همه چیز در مورد شبا یا شناسه حساب بانکی ایران

شناسه حساب بانکی ایران  که مختصرا آن را شبا می‌نامندعبارت است از شمارة حساب بـانكی ایران، كه به منظور تسهیل و استانداردسازی مبادلات بین بانكی و بین‌المللی بانكهای كشور در این مستند تعریف و تبیین شده و در تمام سامانه‌های پرداخت بین بانكی منحصراً از این نوع حساب استفاده می‌شود. «شبا» مستقل از نظام شماره‌گذاری داخلی هر یك از بانكها است، اما در محاسبة «شبا» از شمارة حساب مربوط به نظام شماره‌گذاری داخلی بانكها استفاده به عمل می‌آید. «شبا» مطابق با ضوابط IBAN تنظیم می‌شود.

 .

ارقام کنترلی:

عبارتند از ارقامی كه به منظور حصول اطمینان از دریافت و ارسال كامل و بدون نقص یا تحریف «شبا»، بر مبنای مندرجات درونی «شبا» محاسبه و به عنوان بخش الزامی «شبا» بدان افزوده می‌شوند. دریافت كنندة «شبا» با استفاده از ارقام كنترلی و رمزگشایی آن به روشی كه در این مستند ذكر می‌شود، می‌تواند در خصوص صحت و عدم تحریف مندرجات درونی «شبا» اطمینان حاصل كند.

 .

IBAN:

حروف اختصاری «International Bank Account Number»، شناسه‌ ایست که یک شماره حساب خاص را در یک بانک به صورت یکتا معرفی می‌کند. این شناسه مطابق با استاندارد بین‌المللی ISO 13616:2007 تولید شده و به منظور یکسان سازی شماره حسابهای بانکی در سطح بین‌المللی به منظور تسهیلات تبادلات بین‌بانکی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 .

BBAN:

حروف اختصاری «Basic Bank Account Number»، شناسه ‌ایست شامل شناسه بانک که به صورت یکتا یک حساب خاص را در یک بانک در یک کشور خاص مشخص می‌کند.

.

قواعد ساختاری شبا:

هر کاراکتر تنها می‌تواند یکی از حروف بزرگ الفبای انگلیسی [A-Z] یا یک رقم انگلیسی[0-9] باشد. استفاده از هیچ کاراکتر دیگری، از جمله اعداد و حروف فارسی مجاز نیست.

طول شبا دقیقا باید معادل ۲۶ کاراکتر باشد. شماره‌های كمتر یا بیشتر از 26 كاراكتر مجاز نیستند.

استفاده از حروف تنها برای كد كشور (دو رقم سمت چپ شبا) مجاز است. بقیه اجزای شبا تنها می‌تواند در برگیرندة اعداد باشد.

 .

نمایش شبا:

نمایش در سیستم‌های رایانه‌ای: در سیستمهای رایانه‌ای، شبا مانند نمونه زیر، به صورت یکپارچه و بدون فاصله نمایش داده می‌شود، مانند این نمونه:

IR062960000000100324200001

نمایش در اشکال نوشتاری: در اشکال نوشتاری، مانند فرمها و نامه‌ها، از سمت چپ، بین هر چهار کاراکتر، یک فاصله قرار می‌گیرد. در نتیجه کد شبا در فرم نوشتاری شامل ۶ دسته چهار کاراکتری و یک دسته ۲ کاراکتری در سمت راست خواهد بود. به عنوان مثال شبای مذکور در بند فوق به صورت زیر نوشته می‌شود:

IR06 2960 0000 0010 0324 2000 01

.

ساختار و اجزاء شبا:

شبا یك كد 26 كاراكتری است كه به صورت زیر به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود:

یك شبا به صورت [CC][CD][BBAN] ساخته می‌شود. (كروشه تنها برای تفكیك اجزاء است و در شبا دیده نمی‌شود)

CC به معنی كد كشور، در مورد تمامی حساب‌های بانكی كشور بر اساس استاندارد ISO-3166-1 معادل دو حرف IR (حروف بزرگ لاتین) است. كد كشور تنها بخش حرفی شبا محسوب می‌شود.

CD به طول دو رقم به معنی ارقام کنترلی که در بند (6) این سند، نحوة محاسبه و ساخت آن توضیح داده شده است.

BBAN به طول 22 رقم كه شمارة پایة حساب بانكی را تشكیل می‌دهد و در بند (5) این سند و نیز پیوست‌ آن به تفصیل در مورد آن بحث شده است.

 .

ساختار و قالب BBAN:

مشخصات كلی: قالب BBAN یک کد به طول ۲۲ رقم با قالب زیر است:

.

