پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
کارشناسان فنی و حقوقی حوزه رمزارزها در رابطه با امکان تحریم بیت‌کوین برای ایرانیان چه می‌گویند / بیت‌کوین؛ مانع یا رافع تحریم‌ها
محمدرضا شرفی، محمدرضا ابراهیمی، حسین منتظر و جعفر نعناکار در این گزارش دیدگاه خود را در رابطه با امکان فنی و حقوقی تحریم بیت‌کوین برای ایرانیان و همچنین کارایی بیت‌کوین به‌عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی بیان کردند.
ابوالفضل رجبی / مسئله تحریم‌ها حوزه‌های مختلفی از سیاست، اقتصاد و جامعه را با خودش درگیر کرده و بسیاری از فعالیت‌های برون‌مرزی را با چالش‌های جدی و گوناگونی روبه‌رو ساخته است. یکی از این مسائل موضوع رمزارزها و امکان تحریم آنهاست که دغدغه بسیاری از فعالان این حوزه است. رمزارزها از طرفی ابزاری برای رفع موانع تحریمی هستند و با ماهیت غیرمتمرکز بودن‌شان بر ساختار متمرکز دولتی شوریده‌اند. با این حال، گمانه‌هایی درباره امکان تحریم بیت‌کوین به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین رمزارز برای کشورهای تحریمی از جمله ایران وجود دارد. بر اساس نظر کارشناسان این حوزه ساختار بیت‌کوین، مبنای نظارت‌گریزی دارد و هم‌اکنون از لحاظ فنی و حقوقی امکان مسدودسازی آن برای کاربر وجود ندارد و تا زمانی که کیف پول شخصی به صرافی بین‌المللی متصل نشده و نقد نشود، هیچ نهادی نمی‌تواند تحریم و محدودیتی بر آن اعمال کند. کارشناسان این حوزه همچنین معتقدند بیت‌کوین تحریم‌پذیر نیست و با همین ویژگی می‌تواند در دور زدن تحریم‌های بین‌المللی به اقتصاد کشور کمک کند. حال باید دید سیاست‌های کلی داخلی و خارجی در قبال رمزارزها چگونه پیش می‌رود؛ چراکه هنوز در داخل کشور رمزارزها با چالش‌های حقوقی و فنی بسیاری روبه‌رو هستند و از دیگر سو سیاست‌های کشورهای خارجی چون آمریکا نشان می‌دهد که خواهان قدرت بیشتری در اعمال نفوذ و کنترل روی رمزارزها هستند و همین مسئله ممکن است آینده رمزارزهای غیرمتمرکزی چون بیت‌کوین را در قبال کشورهای تحریمی تغییر دهد.
بیت‌کوین به‌دلیل ماهیت غیرمتمرکز بودنش تحریم‌پذیر نیست
محمدرضا شرفی، عضو کارگروه رمزارز و بلاکچین کمیسیون فاوای اتاق بازرگانی، در رابطه با امکان قانونی تحریم بیت‌کوین برای ایرانیان معتقد است: «بیت‌کوین به‌دلیل ماهیت غیرمتمرکز بودنش تحریم‌پذیر نیست، اما با پیگیری مسیر و نشانه‌گذاری دارایی می‌توان بر نحوه انتقال و مسیر جابه‌جایی آن نظارت داشت. این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که رمزارز را می‌خواهند به پول فیات تبدیل کنند یا برای تبدیل به سایر دارایی‌های رمزارزی وارد صرافی‌های تابع قوانین بین‌الملل شود و در این نقطه گلوگاه، نهاد نظارتی می‌تواند از مسیر ردیابی مسیر سود برده و به‌دلیل ربط آن به کشور تحریمی، نسبت به مسدودسازی دارایی یا پیگیری زنجیره انتقال گذشته برای تشخیص هویت افراد اقدام کند. به دیگر سخن، هنگامی که دارایی از بستر بلاکچینی و مجازی خود جدا می‌شود و مسیر عینی به خود می‌گیرد و به‌اصطلاح وارد جامعه می‌شود، در این زمان می‌توان روی آن اعمال محدودیت کرد. البته این امر نیز تا زمانی که نهاد نظارتی نتواند هویت یا موقعیت مالک کیف پول بیت‌کوین را احراز کند، امکان‌پذیر نیست. در کل تنها امکان مسیریابی وجود دارد و مسدودسازی روی شبکه بیت‌کوین ممکن نیست. شاید در آینده امکان مسدودسازی بر کیف پول شخصی نیز لحاظ شود، اما در رابطه با بیت‌کوین که رمزارزی غیرمتمرکز است و تحت کنترل نهاد مرکزی نیست، خطر مسدودسازی وجود ندارد و این خطر بیشتر متوجه رمزارزهای متمرکز است که یک نهاد مرکزی بر ساختار آن نظارت و کنترل دارد.»
