/۲ درصد) حاکی از رواج پرداخت نقدی در ترکیه است. دریافت وجه نقد عموما از شعب بانک یا تحویلدار ماشینی انجام می‌شود. بانک‌ها استفاده از دستگاه خود‌پرداز به جای مراجعه به شعب را برای دریافت پول نقد تشویق می‌کنند و استفاده از آن‌ها در حال افزایش است. برخی بانک‌ها شبکه خود‌پرداز خود را به یکدیگر متصل کرده‌اند که به این ترتیب، حتی بانک‌های کوچک هم می‌توانند استفاده از خدمات خود‌پرداز را به مشتریانشان توصیه کنند.
پرداخت‌های غیرنقدی
- پرداخت مبتنی بر کاغذ
- چک
- چک پستی
- سفته
- انتقال اعتبار
- کارت
- خود‌پرداز
- کارتخوان
اولین کارت‌های اعتباری در اوایل دهه ۱۹۹۰ در ترکیه عرضه شد و پتانسیل بالایی برای تصاحب بازار داشت. در ترکیه تا پایان سال ۲۰۱۰، ۴۷ میلیون کارت اعتباری و ۶۹/۹ میلیون کارت نقدی صادر شده است. (نمودار شماره ۱)
کارت پیش‌پرداخت نیز یکی از رایج‌ترین کارت‌های مورد استفاده در ترکیه است. از جمله این کارت‌ها، کارت تلفن صادره توسط «ترکیش تله‌کام» برای استفاده در کیوسک‌های تلفن عمومی و کارت بلیت شهری برای سفر با مترو و اتوبوس‌های عمومی است. مقایسه مبلغ و تعداد تراکنش کارت‌های اعتباری و پرداخت با چک در نمودار شماره (۲) نشان داده شده است.
اولین دستگاه خود‌پرداز در دسامبر سال ۱۹۸۷ در ترکیه نصب و راه‌اندازی شد. از آن هنگام، تعداد دستگاه‌های خود‌پرداز در این کشور روز به رروز افزایش یافته و تا پایان سال ۲۰۱۰ به عدد ۲۷ هزار و ۶۴۹ دستگاه رسیده است. دستگاه‌های خود‌پرداز عموما برای مشاهده صورتحساب، دریافت و واریز وجه نقد، انتقال وجه، پرداخت قبوض و اقساط کارت اعتباری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بانک‌های ترکیه‌ای سرمایه‌گذاری قابل توجهی نیز در زمینه نصب دستگاه‌های کارتخوان انجام داده‌اند که تراکنش‌ها را در محل پذیرنده تایید و پردازش می‌کند. در این کشور تعداد یک میلیون و ۸۲۳ هزار کارتخوان تا پایان سال ۲۰۱۰ نصب شده است. (نمودار شماره ۳)
فناوری‌های جدید:
در سال‌های اخیر به یمن پیشرفت‌های به دست آمده در ارتباطات راه دور و فناوری‌های بانکداری، استفاده از ابزارهای پرداخت و انتقال الکترونیک برای مبالغ خرد و کلان، با سرعت زیادی در حال افزایش است. به همین دلیل بانک‌ها نیز تلاش خود را برای توسعه کمی و کیفی خدماتشان افزایش داده‌اند.
شماری از بانک‌های بزرگ ارائه خدمات و امکانات بانکی در خانه از طریق کامپیو‌تر و تلفن همراه را آغاز کرده‌اند. مشتری با استفاده از این امکانات می‌تواند انواع عملیات بانکی نظیر خرید و فروش اوراق بهادار را در خانه خود انجام داده و فقط ناگزیر است برای دریافت پول نقد به خود‌پرداز مراجعه کند.
یکی دیگر از خدمات نوین بانکداری، امکانات رایگان انتقال (RTGS) برای مشتریانی است که از خدمات اینترنتی استفاده می‌کنند. بعضی بانک‌ها نیز در تلاشند که صدور ابزارهای پرداخت الکترونیک مثل کارت‌های هوشمند را برای استفاده در مکان‌های مشخص مثل نمایشگاه‌ها، مجموعه‌های ورزشی یا خوابگاه دانشجویی، توسعه دهند.
بالا‌ترین مبلغ روزانه تراکنش‌های انجام شده در سیستم TIC-RTGS ۶۵/۷۶ میلیارد یورو معادل ۱۴۱/۳۸ میلیارد لیر ترکیه است. میانگین تراکنش روزانه در سال‌های ۲۰۰۷ تا پایان ۲۰۱۰ به ترتیب عبارتند از: ۴۰/۱ میلیارد یورو، ۴۵/۸ میلیارد یورو، ۴۳/۳ میلیارد یورو و ۴۰ میلیارد یورو.
مرکز کارت‌های بانکی (BCC)
مرکز کارت‌های بانکی یکی از سیستم‌های پرداخت خرد ترکیه است. این مرکز در سال ۱۹۹۰ به عنوان یک موسسه غیرانتفاعی توسط ۱۳ بانک ترکیه‌ای تاسیس شد و تا سال ۲۰۱۰ تعداد بانک‌های عضو آن به ۲۷ رسید. بر اساس قوانین مربوطه، اعضا باید بانک یا عضو شرکت‌های Visa یا MasterCard باشند.
مرکز کارت‌های بانکی، مرکز پردازش تمام عملیات مربوط به پرداخت با کارت‌های نقدی و اعتباری است. این مرکز تسویه و پردازش تمامی تراکنش‌های پرداخت کارت‌های نقدی و اعتباری میان بانک‌ها، تدوین و تصویب قوانین و زیرساخت‌های اجرایی، تعیین استانداردهای تکنولوژی، تهیه بولتن‌های اطلاع‌رسانی و اداره سوییچ BCC را بر عهده دارد. BCC باید آموزش و خدمات امنیتی را برای اعضا فراهم کند.
سیستم سوییچ BCC از سال ۱۹۹۳ وارد فاز عملیات شد تا بانک‌ها بتوانند با اشتراک شبکه و دستگاه‌های خود‌پرداز، از زیرساخت‌ها و منابع ملی به نحو بهینه استفاده کنند. خدمات مرکز عبارتند از: تایید آنلاین و آفلاین کارت اعتباری، اشتراک شبکه کارتخوان و خود‌پرداز برای کارت‌های نقدی و اعتباری درگاه‌های شبکه‌های خروجی.
BCC بر حسب یک توافق ویژه، حساب تسویه جداگانه‌ای نزد CBT دارد که اختصاصا برای کلیرینگ کارت‌های اعتباری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مورد سوییچ یا سوییچ‌های مورد استفاده در شبکه بانکی ترکیه، در آینده نزدیک مطالب بیشتری منتشر خواهد شد.
منبع: ایران کیش