پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ساینا آقابابایی، تحلیلگر کسب‌وکار؛ ماهنامه عصرتراکنش / برخلاف شناسه‌های مبتنی بر کاغذ مانند گواهینامه رانندگی یا پاسپورت، یک شناسه دیجیتال کمک می‌کند تا به‌وسیله کانال‌های دیجیتال از راه دور فرایند هویت‌سنجی افراد انجام پذیرد، به‌علاوه این فناوری ویژگی‌هایی از قبیل درجه اطمینان بالا، حفظ حریم خصوصی افراد، رضایت کاربر، افزایش اعتماد و تسهیل در معاملات اقتصادی، تعاملات اجتماعی و مشارکت‌های سیاسی را نیز با خود به همراه دارد.
در حال حاضر نزدیک به یک میلیارد نفر از مردم جهان از هیچ هویت قانونی برخوردار نیستند، این تعداد در کشورهایی با اقتصاد در حال رشد بیشتر دیده می‌شوند، بسیاری از این افراد از مجموعه امکاناتی از قبیل مزایای دولتی، خدمات بهداشتی، خدمات مالی، بازار کار یا حتی حق مالکیت و ثبت یک برند تجاری محروم هستند.
در کنار افرادی که فاقد هویت قانونی هستند، افرادی وجود دارند که با وجود داشتن هویت قانونی با محدودیت‌هایی در استفاده از شناسه هویتی خود در دنیای دیجیتال مواجه هستند یا افرادی که به‌صورت قانونی احراز هویت شده‌اند و امکان استفاده از شناسه هویتی خود را در فضای آنلاین دارند، اما بنا به محدودیت‌هایی از قبیل عدم وجود امنیت لازم و کارایی پایین شناسه هویتی قادر نیستند به‌صورت اثربخش از آن استفاده کنند. شمار این تعداد در جهان به حدود 6.6 میلیارد نفر می‌رسد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
احراز هویت
احراز هویت به معنی فرایند تأیید اطلاعاتی است که از قبل در مرحله ثبت‌نام اولیه ثبت‌شده است و زمانی رخ می‌دهد که فرد تصمیم به اشتراک‌گذاری شناسه دیجیتال خود با نهاد ثالث درخواست‌کننده داشته باشد.
[/mks_pullquote]
.
کاهش هزینه‌های فناوری در کشورهای در حال رشد مانند استفاده از گوشی‌های هوشمند و اسکنرها، افزایش دسترسی به زیرساخت‌های اینترنت و دگرگونی در ارائه خدمات دولتی به‌صورت آنلاین باعث شده هویت‌سنجی به‌صورت کاملاً امن از طریق کانال‌های دیجیتال بتواند بیش از هر زمان دیگری مفید واقع شود. تاثیرات ناشی از به‌کارگیری شناسه دیجیتال همانند دیگر فناوری‌های دوگانه به‌مثابه شمشیری است دولبه، بدین معنا که از طرفی استفاده صحیح این فناوری مزایای بسیاری را برای جوامع به‌دنبال خواهد داشت و از دیگر سو دولت‌ها، مؤسسات، سازمان‌ها، شرکت‌ها و افراد می‌توانند این فناوری را در راستای اهداف خرابکارانه و نامطلوب خود به کار گیرند. پیدایش فناوری بلاکچین و ترکیب این فناوری نوظهور با سیستم هویت‌سنجی بسیاری از ناکارآمدی‌ها و تاثیرات سوء شناسه دیجیتال را برطرف خواهد ساخت.
در واقع می‌توان سیر تکاملی شناسه هویت را حرکت از سمت شناسه هویت مبتنی بر کاغذ به سمت شناسه هویت دیجیتال و در غایت حرکت به‌سوی شناسه هویت مبتنی بر فناوری بلاکچین در نظر گرفت. در این گزارش سعی شده علاوه بر بررسی اهمیت به‌کارگیری شناسه هویتی و تاثیرات ناشی از فقدان آن در کیفیت زندگی مردم به لزوم تغییر مسیر به‌سوی شناسه دیجیتال و ایجاد تصویری شفاف از آن بپردازیم. در گزارش‌های آتی علاوه بر بررسی فرصت‌ها و تهدیدات ایجادشده به‌واسطه به‌کارگیری شناسه هویت دیجیتال، به لزوم تغییر مسیر به سمت شناسه هویت مبتنی بر بلاکچین خواهیم پرداخت.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
اکوسیستم دیجیتال
اکوسیستم دیجیتال محیطی است بدون مرزهای محدود یا از پیش تعیین‌شده متشکل از بازیگران مختلف شامل انسان‌ها، ماشین‌ها، ابزارها، نرم‌افزارها یا پروتکل‌ها که تعامل آنها روی زیرساخت‌های دیجیتال و بر پایه ارتباط‌های دارای مبدأ یا مقصد دیجیتالی مفهوم می‌یابد.
