امیدهای ما برای سال 1399

اگر نخواهیم با جریان همراه شویم و ما هم شروع کنیم به تکرارِ نشد و نمی‌گذارند و تحلیل ارائه کنیم، چه باید بگوییم؟ چرا باید باز فکر کنیم؟ این یادداشت اولین بار در ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۰ و ۳۱ منتشر شده است.

فین‌تک کاربرد نوآورانه فناوری در خدمات مالی است؛ خدمات مالی هم شامل بانک، بورس و بیمه است. این تعریف ساده دنیایی از مفاهیم جدید خلق کرده و ما امروز امیدوار شده‌ایم که شاید فناوری و نوآوری به ما کمک کند از چرخه‌های فقر بیرون بیاییم. ما امیدواریم بتوانیم به کمک فین‌تک دنیای بهتری بسازیم. مشکلات ملی و چالش‌های جهان در مسیر توسعه ما را به این فکر انداخته است که باید راه‌های دیگری را امتحان کنیم. و عجیب سالی بود امسال؛ سالی که در پایان آن رویداد بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت با شعار تحول دیجیتال برگزار می‌شود، ولی اگر بخواهیم سال را خلاصه کنیم سه کلمه کفایت می‌کنند؛ سال مرگ دیجیتال! 

حس منفی موجود در این ترکیب و رزونانس ناامیدی تنها دلیلی است که باعث می‌شود این ترکیب را برجسته نکنیم، ولی واقعیت چیزی جز این نیست. ما امیدمان را از دست نداده‌ایم ولی امیدمان تحقیر شده است؛ همان‌گونه که کودکی و نوجوانی و جوانی ما پایمال شد. میانسالی ما نیز چنین بازیچه شده است و خوش‌خیالی است اگر امیدوار باشیم در پیری در بر پاشنه دیگری می‌چرخد. فعلا همین آش است و همین کاسه و به همین خاطر است که گفته‌ایم اگر کسی رفت و نماند که تلاش کند خیانتی نکرده است؛ هر کسی هم ماند لزوما خدمتی نکرده؛ شاید جایی راهش نداده‌اند. علی‌ایحال سخت این است که بمانیم و تلاش کنیم؛ آن هم در شرایطی که همه جهان علیه ماست.

از درون و بیرون آماج تیرهای سمی شده‌ایم. درون یک جور ما را می‌سوزاند و برون جور دیگر. پس چه باید کرد؟ همان کاری که همیشه تکرار کرده‌ایم؛ افزایش دانش و شناخت کاری که انجام می‌دهیم. توسعه مهارت‌های فردی و بهبود شایستگی‌ها. تلاش بی‌وقفه و انجام بهترینی که می‌توانیم شاید چیزی بهتر شد. به همین دلیل است که ما تصور می‌کنیم که باید تمرکزمان را بگذاریم روی فین‌تک و از دست و پا زدن الکی خودداری کنیم. معتقدیم چاره‌ این است که هر کسی در کار خودش متمرکز شود و درهای قلب‌مان و مغزمان را به روی ایده‌های جدید و تغییر باز کنیم. از دگم‌اندیشی خودداری کنیم و تلاش کنیم بهره‌وری‌مان را بالا ببریم. فرصت هدر دادن فرصت‌ها را نداریم و هر روز تعداد فرصت‌ها کمتر و کمتر می‌شود.

با این مقدمه بیایید ببینیم که در سال 1399 چه چیزهایی مهم است.