شرفی، در ادامه به موضوع تأثیر ابزار و ارزش کریپتوکارنسی در برطرف‌سازی موانع تحریمی پرداخت و گفت: «در حال حاضر انتقال ارزش از این ابزار در حجم کم انجام می‌گیرد و همزمان امکان رهگیری آن نیز وجود دارد، اما هنوز این ابزار حجم و عمق لازم برای دور زدن تحریم‌ها در وسعت تبادلات مالی یک کشور را ندارد و از آنجایی که در رقم‌های بالا نظارت‌های سخت‌گیرانه‌تری در جریان است، بستر موجود توان برطرف‌سازی این‌گونه موانع تحریمی بر نیازهای عمده یک کشور را ندارد. اما در رابطه با بخش خصوصی موضوع کمی متفاوت است و این ابزار می‌تواند قسمتی از نیازهای این بخش را مرتفع کند.»
او در آخر افزود: «تبلیغات عمده و تمرکز یک‌جانبه روی این شکل از انتقال ارزش و با توجه به کلیه صفات این ابزار چه در نوع متمرکز و چه در نوع غیرمتمرکزش می‌تواند برای اقتصاد ملی اثرات سوء داشته باشد. اقتصاد کلان ما نیاز به تولید ارزش مولد دارد و رمزارزها می‌توانند بخشی از این ارزش باشند، نه کل آن.»
بیت‌کوین؛ ابزاری با کارایی بالا در دور زدن نهادهای تحریم‌کننده
محمدرضا ابراهیمی، ; کارشناس امور مالی و ترید صرافی رمزینکس در پاسخ به رویکرد صرافی‌های بین‌المللی در انتقال ارزش و دارایی‌های رمزارزی کشورهای تحریمی گفت: «رویکرد صرافی‌های بین‌المللی در رابطه با کشورهای تحریمی روزبه‌روز سخت‌گیرانه و چالشی‌تر می‌شود و مبنای آنان نیز ایجاد محدودیت در فعالیت‌های کاربران این کشورهاست. برای مثال در صرافی بایننس طی چند ماه این اتفاق افتاد و ابتدا احراز هویت را برای همه کاربران اجباری کردند و بعد از مدتی نیز ایرانی‌ها به‌راحتی از این گردونه حذف شدند. با رشد و توسعه روزافزون رمزارزها در جهان، کشورهای مختلف به‌عنوان نهاد نظارتی و کنترلگر نقش خود را به بازار رمزارز دیکته خواهند کرد و این مورد در رابطه با آمریکا جدی‌تر و پردامنه‌تر خواهد بود. با همگانی‌شدن این رویکرد باید شاهد کوچ کاربران کشورهای تحریمی و کشورمان ایران به سوی صرافی‌های غیرمتمرکز باشیم.»
او در ادامه به ماهیت ضدتحریمی بیت‌کوین پرداخت و گفت: «رمزارزهایی مثل بیت‌کوین به‌دلیل ماهیت غیرمتمرکزی که دارند، امکان مسدودی ندارند، البته تا زمانی که کاربری به صرافی بین‌المللی رجوع نکند و به اصطلاح کیف پول شخصی‌اش به صرافی متصل نشود. اما اگر بیت‌کوین مربوط به کشور تحت تحریم باشد، ابزارهایی در صرافی‌های بین‌المللی وجود دارد تا این دارایی را دچار اشکال کند و آن را از جریان خارج کند. به عبارتی، شبکه بلاکچینی که بیت‌کوین بر بستر آن در جریان است، تحریم‌پذیر نیست و مشکل زمانی ایجاد می‌شود که دارایی بخواهد نقد شود.»
