مشکلات زیرساختی در توسعه استارت‌آپ‌ها

هومن حاجی‌پور، معاون کسب‌وکار اتاق بازرگانی تهران / کرونا، ابر بحران جدیدی که این روزها گوی سبقت را از دیگر معضلات و مشکلات کشور ربوده، نقل جدید محافل شده است. همه افراد در جامعه تحت تأثیر پیامدهای این اتفاق ناخوشایند درخصوص آثار و نتایج آن صحبت می‌کنند و امیدوارانه از درمان و کنترل آن سخن می‌گویند. شاید برای اولین بار بود که عملکرد ما به عنوان یک کشور و فارغ از دولت و مردم و فعالان اقتصادی در یک بحران مشابه با سایر کشورها سنجیده شد و انصافاً باید اذعان کرد با توجه به امکانات موجود انتظار می‌رفت این پدیده آثار مخرب‌تر از این داشته باشد، هرچند که در حال حاضر نیز نقدهای جدی به عملکردها وارد است.

قصد این نیست که در این چند خط به آسیب‌شناسی ریشه‌ای عملکرد هریک از بخش‌ها، به خصوص دولت و بخش خصوصی در این بحران پرداخته شود. به نظر می‌رسد تمرکز دریچه دید به کسب‌و‌کارها و از آن مهم‌تر ضرورت توجه به بخش‌های نوآور که در همه جای دنیا کلید رفع برخی از مشکلات هستند اثربخش‌تر از نقد کلی عملکرد دولتی است که با سیلی از کمبودها و مشکلات دست‌و پنجه‌نرم می‌کند.

مطالعه بررسی گزارش‌های کارشناسی معتبر درخصوص آثار بحران کرونا بر کسب‌و‌کار از جمله گزارش موسسه مکنزی، مجموعه pwc، اکسنچر و … نشان می‌دهد نه تنها کرونا به تنهایی یک معضل جدید برای کسب‌و‌کارهاست، بلکه موجب تشدید سایر مشکلات نیز شده و بسیاری از بخش‌ها را به طور جدی با اخلال مواجه کرده است. در این میان شرکت‌های کوچک‌تر و بخش خدمات با آسیب به مراتب بیشتری مواجه شده‌اند.

بررسی‌های میدانی صورت گرفته در کشور ما نیز حاکی از همین روند است. کرونا علاوه بر مشکلاتی که خود جدیداً ایجاد کرده، مشکلاتی نظیر ناکارآمدی دستگاه‌های دولتی، زمان‌بر بودن فرایندهای بروکراتیک دولتی، مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری و تأمین مالی و… را تشدید کرده است. جلوگیری از تشدید مشکلات فعلی در فضای کسب‌وکار بر اثر کرونا یکی از مهم‌ترین اهداف بسیاری از دولت‌ها در شرایط بحران کروناست.

چرا که معضل اصلی که جلوتر به آن پرداخته خواهد شد، قابلیت تغییر و یا منع ندارد، اما جلوگیری از تشدید معضلات موجود، راهکار اثربخش‌تری است. متاسفانه تمرکز دولت در حل مشکلات جدید مانند کمبود امکانات درمانی و بهداشتی و از این دست باعث شد از عوامل ۱۱ گانه بهبود محیط کسب و کار کمی غافل باشیم که این مساله می‌تواند آثار درازمدت‌تری داشته باشد.

به اذعان موسسه مکنزی، اصلی‌ترین چالشی که با شیوع ویروس کرونا برای کسب‌وکارها ایجاد شد، تغییر رفتار مشتریان بود که به تبع آن محصولات و کانال‌های توزیع و فروش این کسب‌وکارها نیز تحت تأثیر قرار گرفت. این یک معضل مشترک برای همه کسب‌وکارها و برای همه کشورهاست. این معضل اصلی‌ترین عامل اختلال، نابودی و حتی رشد بخش‌های مختلف کسب‌وکارها در بخش‌های مختلف بود.

کسب‌و‌کارهایی مانند فناوری اطلاعات، تجهیزات پزشکی، سلامت فردی، تولید‌و‌فروش اقلام بهداشتی و… از جمله بخش‌هایی بودند که بازار به آن‌ها استقبال نشان داد و بدین ترتیب هم در تولید و هم تقاضا با رشد قابل توجهی مواجه شدند؛ اما طیف وسیعی از کسب‌وکارها نیز تا سر حد تعطیلی پیش رفتند و آن‌ها که ریسک بالاتری داشتند و نوپاتر بودند عملاً از چرخه رقابت حذف شدند، اخبار تلخی که درخصوص چند استارت‌آپ ایرانی نیز شنیدیم؛ از تعدیل نیرو در «علی بابا» و «اسنپ» تا تعطیلی کامل استارت‌آپ‌های نوپایی مثل «چیلیوری» و «میوه باکس».