رگولاتورها

سال 1399 چاره‌ای نداریم جز اینکه از تورم رگولاتور در سال 1398 بگذریم. سال 1398 سال انفعال رگولاتورها بود. از ریاست‌جمهوری بگیر تا بانک مرکزی، بیمه مرکزی، وزارت اقتصاد، سازمان بورس و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هیچ‌کدام امسال سیگنالی جدی ارائه نکردند که بتوانیم به آن امیدوار باشیم. هر چقدر بانک مرکزی در سال‌های گذشته رویکرد مثبت‌ و فعالی نسبت به فناوری و نوآوری داشت، شاهد بازگشت به عقب در بسیاری بخش‌ها بودیم. مشکلات پلیس فتا با افزایش جرم و تخلف در بستر فضای نوین در نهایت رگولاتور پولی کشور را به ایده رمز دوم پویا رساند! موضوعی که به‌خوبی نشان می‌دهد رگولاتور نه کنش‌مند و جلوتر از بقیه؛ بلکه واکنشی و به‌دنبال مردم راه افتاده است. در حال حاضر هیچ دستور مشخصی برای تعامل با مفهوم فین‌تک وجود ندارد و رگولاتورها در دست‌وپای هم می‌روند و چوب لای چرخ توسعه قرار داده می‌شود. 

بانک‌ها

بانک‌ها امسال کلیدواژه اصلی‌شان تحول دیجیتال و بانک دیجیتال بود، ولی در عمل به‌جز چند فعالیت محدود با دامنه تاثیر کم نمی‌توان به حرکت جدی اشاره کرد. شاید مهم‌ترین اتفاق مرتبط با بانک‌ها تخریب حدود ۱۰۰۰ شعبه از بانک‌هایی بود که واقعا معلوم نیست اصلا چرا شعبه دارند؟ در زمانه‌ای که ایده‌های جدید برای بانکداری مطرح شده است و فناوری سروشکل بانکداری را به‌کل متحول کرده است، فعلا شو‌آف بانک‌ها تحول دیجیتال است. آیا در سال 1399 قرار است از پوسته بگذریم و به هسته سخت دیجیتال برسیم؟ برای آینده برنامه جدی داریم؟ آیا می‌خواهیم صرفا روی فناوری‌ها و روندهای جذاب مانور دهیم؟ سال 1399 سال سرنوشت است؟

بورس

بورسی‌ها در پوست خود نمی‌گنجند. تاثیر قیمت دلار خودش را در افزایش شاخص بورس نشان داده و همه کسب‌وکارهایی که سال 1398 در بورس دستی داشتند، بهره بسیاری از این سفره بردند. اگر اتفاق عجیبی هم نیفتد، این روند همین‌طور تا سال 1399 ادامه می‌یابد. مردم تازه فهمیده‌اند که بهترین بازار، دلار و سکه و زمین و ملک و ماشین نیست. بهترین بازار بورس است و بازارهای گوناگون در برابر بورس چیزی نیستند. منتها یک مساله مهم در زمینه بورس وجود دارد؛ سرمایه در بورس چیزی جز یک مشت عدد نیست. در سال 1398 اتفاق خاصی در شرکت‌های بورسی رخ نداد. شاهد توسعه خاصی نبودیم و رشد بورس تاثیر افزایش قیمت دلار در درآمدهای شرکت‌هاست. بورس در سال 1399 باید عمیق شود و سهم بیشتری از شرکت‌های بورسی، قابل معامله شود و شرکت‌های بزرگ وارد بورس شوند. منتها تا همین جا هم سامانه‌های بورس پاسخگو نیست و بورس اگر تحولی جدی در زمینه استفاده از فناوری در خود ایجاد نکند، مشکلات هسته بورس بیشتر می‌شود.

بیمه

بیمه عالی است؛ رفتار بیمه جوری است که گویی نه خانی آمده و نه خانی رفته است. انگار در همیشه بر همین پاشنه می‌چرخد. بازاری کوچک که کار خودش را می‌کند و دلخوش به مجوزهای قانونی است و انحصارهایی که خیال آنها را نسبت به آینده راحت کرده است. در صورت عدم توسعه بیمه و توسعه بانک و بورس باید منتظر فاجعه ماند. در حال حاضر مهم‌ترین بیمه خود دولت است و برای جبران خسارت هم دست می‌کند در بیت‌المال.