ابراهیمی، در پایان در رابطه با کارایی بیت‌کوین و رمزارزهای مشابه برای کمک به دور زدن تحریم‌ها گفت: «به نظرم دنیای رمزارزی جذابیت اصلی‌اش را مدیون همین نامتمرکز بودن و غیردولتی بودنش است و همین ویژگی آن باعث شده که ابزاری با کارایی بالا در دور زدن نهادهای تحریم‌کننده باشد. این شبکه با قوانین دیجیتالی خود، محیطی مبتنی بر ارزش دیجیتالی ایجاد کرده و اگر در مسئله نقدشوندگی احتیاط لازم برای کاربران ایرانی صورت بگیرد، می‌تواند ابزاری مؤثر باشد.»
استفاده و استخراج بیت‌کوین یک فرصت جذاب برای اقتصاد تحت تحریم ایران است
حسین منتظر، مدیرعامل کوین‌نیک در ابتدا به بررسی دو رویکردی که دولت آمریکا در قبال تحریم بیت‌کوین و دیگر رمزارزها می‌تواند داشته باشد و همچنین میزان عملیاتی‌بودن آن پرداخت و گفت: «دولت آمریکا مدت‌هاست که به‌دنبال روش‌هایی برای اعمال تحریم و محدودیت در حوزه رمزارزها برای ایران است و اخیراً نیز مقامات دولتی در ایران اعلام کردند که کنگره آمریکا می‌خواهد دسترسی ایران به استخراج بیت‌کوین و سایر رمزارزها را مسدود کند، اما دقیقاً مشخص نیست که این قطع دسترسی از چه راهی امکان‌پذیر خواهد بود. امکان تحریم بیت‌کوین در دو زمینه تحریم نقل‌وانتقالات و تبادلات و همچنین تحریم و محدودسازی استخراج رمزارز بیت‌کوین قابل بررسی است. در جنبه اول از لحاظ فنی امکان تحریم مبادلات بیت‌کوین برای ایرانیان زمانی میسر است که ایرانیان مشخصاً با هویت ایرانی و آی‌پی‌های ایرانی از صرافی‌ها و والت‌هایی که طبق قوانین بین‌المللی ارائه خدمات دارند، استفاده کنند و این صرافی‌ها و سایت‌ها به‌راحتی می‌توانند از ارائه خدمات خود به ایرانیان خودداری کنند، اما از جنبه دوم تحریم استخراج بیت‌کوین به‌صورت مستقیم امکان‌پذیر نیست، چون برای انجام این کار تمام کشورهایی که استخراج در آنها اتفاق می‌افتد، باید با یکدیگر همراه شوند.»
او در ادامه به شرایط پیچیده برای تحریم استخراج بیت‌کوین اشاره کرد و گفت: «اعمال چنین محدودیتی نیازمند همکاری در مقیاسی بسیار عظیم است و تک‌تک عملیات‌های استخراج باید متفق‌القول بپذیرند که بلوک‌های تولیدی این شرکت را تأیید نکنند. انجام چنین کاری بسیار دشوار است، چون هر کسی در هر نقطه از جهان، می‌تواند استخراج انجام دهد. انجام این کار حداقل به اجماع ۵۱ درصد از شبکه نیاز دارد، ولی به لحاظ عملی برای دستیابی به این هدف باید درصد بسیار بیشتری، مثلاً ۷۵ درصد، از کاربران شبکه را هم در نظر داشت تا بتوان چنین محدودیتی را به شکلی مؤثر اعمال کرد که عملیاتی به نظر نمی‌رسد. از طرفی بخش زیادی از توان استخراجی در خارج از مرزهای ایالات متحده قرار دارد و این شکل از ممانعت در یک سیستم غیرمتمرکز دشوار است؛ بنابراین تنها سناریوی منطقی برای دولت آمریکا به‌منظور جلوگیری از استخراج رمزارزها این است که فعالیت‌های داخل مرزهای خودش را متوقف کند.»
