پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
با توجه به وجود انگیزه بین دانشجويان و جوانان برای راه‌اندازی استارتاپ‌ها، مناسب است اطلاعاتی در خصوص زيرساخت بانکی و پرداخت کشور به این عزیزان عرضه شود تا با شناخت بهتر و بیشتر، به ارائه محصولات نوآورانه خود بپردازند.
چندی است که شرکت‌های پرداخت (PSP) بر روی سخت‌افزار و بستر ارتباطی خود که در سراسر کشور پراکنده شده است، اقدام به ارائه خدمات خاص در حوزه‌های جدید نموده‌اند. در این ساختار جدید، از سخت‌افزار و بستر ارتباطی این شرکت‌ها استفاده می‌شود و تراکنش درنهایت تحویل سرورهای مشتری می‌شود. این سرورها پس از پردازش درخواست، پاسخ مناسب را تولید و به سوئیچ شرکت پرداخت بازمی‌گردانند و پاسخ تا محل و پایانه‌ای که دارنده کارت اقدام به انجام تراکنش نموده بود، بازگردانده می‌شود. در این ساختار، اطلاعات مشتریان، میزان اعتبار و … آن‌ها فقط در سرور شرکت طرف قرارداد با شرکت پرداخت نگهداری و پردازش می‌شود. این سرور با دارا بودن وب‌سرویس‌های مناسب از سمت سرور سوئیچ فراخوانی می‌شود و تراکنش‌ها را دریافت و تصمیم‌گیری را انجام و درنهایت نتیجه را بازمی‌گرداند. در این مدل شرکت نوآور فقط سرور نهایی را پشتیبانی و نگهداری می‌کند. کلیه اطلاعات مربوط به مشتریان در این سرور ذخیره و نگهداری می‌شود. تصمیم‌گیری در مورد میزان اعتبار مشتریان فقط در این سرور انجام می‌شود.
.
نمایی از معماری سیستم و شبکه بانکی کشور
به‌طورکلی و اجمالی سیستم بانکی کشور مبتنی بر بانک و شعبه است؛ به این معنا که تعدادی بانک که متشکل از شعباتی هستند، اجزاء اصلی این بسته را تشکیل می‌دهند. بر اساس این فرض، هر شخص حقیقی و یا حقوقی برای ورود به سیستم بانکی کشور ابتدا لازم است به یک شعبه مراجعه حضوری داشته باشد و پس از احراز هویت بنا به درخواست، یک حساب برای وی افتتاح می‌گردد. این حساب وابستگی کامل به شعبه و بانک شعبه دارد. حال چنانچه شخصی بخواهد هرگونه عملیات بانکی نظیر برداشت و یا واریز وجه، وصول چک و … انجام دهد بایست به همان شعبه و یا چنانچه بانک از سیستم بانکداری متمرکز برخوردار باشد، با مراجعه به هر یک از شعبات همان بانک، عملیات موردنظر خود را انجام دهد. پس تا اینجای کار کلیه خدمات، مبتنی بر حضور فیزیکی و محوریت بانک و شعبه است (مفاهیم ساتنا و پایا استثناء شود).
برای مشاهده تصویر بزرگتر کلیک کنید (+)
«کارت بانکی» وارد معماری پیش گفته می‌شود. هر بانک با تعبیه یک سیستم مدیریت کارت (Card management system CMS) یک تناظر بین یک کارت، عموماً مغناطیسی، با یک حساب افتتاح شده در شعبه برقرار می‌کند. مفهوم پرداخت مبتنی بر کارت بدین طریق ایجاد می‌شود. بدین معنی که شبکه‌ای از ترمینال‌های مبتنی بر کارت نظیر دستگاه‌های خودپرداز ATM، دستگاه‌های پایانه فروش (Point of sale POS) و … کار ارتباط کارت به شبکه بانک را انجام می‌دهند. برای این منظور بانک‌ها با تهیه یک مفهوم نرم‌افزاری به نام سوئیچ‌های پرداخت الکترونیکی (TFT switch) و اتصال ترمینال‌ها به آن، شبکه پرداخت درون بانکی شکل می‌گیرد. حال اگر قرار باشد پرداخت بین‌بانکی نیز میسر شود نیاز به یک نقطه اتصال مرکزی است که شبکه تبادل اطلاعات بانکی «شتاب» این وظیفه را انجام می‌دهد.
.