شرکت‌های فناوری

شرکت‌های فناوری در سال 1398 فعال بودند، ولی اتفاق عجیبی رقم نزدند. اگر در سال‌های گذشته شاهد خلق کسب‌وکارها و مفاهیم بدیع بودیم، امسال بیشتر تلاش‌های نیمه را شاهد بودیم. از ققنوس گرفته تا فرابوم و فینوتک در همه آنها منتظریم که نتیجه مناسبی را در سال 1399 ببینیم. مهم‌ترین روند سال 1398 که می‌توان به آن اشاره کرد، جذاب‌شدن مفاهیم ابری بود؛ همکاری همکاران‌سیستم و رمیس و خلق ابرآمد و مهم‌تر از آن پررنگ‌تر شدن ابرآروان بود. در آینده نزدیک هر کسب‌وکاری می‌تواند یک کسب‌وکار فین‌تک باشد و فناوری‌های ابری و ارائه هر چیزی به‌عنوان سرویس این فرصت را به خیلی‌ها داده است که بانکدار خود باشند. به نظر می‌رسد برخی کسب‌وکارها این مفهوم را درک کرده‌اند و در حال ساختن زیرساخت‌های آینده هستند. اقتصاد اشتراکی مهم‌ترین روند مورد توجه کسب‌وکارهای جهان در سال 1398 بوده است و قطعا در سال 1399 شاهد بلوغ بیشتر این روند خواهیم بود.

پرداخت

آپ در این سال تلاش کرد فاصله‌اش را بیشتر کند و رهبر بازار باشد؛ البته بقیه کسب‌وکارهای پرداخت بیکار ننشستند و شاهد ایده‌های جدید بودیم. مهم‌ترین اتفاق سال 1398 ظهور سوپراپ‌ها بود و البته توجه به کیو‌آر در پرداخت توسط شرکت‌های پرداخت بزرگ. هر چقدر که شرکت‌های کوچک و استارت‌آپ‌ها با هیجان زیادی کاری را شروع می‌کنند و بعد بی‌انگیزه آن را رها می‌کنند، به نظر می‌رسد شرکت‌های بزرگ این روند را در پیش گرفته‌اند که نظاره کنند و بعد از مطمئن‌شدن از یک روند برای گرفتن سهم اصلی بازار وارد میدان شوند. همکاری آپ با بانک ملی احتمالا این کسب‌وکار را در سال 1399 به بازیگر جدی‌تر صنعت پرداخت در این سال تبدیل می‌کند. با این حال برخی کسب‌وکارها مانند پرداخت الکترونیک سامان آرام در حال ساختن یک اکوسیستم هستند. امسال تغییرات مدیریتی در برخی کسب‌وکارهای پرداخت باعث شد کمی سکته در مسیر فعالیت‌هایشان داشته باشند. سال 1399 برای صنعت پرداخت سال سختی است و ممکن است دردهای قدیمی سر باز کنند.

لندتک

اگر بخواهم سال 1398 را با یک کلمه مثبت توصیف کنم، آن رشد لندتک بود. امسال خیلی‌ها متوجه شدند که فین‌تک می‌تواند GDP را توسعه دهد؛ فین‌تک می‌تواند فقر را کاهش دهد؛ چیزی که در زمینه نهادهای مالی در ایران وضعیت عکس آن رخ داده است. امسال وام‌های خرد مورد توجه جدی قرار گرفت؛ مفهومی که به‌کل در بانک‌ها فراموش شده است. سال‌های گذشته بانک مرکزی تلاش کرد کارت اعتباری را راه بیندازد و نتوانست؛ ولی امثال استارت‌آپی مانند ایران‌رنتر توجه‌ها را به این سو جلب کرد. سال 1399 سال جدی در زمینه لندتک خواهد بود و مهم‌ترین چالش دام رگولاتوری است. بلایی که قبلا رگولاتوری بر سر کراودفاندینگ آورد در حال تکرار شدن در زمینه لندتک است و این ریسک جدی است؛ اشتباه در این زمینه و ورود اشتباه رگولاتوری لندتک را برای همیشه مانند کراودفاندینگ به خاک سیاه می‌نشاند.