نقش کلیدی استارت‌آپ‌ها و کسب‌و‌کارهای نوپای نوآور در آینده اقتصاد کشور می‌طلبد تا در رکود و تعطیلی این دسته از کسب‌و‌کارها کمی بیشتر توجه و سعی کرد اولویت حمایتی را بیشتر بر آنها متمرکز کرد. هرچند در حال حاضر منابع محدود مالی در کشور باعث شده تا از این برنامه بلندمدت غافل باشیم و به حفظ کسب‌و‌کارهایی بپردازیم که در کوتاه‌مدت به نیازهای اولیه جامعه پاسخ می‌دهند.

اما باید توجه کرد که گسترش هرچه بیشتر فعالیت‌های شرکت‌های استارت‌آپی و فناوری در کشور، علاوه بر رشد فرهنگ کارآفرینی و مرتفع ساختن بسیاری از مشکلات اقتصادی می‌تواند میزان بیکاری را نیز بدون سرمایه‌گذاری مستقیم دولت کاهش دهد، ارزش افزوده بالایی ایجاد کند، در آینده در فضای رقابتی فناورانه جهانی به جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند و ده‌ها مزیت دیگر که خارج از حوصله این یادداشت است.

شرکت‌های استارت‌آپی برای جلوگیری از ضرر و زیان بی‌شمار در این بحران، نیازمند راهکارهای خلاقانه برای رفع چالش‌ها در زمینه‌های مختلف سرمایه انسانی، مدیریت زنجیره تأمین، فروش و بازاریابی و… هستند. مسلماً راهکار شرکت‌های استارت‌آپی برای بقا در این شرایط بحرانی کاهش هزینه‌ها، کاهش قیمت محصولات و تلاش برای کاهش هزینه‌های ثابت مانند اجاره است. در کنار همه این موارد شیوع ویروس کرونا فرصتی مناسب برای جلب اعتماد عمومی، نمایش چابک‌بودن و به صرفه‌بودن توسط استارت‌آپ‌هاست.

به طور کلی به نظر می‌رسد جامعه استارت‌آپی ایران همراهی خوبی برای کاهش شیوع ویروس کرونا داشته و توانسته قابلیت‌ها و ویژگی‌های متعدد و متنوعی را برای پشت سر گذاشتن این روزها و پیشبرد کارها و امور روزانه از راه دور در اختیار کاربران قرار دهد. اما مشکلات زیرساختی در توسعه استارت‌آپ‌ها وجود دارد که می‌بایست دولت به آن توجه کند.

برای مثال، کاهش میزان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این کسب‌و‌کارها، رشد و ادامه آن‌ها را با اخلال مواجه می‌کند و در بخش زیربنایی‌تر می‌تواند جریان تولد استارت‌آپ‌های جدیدتر را با چالش جدی مواجه کند. یا محدودیت پهنای باند و سرعت اینترنت بخش قابل‌توجهی از تلاش‌های استارت‌آپ‌ها در جذب مشتریان جدید را نقش بر آب می‌کند و عملاً مخاطب کیفیت پایین خدمات را از دید کسب‌و‌کار می‌بیند.

به همین ترتیب بسیاری از عوامل دیگر مانند مشکلات پرداخت بانکی و محدودیت برداشت روزانه، رمز دوم پویا و دشواری استفاده از آن برای بخشی از مشتریان مسن‌تر، هزینه بالای اینترنت، عدم تبلیغات وسیع جهت فرهنگ‌سازی کسب‌و‌کارهای اینترنتی در صدا‌و‌سیما و …. همه می‌توانند باعث شوند یا مردم تمایل زیادی به بهره‌مندی از کسب‌وکارهای اینترنتی نداشته باشند و یا به صورت کوتاه‌مدت و به ناچار از این خدمات استفاده کنند.

شاید راهکارهایی از جمله: تشویق بانک‌ها و نهادهای مالی به پیش‌خرید خدمات آتی شرکت‌ها جهت تأمین مالی آن‌ها، کمک به ورود کسب‌وکارهای اینترنتی رشدیافته به بازار سرمایه، تقویت شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه جهت ارتقای توان و جذب منابع مالی از طریق بازار سرمایه و هزینه‌کردن آن در استارت‌آپ‌های کوچک‌تر، کمک به تأمین زیرساخت‌های هزینه بر موقت (مانند سرور، تجهیزات لجستیک و …) جهت پاسخ باکیفیت به نیاز مشتریان توسط دولت، الزام دستگاه‌های دولتی به تأمین نیاز به خدمات توسط استارت‌آپ‌ها جهت حفظ تأمین مالی و افزایش نرخ نفوذ فناوری در دستگاه‌های دولتی و ده‌ها پیشنهاد دیگر که کارشناسان روزانه آنها را روانه رسانه می‌کنند، می‌تواند در این شرایط خطیر، تهدید کرونا را به فرصتی برای جهش کسب‌وکارهای نوآور تبدیل کند.