مرور سناریو
شخصی (اعم از حقیقی یا حقوقی) به یک شعبه از یک بانک مراجعه می‌کند و پس از طی مراحل لازم برای خود افتتاح حساب می‌کند. مشتری برای حساب خود درخواست یک کارت بانکی نیز می‌نماید و کارت و رمز آن در اختیار وی قرار می‌گیرد. مشتری با کارت خود به یک خودپرداز بانکی مراجعه می‌کند و درخواست برداشت وجه از حساب خود می‌نماید. در اینجا ممکن است دو حالت مختلف پیش آید:
حالت اول: دستگاه خودپرداز متعلق به همان بانک صادرکننده کارت است؛ در این حالت خودپرداز اطلاعاتی نظیر شماره کارت، شماره رمز، مبلغ موردنظر و … را به سوئیچ بانکی که متعلق به آن است، ارسال می‌نماید. در این حالت سوئیچ پرداخت با توجه به داخلی بودن کارت، درخواست موردنظر را برای سیستم کارت و سیستم بانکداری متمرکز همان بانک ارسال و نتیجه را دریافت و به دستگاه خودپرداز و مشتری ارسال می‌نماید.
حالت دوم: دستگاه خودپرداز متعلق به بانک صادرکننده کارت نیست. در این حالت نیز ابتدا دستگاه خودپرداز اطلاعات لازم را برای سوئیچ بانکی که متعلق به خودپرداز است ارسال می‌نماید. در این حالت با توجه به اینکه کارت متعلق به این بانک نیست، تراکنش و درخواست به سمت شبکه تبادل اطلاعات بانکی یا همان شتاب ارسال می‌شود. سوئیچ شتاب پس از دریافت تراکنش تشخیص می‌دهد کارت موردنظر به کدام‌یک از بانک‌ها تعلق دارد. پس‌ازاین تشخیص، سوئیچ شتاب، تراکنش موردنظر را برای سوئیچ صادرکننده کارت ارسال می‌نماید. سوئیچ صادرکننده کارت نیز پس از دریافت تراکنش، آن را برای سیستم مدیریت کارت و بانکداری متمرکز ارسال می‌کند و پس از دریافت نتیجه، آن را برای شبکه شتاب ارسال می‌کند. شبکه شتاب نیز پاسخ دریافتی را برای سوئیچی که تراکنش را درخواست داده بود ارسال می‌نماید تا سوئیچ اولیه نتیجه تراکنش را برای دستگاه خودپرداز ارسال نماید و تراکنش پایان پذیرد.
.
جدا شدن حوزه بانکی از حوزه پرداخت
تا قبل از سال 1391 شبکه بانکی با محوریت شبکه شتاب فرآیند پرداخت بر مبنای کارت را مدیریت و راهبری می‌کرد. پس‌ازاین تاریخ و به‌منظور خدمات با کیفیت و ایمنی بهتر، بانک مرکزی شبکه شاپرک به مفهوم شبکه پرداخت الکترونیکی کارت را وارد حوزه بانکی و پرداخت کرد (+). در این ساختار و معماری جدید، حوزه پرداخت از حوزه بانکی جدا می‌شود. شرکت‌های پرداخت الکترونیکی یا همان PSP ها وظیفه خدمات‌دهی به مشتریان و دارندگان کارت را بر اساس سوئیچ شاپرک بر عهده دارند. به زبان ساده، مفهوم گسترده «خرید» با کارت از سوئیچ‌های بانکی حذف و توسط سوئیچ شاپرک انجام می‌شود. شرکت‌های پرداخت ازیک‌طرف پایانه‌های فروش را مدیریت می‌کنند و از طرف دیگر درخواست‌های پایانه‌های فروش را از طریق سوئیچ شاپرک و سپس سوئیچ شتاب وارد شبکه بانکی کشور می‌کنند.
.
مفاهیم رو به رشد در حوزه پرداخت
با رقابتی شدن حوزه پرداخت، شرکت‌های فعال در این حوزه اقدام به ارائه خدمات خاصی به‌عنوان مزیت رقابتی نموده‌اند. انواع روش‌های تسویه با دارندگان پایانه فروش، تسهیلات و جوایز دوره‌ای نمونه‌ای از این موارد است. سیستم‌های وفاداری مشتریان (Loyalty) سیستم‌های پرداخت بر اساس اعتبار و امتیاز است. بی‌شک این سیستم‌ها مزیت رقابتی مناسبی را برای شرکت‌های پرداخت فراهم می‌کند تا مشتریان را به سمت دستگاه‌های خدمات این شرکت‌ها سوق دهد.