بلاکچین و اقتصاد کریپتو

ققنوس مهم‌ترین نام سال 1398 بود و خیلی‌ها منتظر هستند ببینند که چه بر سر ققنوس می‌آید. به نظر می‌رسد ترس و لرز حاکمان از بلاکچین کمتر شده است؛ هرچند شاهد افزایش پرونده‌های جرم و جنایت مرتبط با بیت‌کوین هستیم و پلیس فتا سیبل همه این مسائل است. با این حال اقتصاد کریپتو و اقتصاد توکن در سال‌های گذشته در جهان رشد کرده و رگولاتوری آنها چند نسل جلو آمده است. اگر ما در عرضه اولیه (ICO) مانده‌ایم، رگولاتوری دفاتر کل توزیع‌شده به توکنیزاسیون دارایی‌ها و صندوق‌ها و عرضه توکن بهادار به‌عنوان مکانیسمی برای جذاب سرمایه رسیده است. روندهای جدید هم در حال شکل‌گرفتن هستند و این در حالی است که رگولاتور در ایران به نامه‌های محرمانه «ممنوع است» و «تخلف است» بسنده می‌کند.

رمیتنس

علاوه بر مرگ دیجیتال، سال مرگ رمیتنس هم بود. امسال کسب‌وکارهای کوچک و آنلاین ارزی مورد غضب داخلی و خارجی قرار گرفتند. در روزهای سخت به نظر می‌رسد فرصت مناسبی در استفاده از کسب‌وکارهای ارزی وجود دارد و این کسب‌وکارها می‌توانند کمک خوبی باشند، ولی با بی‌مهری مواجه شدند. تصور دولت این است که کسب‌وکارها زالو هستند و مردم هم ناآگاه. کار رگولاتور این است که هرچند وقت یک بار چوب لای چرخ کسب‌وکارها کند؛ کاری که دقیقا در سال 1399 با رمیتنس‌ها انجام شد.

رگ‌تک

KYC به کلیدواژه کسب‌وکارهای فین‌تک تبدیل شده است؛ مشکلات ملی موجود در زمینه KYC حالا با توسعه کسب‌وکارهای آنلاین خودش را نشان داده است. مشکلاتی که تا امروز وجود داشته حالا به مدد توسعه کسب‌وکارهای نوین به پاشنه‌آشیل تبدیل شده است. اگر تخلف‌هایی که به‌دلیل این مشکلات در گذشته انجام می‌شد، محدود بود؛ حالا مقیاس‌ بزرگ‌تری پیدا کرده‌اند و شاهد خلق مشکلات عجیب برای همه هستیم. با اینکه ابزارهای آنلاین زمینه بهره‌مندی افراد بیشتری از مزایای فناوری را فراهم کرده، منتها مشکلات هم بیشتر شده است؛ هرچند ریشه بیشتر مشکلات بی‌سوادی است، ولی رگ‌تک می‌تواند در این زمینه به توسعه آسان‌تر کسب‌وکارها کمک کند. بخش‌های متنوع رگ‌تک اکنون مورد توجه قرار گرفته؛ هرچند بیشترین توجه معطوف به KYC است. با این حال بخش‌های دیگر مانند گزارش‌دهی را هم باید مورد توجه قرار دهیم؛ همچنین تطبیق.

ولث‌تک

امسال بهترین زمین بازی بورس بود؛ مردم ایران سرمایه‌گذاری را نمی‌شناسند و آن را خلاصه‌شده در زمین و ملک و دلار و سکه و طلا می‌بینند؛ در حالی که بهترین سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهایی است که GDP را افزایش می‌دهند. ولث‌تک می‌تواند زمینه آشنایی و فعالیت طیف بیشتری از مردم در بازارهای سرمایه را فراهم کند. در سال 1398 کسب‌وکارهای ولث‌تک متمرکز بر معاملات آنلاین بودند. هرچند به‌دلیل ماهیت کسب‌وکاری این بخش وضع دانش فعالان این عرصه به‌طور کلی قابل قبول است؛ منتها هنوز دیوارهای بین مردم عادی و دنیای سرمایه بلند است. آیا در سال 1399 افراد بیشتری از این سوی دیوار به آن طرف می‌روند؟

