پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
با تحقق صدور چک الکترونیکی چه تحولی در عملیات چک ایجاد می‌شود؟
مدیر بانکداری متمرکز شرکت کاسپین: «مزیت چک الکترونیکی به چک کاغذی این است که دارای امنیت بیشتری است و امکان تحریف داده و انکار صدور چک را از بین می‌برد. علاوه‌بر این داده‌ای مطمئن به فرد ارائه می‌شود. به همین دلیل بانک مرکزی در حال تهیه زیرساختی است که به صادرکنندگان یا انتقال دهندگان چک گواهی امضای دیجیتال دهد و بتوان اعتبارسنجی را از این طریق میسر کرد.»
قانون اصلاح قانون صدور چک دوسال پیش یعنی سال ۱۳۹۷ به تصویب رسید و قرار بوده براساس برنامه، هر سال بخشی از آن اجرا شود.
بر اساس این قانون تغییراتی در نحوه صدور چک اعمال شده است. به‌طور مثال امکان صدور چک حامل دیگر وجود نخواهد داشت و انتقال چک به دیگران شرایط خاص خودش را دارد. همچنین در این قانون محدودیت‌هایی برای صدور چک در نظر گرفته شده تا دریافت‌کننده آن کاملاً به نقد شدن چک اطمینان داشته باشد. علاوه‌براین مجازات‌هایی برای کسانی که چک آنها برگشت می‌خورد در نظر گرفته شده است.
اما مهم‌ترین تغییر این قانون، الکترونیکی شدن فرآیند صدور چک و الزام ثبت جزئیات چک از جمله مشخصات دریافت‌کننده در سامانه چکاد است. این موارد قرار بود ۲۲ آذرماه امسال اجرایی شود، اما بانک مرکزی زمان عملیاتی‌سازی آن را به هفت‌ماه دیگر یعنی ۳۱ تیرماه ۱۴۰۰ موکول کرد.
پیش از این تاریخ، درباره اجرایی شدن قانون جدید چک برخی از بانک‌ها اعلام کرده بودند که زیرساخت لازم برای پیاده‌سازی این فرایند اکنون وجود ندارد و ممکن است تا چند ماه دیگر هم فراهم نشود، بنابراین شاید یکی از دلایل به تعویق انداختن آن این مساله باشد.
موضوع دیگری که وجود دارد این است که بسیاری از مردم با فرایند قانون جدید مخصوصاً صدور چک الکترونیکی آشنا نیستند و فرهنگ‌سازی آن نیز نیاز به زمان دارد. در همین راستا برای روشن‌تر شدن چگونگی استفاده از چک الکترونیکی و همچنین فرایند آماده‌سازی آن با روح‌الله کریمی، مدیر بانکداری متمرکز شرکت تأمین خدمات سیستم‌های کاربردی کاسپین که از شرکت‌های هلدینگ بانک پارسیان است، گفت‌وگو کردیم.
کریمی معتقد است که سامانه چکاد هنوز برای بانک‌ها به صورت کامل شفاف نشده است. البته دستورالعمل‌هایی از سوی بانک مرکزی برای آنها ابلاغ شده، اما این دستورالعمل‌ها نیازمند شفاف‌سازی برخی جزئیات مانند بحث امنیت و نحوه ارتباط با سرویس‌های مرتبط با چکاد است.
سامانه‌های پیچک و چکاوک، پیش‌نیاز سامانه چکاد
آنطور که گفته شد، طبق آخرین دستورالعملی که بانک مرکزی ابلاغ کرده زمان ارائه پیاده‌سازی سامانه چکاد ۳۱ تیرماه ۱۴۰۰ است. کریمی در این خصوص گفت: «تا این زمان طبق همین دستورالعمل سامانه چکاد باید در کلیه بانک‌ها پیاده‌سازی شده باشد. اما اتفاق افتاده که زمان دستورالعمل بانک مرکزی بارها جابه‌جا شده و ممکن است بر اساس ضرورت باز هم عملیاتی‌سازی این موضوع جلو یا به تعویق بیفتد.»
او در رابطه با سازوکار سامانه چکاد توضیح داد: «این سامانه به تنهایی کار نمی‌کند و نیازمند این است که در ابتدا سامانه‌های مرتبط با آن در بانک و سیستم‌های بانکی مانند سرویس پیچک و چکاوک پیاده‌سازی شده باشد. اینها ساختارهای سرویس‌های پایه و زیرساختی پیاده‌سازی سامانه چک الکترونیکی است.»