منتظر، در خاتمه به توان عملیاتی بیت‌کوین برای کاهش صدمات ناشی تحریم‌های بین‌المللی بر ایران پرداخت و بیان داشت: «استفاده و استخراج بیت‌کوین یک فرصت جذاب برای اقتصاد تحت تحریم ایران است. حدود 4.5 درصد کل بیت‌کوین‌های جهان در طول سال در ایران استخراج می‌شود. این امر، امکانی فراهم می‌کند تا ایران صدها میلیون دلار درآمد از این محل کسب کند و بتواند این درآمد را صرف واردات و کاهش پیامدهای تحریم کند. همچنین برق مورد استفاده استخراج‌کنندگان بیت‌کوین در ایران سالانه به انرژی‌ای معادل سوختن ۱۰ میلیون بشکه نفت نیاز دارد که حدود چهار درصد صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۰ بوده است. پس این امکان برای دور زدن تحریم‌ها در شرایط فعلی وجود دارد و استخراج‌کنندگان ایرانی، با بیت‌کوینی که دریافت می‌کنند، می‌توانند این ارز را به واردات تخصیص دهند تا بدین ترتیب نیاز به واسطه‌های بانکی که به‌دلیل تحریم از ارائه خدمت به ایران خودداری می‌کنند، برطرف شود.»
وضعیت تحریمی تأثیر مستقیمی روی این مدل از رمزارزها ندارد
جعفر نعناکار، حقوقدان، در رابطه با امکان تحریم‌پذیری بیت‌کوین از منظر حقوق فناوری گفت: «تحریم‌ها گونه‌های مختلفی دارند و بر همین اساس دامنه تأثیرگذاری آنان نیز متفاوت است. تحریم‌های اعمال‌شده از سوی نهادهای بین‌المللی با نوع تحریمی که یک کشور یا اتحادیه در رابطه با یک کشور دیگر در نظر می‌گیرد، وضعیت‌های گوناگونی ایجاد می‌کند، اما در رابطه با رمزارز بیت‌کوین یا به‌طور کل هر کریپتوکارنسی‌ای که مالکیت و دارایی آن از نوع غیرمتمرکز است، امکان مسدودسازی آن وجود ندارد و وضعیت تحریمی تأثیر مستقیمی روی این مدل از رمزارزها ندارد و تنها زمانی که به مجرای نقدشوندگی یعنی صرافی‌های بین‌المللی می‌رسند، امکان محدودیت و اعمال تحریم‌ها بر آنها سایه می‌افکند. در هر حال، اعمال تحریم بر بیت‌کوین به‌عنوان یک ابزار پرداخت بین‌المللی ـ نه بین دولت‌ها ـ متصور نیست.»
نعناکار، در انتها به ماهیت نظارت‌گریز رمزارزها اشاره کرد و گفت: «به‌طور کلی هر رمزارز و ابزاری که بتواند در نسبت با انتظاری که در زمینه عرضه، تقاضا و ارائه از آن وجود دارد، به شکلی عمل کند که تحت نظارت و کنترل نهادهای حاکمیتی و دولتی نباشد، ابزاری برای دور زدن تحریم‌هاست. البته مسئله مهم‌تر در این زمینه رویکرد و سیاست دولت‌های تحریمی در قبال رمزارزهاست؛ اینکه چگونه می‌خواهند از این ابزار نوین استفاده کنند. در سیاست کلی کشورمان متأسفانه به این مسئله کمتر توجه شده و اگر با یک مبنای سیاسی منطقی به این موضوع پرداخته شود، بدون شک شکل دور زدن تحریم‌ها نیز متفاوت خواهد بود. رمزارزها با ماهیت نظارت‌گریزی و غیردولتی بودن‌شان ابزار مؤثری برای کشورهای تحت تحریم هستند تا بتوانند موانع تحریمی را کاهش دهند. البته این مهم زمانی اتفاق می‌افتد که خود رمزارزها به رسمیت شناخته شوند و در قراردادهای مختلف بتوان از آنها استفاده کرد و از طرفی استحکام نقدشوندگی آنها نیز تضمین شود. در این شرایط رمزارزهای غیرمتمرکزی چون بیت‌کوین می‌توانند قسمتی از بار آسیب اقتصادی را جبران کنند.»