اجزاء BBAN:

بر اساس جدول فوق به صورت زیر توضیح داده می‌شوند:

شناسة بانك، كه در موقعیت A1 الی A3 به طول سه رقم قرار می‌گیرد. شناسه بانک یک عدد سه رقمی است که بر اساس كد بانك‌ها نزد بانك مركزی تدوین شده است. با توجه به این كه این كدها در حال حاضر دو رقمی هستند، تا اطلاع ثانوی از صفر در سمت چپ این كد برای تمام بانك‌ها و مؤسسات اعتباری استفاده شده است. كد بانكها مطابق با جدول زیر تنظیم می‌شود:

شناسة حساب كه در موقعیت B1 الی B19 به طول ۱۹ رقم قرار می‌گیرد. در صورتی که شماره حساب فعلی بانك، دارای شرایط «قواعد کلی ساختاری» نباشد، با استفاده از راهکارهای زیر به قالب مجاز تبدیل می‌شود:

• در صورتی که طول شمارة حساب بانک، کمتر از ۱۹ رقم باشد، باید به اندازه‌ای رقم 0 به سمت چپ آن افزوده شود که طول شناسه حساب برابر ۱۹ شود.
• شناسة حساب تنها می‌تواند شامل ارقام باشد. (از 0 تا 9)
• کاراکترهای غیر مجاز در شماره حسابهای فعلی، نظیر حروف، خط فاصله، نقطه، ممیز و نظایر آن باید از شمارة حساب حذف شوند. جایگزینی این كاراكترهای غیرمجاز با هیچ رقمی مجاز نیست و در تبدیل شمارة حساب به شناسة حساب، این كاراكترها صرفاً حذف می‌شوند.

.

توضیح مهم: الگوریتم ساخت و تفسیر شناسة حساب به تفكیك تمام بانك‌های كشور در پیوست این مشخصات ذكر شده است.

ارقام کنترلی: بخش CD شبا دارای دو مبحث جداگانة محاسبة ارقام كنترلی برای یك BBAN و كنترل ارقام كنترلی در یك شبای داده شده است.

.

الگوریتم محاسبة ارقام کنترلی به صورت زیر است:

طول شبا، مطابق با قواعد کلی تنظیم شبا، باید دقیقا ۲۶ کاراکتر باشد. شباهای كوچكتر یا بزرگتر از ۲۶ كاراكتر، یا شبا هایی كه دارای كاراكترهای جدا شونده‌ای نظیر فاصله، ممیز یا خط فاصله باشند نادرست تلقی شده و امكان ایجاد كد كنترلی برای آن وجود ندارد.

• اعداد متناظر با ارقام كنترلی معادل صفر قرار می‌گیرند.
• چهار کاراکتر سمت چپ شبا با حفظ ترتیب، به انتهای سمت راست منتقل می‌شوند.
• تمام کاراکترهای حرفی با دو کاراکتر عددی حاصل از جدول زیر جایگزین می‌شوند. در پایان یک رشته عددی به دست خواهد آمد.

رشته به دست آمده به عنوان یک عدد صحیح در نظر گرفته می‌شود. مطابق الگوریتم ISO 7064 (Mod 97-10) بر عدد ۹۷ تقسیم شده، باقیمانده آن به دست می‌آید. با کسر باقیمانده از عدد ۹۸، ارقام کنترلی به دست می‌آیند. عدد حاصل از عدد ۹۸ کم می‌شود. در صورت یک رقمی بودن، صفر به سمت چپ آن اضافه می‌شود. عدد حاصل، دو رقم کنترلی را به دست می‌دهد.

.

مثال: محاسبة شبا برای شناسه حساب بانكی

‌BBAN = 0170000000100324200001

با اضافه کردن IR و دو کاراکتر رقمی برابر صفر، رشته زیر به دست می‌آید:

IR000170000000100324200001

چهار کاراکتر سمت چپ به انتهای سمت راست منتقل می‌شود:

0170000000100324200001IR00

کاراکترهای حرفی با ارقام متناظر جایگزین می‌شوند:

0170000000100324200001182700

باقیمانده عدد حاصل به عدد ۹۷ محاسبه می‌شود:

170000000100324200001182700 mod 97 = 71

عدد به دست آمده از عدد ۹۸ کم می‌شود: 98 – 71 = 27

.

شبای حاصل برابر است با:

IR27 0170 0000 0010 0324 2000 01

الگوریتم احراز صحت کد کنترل صحت مندرج در شبا به صورت زیر است:

• طول شبا باید دقیقا ۲۶ کاراکتر باشد. در غیر این صورت کد صحیح نیست.
• چهار کاراکتر سمت چپ شبا با حفظ ترتیب، به انتهای سمت راست منتقل می‌شوند.
• تمام حروف با اعداد دو رقمی جایگزین می‌شوند.
• رشته به دست آمده به عنوان یک عدد صحیح در نظر گرفته شده، باقیمانده تقسیم آن به عدد ۹۷ محاسبه می‌شود.
• نتیجه حاصل باید عدد ۱ باشد.

.

مثال: به عنوان مثال، صحت شبا به دست آمده قبلی بررسی می‌شود:

IR27 0170 0000 0010 0324 2000 01

ملاحظه می‌شود که طول شبا برابر ۲۶ کاراکتر است و در آن تنها از حروف و ارقام استفاده شده است.

چهار کاراکتر سمت چپ به انتهای سمت راست منتقل می‌شوند:

IR270170000000100324200001

کاراکترهای حرفی با ارقام متناظر خود جایگزین می‌شوند:

0170000000100324200001182727

باقیمانده تقسیم این عدد به عدد ۹۷ محاسبه می‌شود:

170000000100324200001182727 mod 97 = 1

همان طور که ملاحظه می‌شود، عدد باقیمانده برابر عدد ۱ است که نشان دهنده صحت شبا است.

همچنین می‌توانید مطلب «مشاهده الگوریتم تبدیل حساب‌های بانك‌ها به «شبا» و بالعكس» را در وبلاگ بانک روید مشاهده کنید. علاوه بر این می‌توانید برای «محاسبه شبای کلیه بانک‌های ایران» به این لینک مراجعه کنید.

منبع: وبلاگ بانک روید – علیرضا اسلامی زاد