سامانه پیچک در بانک پارسیان ۲۰ دی‌ماه راه‌اندازی می‌شود
کریمی با اشاره به اینکه هدف سامانه چکاد این است تا چک کاغذی را منقضی کند و صدور چک به صورت الکترونیکی باشد، گفت: «برای این کار برخی زیرساخت‌ها از جمله سامانه پیچک باید آماده شده باشد. این سامانه امکان رهگیری چک را از زمان صدور تا زمان وصول برای بانک‌ها، سیستم بانکی و بانک مرکزی فراهم می‌کند. همچنین سیستم دیگری مانند چکاوک وجود دارد که وصول آنلاین چک‌های بین بانکی است. این سامانه نیز زیرساخت دیگری برای استفاده از سامانه چکاد است، چراکه ممکن است بانک چک الکترونیک گیرنده چک، بانک دیگری به غیر از بانک صادرکننده چک باشد. بنابراین نیاز است که بانک‌ها بتوانند به‌صورت آنلاین چک‌های همدیگر را پاس و وصول کنند.»
او با بیان اینکه در بانک پارسیان بخش عمده‌ای از زیرساخت سامانه پیچک پیاده‌سازی شده و قرار است تا ۲۰ دی‌ماه عملیاتی شود، توضیح داد: «در سامانه پیچک این امکان را دیدیم که از طریق درگاه‌های غیرحضوری امکان رهگیری چک میسر شود. با تکمیل این سرویس و همچنین پیاده‌سازی سرویس چکاوک می‌توانیم بخش عمده‌ای از زیرساختی را که برای اجرای سامانه چکاد لازم است، انجام دهیم.»
با راه‌اندازی سامانه چکاوک چه خدماتی قابل ارائه است؟
مدیر بانکداری متمرکز شرکت کاسپین در رابطه با اینکه سامانه چکاوک دقیقا قرار است چه زیرساختی را برای سامانه چکاد فراهم کند، گفت: «بانک مرکزی قرار نیست بلافاصله و یک باره همه چک‌های در دست مردم را جمع کند و آنها را نامعتبر بداند، بلکه این کار قرار است به مرور انجام شود. در همین راستا سرویس پیچک راه‌اندازی می‌شود تا مشخصات چک‌ها در درگاه‌های غیرحضوری مانند موبایل‌بانک و اینترنت‌بانک ثبت شود و اعلام شود که ذینفع چک چه کسی است.
همچنین شماره حساب و شماره شناسایی فرد که دارای کد نهاب است و مشخصات آن در یکی از بانک‌های کشور ثبت شده، شناسایی می‌شود. تنها در این صورت ذینفع می‌تواندنسبت به نقد کردن چک یا قراردادن مبلغ در حساب خود اقدام کند. همچنین اگر ذینفع چک بخواهد چک را به فرد دیگری انتقال دهد، باید مشخصات فرد مجددا از طریق درگاه‌های اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک ثبت شود تا امکان رهگیری چک از زمان صدور تا زمان وصول فراهم شود.»
به‌گفته کریمی بعدها که چک کاغذی با سامانه چکاد حذف می‌شود، تنها چک‌هایی که از طریق درگاه‌های غیرحضوری داده می‌شوند، معتبر خواهند بود و دیگر چک به صورت کاغذی وجود نخواهد داشت.
اعتبارسنجی چک با ایجاد گواهی امضای دیجیتال
او در خصوص آماده‌سازی سامانه چکاد توضیح داد: «ما سعی می‌کنیم تا سامانه چکاد را در مهلت تعیین شده یعنی ۳۱ تیرماه ۱۳۹۹ آماده‌سازی کنیم و خود را با دستورالعمل‌های بانک مرکزی به‌روزرسانی کنیم. به هر حال برنامه‌ریزی ما این است که به‌صورت مرحله‌به‌مرحله بخشی از زیرساخت‌ها تا آخر سال آماده شود. در سال بعد نیز تا زمانی‌که بانک مرکزی برای راه‌اندازی سامانه چکاد مهلت تعیین کرده ما هم سعی می‌کنیم قبل از آن کل سامانه را پیاده‌سازی کرده باشیم.»
کریمی در پاسخ به این سوال که اعتبارسنجی سامانه چکاد در صدور چک الکترونیکی چگونه خواهد بود، توضیح داد: «اعتبارسنجی در صدور چک الکترونیکی نیازمند داشتن گواهی امضای دیجیتال خواهد بود. یعنی فردی که صادرکننده چک است یا می‌خواهد چک را به فرد دیگری انتقال دهد حتماً باید به شعبه مراجعه کند و درخواست گواهی امضای دیجیتال را بدهد. این موضوع از این حیث طراحی شده که امنیت چک و فرد صادرکننده و انتقال دهنده را تأمین کند. همچنین به تبع امنیت داده‌ای که انتقال پیدا می‌کند هم به مراتب افزایش می‌یابد.»