اساس سیستم‌های اعتبار و امتیاز بر مبنای کارت مشتری و پایانه فروش‌های طرف قرارداد است. مشتری چه بر اساس کارت بانکی معتبر در سیستم بانکی کشور و چه با کارت خاص وفاداری پس از فرآیند ثبت‌نام، وارد شبکه اعتبار و امتیاز می‌شود و می‌تواند خریدی خاص از فروشگاه‌های طرف قرارداد انجام دهد. به‌طور فنی، اتفاقی که می‌افتد آن است که پس از انجام تراکنش در پایانه فروش، درخواست خرید در سوئیچ شرکت پرداخت پردازش می‌شود. با تنظیمات و برنامه‌نویسی‌های انجام شده در سوئیچ، وفاداری بودن کارت تشخیص داده می‌شود و پیش از ارسال اطلاعات تراکنش به سمت سوئیچ شاپرک درخواست برای سرور شرکت ارائه‌دهنده خدمات وفاداری ارسال می‌شود. بر مبنای شماره کارت و شماره پایانه فروش دریافت شده و بر اساس نوع قرارداد آن‌ها، سرور ارائه‌دهنده خدمات وفاداری، نتایجی را به سرور سوئیچ شرکت پرداخت بازمی‌گرداند و سوئیچ شرکت پرداخت بر اساس اطلاعات دریافتی یا تراکنشی را به سمت شاپرک ارسال و یا مستقیماً به پایانه فروش اطلاعات لازم را ارسال می‌نماید.
.
پیش‌زمینه‌ها
پیش از شروع فرآیند، بایست دو اتفاق بیفتد. یکی آنکه کارت‌ها ثبت‌نام شوند و دیگری آنکه فروشندگان و تهیه‌کنندگان کالا و خدمات، مشخص و قرارداد منعقد نمایند. ثبت‌نام کارت می‌تواند همان تحویل کارت‌های غیر بانکی به کارمندان یک شرکت به‌منظور خرید اعتباری باشد. به ازای این فرآِیند، در سوئیچ شرکت پرداخت، کارت به‌عنوان کارت وفاداری تعریف و اعتبار موردنظر در سرور شرکت ارائه‌دهنده خدمت وفاداری تعیین می‌گردد.
.
بررسی سناریوها
دارنده یک کارت وفاداری به یک فروشگاه طرف قرارداد مراجعه می‌نماید و خرید انجام می‌دهد و برای پرداخت وجه، کارت خود را روی دستگاه پایانه فروش می‌کشد. تراکنش به سوئیچ شرکت پرداخت می‌رسد. سوئیچ پرداخت با تشخیص وفاداری بودن کارت، اطلاعات موردنیاز را برای سرور شرکت وفاداری ارسال و منتظر پاسخ می‌ماند. بر اساس اینکه کارت از نوع بانکی باشد یا کارت کاملاً وفاداری باشد دو سناریو محتمل است. در کارت بانکی، تخفیفی برای مشتری در نظر گرفته می‌شود و مقدار این تخفیف به سوئیچ پرداخت بازگردانده می‌شود. بر اساس میزان خرید و تخفیف در نظر گرفته شده، مبلغ جدید محاسبه و به سمت شاپرک و شتاب ارسال و این مبلغ از حساب مشتری کسر می‌گردد. بر اساس مبلغ خرید می‌توان علاوه بر تخفیف برای مشتری، در سرور وفاداری امتیازی را نیز در نظر گرفت. در سناریوی دوم کارت غیر بانکی و اصولاً وفاداری است. در این تراکنش‌ها پس از تشخیص نوع کارت، در سوئیچ پرداخت، تراکنش به سرور وفاداری ارسال می‌شود. سرور وفاداری بر اساس میزان اعتبار و امتیاز مشتری، پاسخ را به سرور سوئیچ پرداخت ارسال می‌کند و نهایتاً نتیجه تراکنش به پایانه فروش ارسال و خرید انجام می‌شود. به‌طور کامل سناریوی یک خرید اعتباری و چیزی شبیه وام را می‌توان با تلفیق با سناریوهای تخفیف و امتیاز به مشتریان در شبکه سراسری پرداخت کشور ارائه کرد.
.
چرا باید از این ساختار استفاده کرد؟
مزایای کلی شبکه پرداخت در کشور این‌چنین است؛ شرکت‌هایی ممکن است تصمیم بگیرند به‌طور کامل ارائه خدمات اعتبار، امتیاز و تخفیف را خود ارائه دهند. بر اساس یک اصل ساده «جاده ساز، رقیب خودروساز نیست!» باید از بستر پرداختی که در کشور فراهم شده است نهایت استفاده را کرد و خدمت دلخواه خود را به این بستر فراگیر ارائه کرد، خرید، توزیع، تحویل و نگهداری پایانه‌های فروش، برنامه‌نویسی آن، ایجاد بستر ارتباطی از فروشنده تا سرور، نگهداری و برقراری دائم این ارتباط، چاپ و ارائه کارت‌های مغناطیسی، برنامه‌نویسی و نگهداری سرور تراکنش‌های پایانه‌های فروش و … همه و همه بسیار هزینه‌بر و نیازمند گذر زمان است تا به یک نقطه قابل‌قبول برسد. همه‌ی این‌ها جاده‌سازی است! که می‌تواند توسط شرکت‌های PSP ارائه شود. آنچه مهم است ارائه خدمات نوآورانه بر مبنای این بستر فراگیر است.
مهدی هنرمند، متخصص سوئیچ پرداخت
mhonarsari@gmail.com