بانک‌تک

اگر بخواهیم فین‌تک در سال 1398 را جمع‌بندی کنیم، یک کلمه کفایت می‌کند؛ بانک‌تک! سال 1398 سال توسعه نئوبانک‌ها در جهان بود؛ بانک‌هایی که بانک نیستند. کسب‌وکارهایی مانند N26 توجه‌های زیادی به خود جلب کردند و خریده‌شدن استارت‌آپ پلید با آن رقم عجیب توسط ویزا هم دلیل محکمی بود بر اینکه در سال 1399 شاهد توسعه دنیای جذاب نئوبانک‌ها خواهیم بود. در ایران هم مفاهیم مرتبط با open API گسترش یافته و حرکت به سمت سازمان‌های باز شروع شده است. در آینده نزدیک هر کسب‌وکاری خودش یک کسب‌وکار فین‌تک خواهد بود و سال 1399 احتمالا این روند در ایران جدی‌تر می‌شود.

پی‌تک،‌ مدیریت مالی شخصی و اینشورتک

درباره این سه بخش از من نخواهید حرف بزنم. چیزی برای گفتن ندارم؛ دقیقا مثل وضعیت خودشان. 

نهادهای مشاوره و آموزشی

در ایران کسب‌وکارهایی مانند Big4 نداریم؛ در جهان کسب‌وکارهایی مانند دیلویت، KPMG، ارنست اند یانگ و  PWC خدمات حرفه‌ای و مشاوره ارائه می‌کنند؛ چیزی که در ایران به شوخی می‌ماند. با توجه به حذف ایران از مختصات تمام این شرکت‌ها و درک اشتباه و ناقص آنها از ایران، ایران شبیه یک سیاه‌چاله شده است. در هیچ‌کدام از رتبه‌بندی‌ها ایران جایی ندارد و ما متر و معیار مناسبی برای اندازه‌گیری نداریم. سال 1399 سال آموزش است و در این سال باید تمرکز بیشتری بر آموزش داشته باشیم.

و در پایان

امسال رویداد MWC به‌دلیل ترس از شیوع کرونا برگزار نشد. معمولا این رویداد فرصتی بود برای مشاهده و لمس مهم‌ترین روندهای آینده. امسال کمتر از دو هفته مانده به رویداد MWC، این رویداد کنسل شد. با این حال اگر بخواهیم با توجه به آنچه تا امروز دیده‌ایم بگوییم چند موضوع هستند که آرام در حال تغییر همه چیز هستند، موضوعات اینترنت اشیا، بیگ‌دیتا، موبایل، هوش مصنوعی، بلاکچین، واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، 5G و مهم‌تر از همه توسعه نسل Z به میان می‌آیند. نسل جدید بعد از میلنیال در حال ورود به دنیای کسب‌وکار و زندگی است و شاهد تغییرات جدی با جدی‌تر شدن آنها خواهیم بود.

این پیشران‌ها روندهای گوناگونی را ممکن کرده‌اند که از مهم‌ترین‌ها آنها این موارد است؛ اقتصاد اشتراکی، گسترش موبایل، شخصی‌سازی انبوه، اعتماد دیجیتالی، توسعه پلتفرم‌ها، حذف ابزارهای قدیمی و گسترش کسب‌وکارهای فناوری بزرگ. اکونومیست هم در شماره جدید خود به موضوع گسترش کسب‌وکارهای بزرگ پرداخته است.

چه باید کرد؟ سرمایه‌گذاری، شراکت و مهم‌تر از همه توجه به نوآوری باز. تنها راهی که داریم این است که باز فکر کنیم؛ باز فکر کنیم.