به‌گفته او مزیت چک الکترونیکی به چک کاغذی این است که دارای امنیت بیشتری است و امکان تحریف داده و انکار صدور چک را از بین می‌برد. علاوه‌بر این داده‌ای مطمئن به فرد ارائه می‌شود. به همین دلیل بانک مرکزی در حال تهیه زیرساختی است که به صادرکنندگان یا انتقال دهندگان چک گواهی امضای دیجیتال دهد و بتوان اعتبارسنجی را از این طریق میسر کرد.
کریمی با توضیح اینکه در بازه زمانی که برای راه‌اندازی سامانه چکاد در نظر گرفته شده می‌توانیم بحث اعتبارسنجی را هم داشته باشیم، گفت: «به محض اینکه بانک مرکزی زیرساخت‌های صدور گواهی دیجیتال را فراهم کند، ما هم از سرویس بانک مرکزی استفاده خواهیم کرد و بخشی از آن دستورالعمل‌ها اکنون مشخص شده، اما برخی آیین‌نامه‌های آن باید شفاف‌سازی شود تا بتوان بهتر کار را اجرا کرد. بنابراین موضوع اعتبارسنجی باید قبل از آماده‌سازی چکاوک در بانک‌ها پیاده‌سازی شده باشد، چراکه حتماً نیاز داریم که اطلاعات انتقالی بین افراد صادرکننده و ذینفع‌های چک مشخص باشد و این کار نیازمند داشتن امضای دیجیتال است.»
امنیت بالاتر و زمان کم‌تر صدور چک الکترونیکی
کریمی در رابطه با این مساله که آیا پس از راه‌اندازی سامانه چکاد، از سوی مردم مورد استقبال قرار خواهد گرفت یا نه، گفت: «هر تغییری با خود در مرحله اول، سختی‌هایی از جنس انطباق دادن با آن تغییرات دارد، اما اگر مردم مطلع شوند که مزایای این تغییر چه خواهد بود، چه حسنی برای آنها دارد و از چه مشکلاتی قرار است جلوگیری کند، به مرور از آن استقبال خواهند کرد.»
او درباره فرایند زمانی که برای صدور چک الکترونیکی در نظر گرفته شده، توضیح داد: «وقتی بخواهیم چک کاغذی را صادر کنیم، امکان خط خوردگی یا اشتباه نوشتن وجود دارد. در این صورت امکان ویرایش سخت است و آن برگه چک باید پشت‌نویسی یا ابطال شود، اما در صدور چک الکترونیکی این مساله وجود ندارد. از سوی دیگر صدور چک به صورت الکترونیکی از امنیت بیشتری برخوردار است. بدین معنی که وقتی چک را به فرد دیگری می‌دهیم امکان اینکه در آن تقلب صورت گیرد یا ماهیت چک خدشه‌دار و دستکاری شود، وجود نخواهد داشت.»
به‌گفته کریمی انتظار این است که زمان صدور چک الکترونیکی سریع‌تر از زمانی باشد که در کاغذ بخواهیم چک را بنویسیم و آن را ارائه کنیم. در چک الکترونیکی تنها کافی است که کد شناسایی فردی را که ذینفع چک است، داشته باشیم. این کد برای افراد حقیقی کد ملی و برای افراد حقوقی شناسه ملی شرکت است. همچنین ذینفع چک باید دارای یک حساب در سیستم بانکی باشد.
او افزود: «سرویس‌هایی که پشت سامانه چکاد قرار دارند، کد نهاب فرد را استخراج می‌کنند و از آن کد استفاده می‌کند تا چک را در جریان بیندازد و در وجه ذینفع صادر کنند. بنابراین در صدور چک الکترونیکی زمان صدور به مراتب کاهش پیدا می‌کند و امنیت چک نیز بیشتر می‌شود. همچنین شما می توانید مطمئن شوید که هویت چک در طول مسیر تغییر نکرده است.»
مدیر بانکداری متمرکز کاسپین با اشاره به اینکه صدور چک الکترونیکی از طریق درگاه‌های مانند اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک خواهد بود، گفت: «این فرایند به فرهنگ‌سازی نیاز دارد و باید زمانی را برای رایج شدن آن در نظر بگیریم تا مردم کم‌کم با مزایای آن نسبت به فرایندی که در چک کاغذی بوده آشنا شوند.»