[/mks_pullquote]
.
شناسه دیجیتال کارا و اثربخش
در این بخش قبل از شروع تعاریف مربوطه، به مختصری از مفاهیم هویت‌سنجی، هویت فرد و احراز هویت افراد می‌پردازیم. می‌توان گفت هویت‌سنجی مکانیسمی است برای احراز هویت افراد و هویت هر فرد مجموعه‌ای است منحصربه‌فرد از خصوصیات آن فرد. احراز هویت به فرایندی اشاره دارد که طی آن افراد می‌توانند خود را به سایرین معرفی کنند، به عبارت دیگر در این فرایند اثبات می‌شود که فرد همان شخصی است که ادعا می‌کند. به‌طور کلی شناسایی هویت، افراد را قادر می‌سازد تا اثبات مواردی از جمله: چه کسی هستند، چه ادعایی دارند و آیا دارای مشروعیت استفاده از خدمات و محصولات خاصی هستند، به‌راحتی مقدور شود. از برجسته‌ترین مزایای وجود شناسه هویت می‌توان به ایجاد اعتماد در تعاملات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اشاره کرد.
امروزه با استفاده از شناسه هویت دیجیتال، فرایند احراز هویت از طریق کانال‌های دیجیتال مانند دستگاه‌های هوشمند و مرورگرهای اینترنت امکان‌پذیر است. یک شناسه هویت دیجیتال، نهادهای ثالث را قادر می‌سازد تا بتوانند هویت افراد را از طریق فاکتورهای مختلفی از قبیل آنچه متعلق به فرد است (مانند داده‌های بیومتریک)، آنچه فرد می‌داند (مانند پین‌کد) و آنچه فرد دارد (مانند کارت‌های هوشمند یا تلفن همراه) تأیید کنند. صدور شناسه هویت دیجیتال از طرق مختلفی امکان‌پذیر است، به‌عنوان مثال، می‌توان شناسه دیجیتال را توسط یک مرجع وابسته به دولت یا توسط یک کنسرسیوم متشکل از مؤسسات خصوصی و غیرانتفاعی یا حتی به‌وسیله یک نهاد مستقل صادر کرد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
داده‌های بیومتریک
داده‌های بیومتریک به معنی تشخیص هویت اشخاص با استفاده از خصوصیات فیزیولوژی و رفتاری آنهاست. امروزه کاربردهای فناوری بیومتریک در حوزه‌های گوناگون رشد زیادی یافته است. با در نظر گرفتن رویکرد همه‌جانبه بسیاری از کشورها در استفاده از فناوری‌های بیومتریک، پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک همه کشورها در سطوح مختلف نیازمند استفاده از این فناوری شوند.
[/mks_pullquote]
.
.
چهار ویژگی اصلی یک شناسه دیجیتال خوب
درجه اطمینان بالا در تأیید و احراز هویت
دستیابی به بالاترین درجه اطمینان در یک شناسه دیجیتال خوب زمانی رخ می‌دهد که استانداردهای موجود در هر دو بخش خصوصی و عمومی در مرحله اولیه ثبت‌نام لحاظ شود، چراکه این شناسه‌ها در بسیاری از کاربردهای مهم اجتماعی و اقتصادی مانند افتتاح حساب بانکی، اعتبارسنجی یا تحصیل مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ بنابراین باید با در نظر گرفتن استانداردها از ابتدای کار، قابلیت همکاری بین بخش‌های مختلف ایجاد شود. برای دستیابی به یک درجه اطمینان بالا در فرایند تأیید و احراز هویت می‌توان از طیف وسیعی از فاکتورهای قابل اعتماد از جمله داده‌های بیومتریک، پسورد، کیوآرکد، دستگاه‌های هوشمند و… استفاده کرد که درجه ضمانت بالایی را ایجاد می‌کنند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تأیید
تأیید به معنی بررسی و تصدیق اطلاعاتی است که فرد در مرحله ثبت‌نام اولیه برای صدور شناسه دیجیتال ارائه می‌دهد یا بررسی اطلاعاتی که برای به‌روزرسانی اطلاعات قبلی در سیستم ارائه می‌شود.
[/mks_pullquote]
.
منحصربه‌فرد بودن
بر خلاف ویژگی رسانه‌های اجتماعی، وجود یک شناسه دیجیتال منحصربه‌فرد باعث می‌شود در سیستم به هر کاربر تنها یک هویت اختصاص داده شود و هر هویت تنها متعلق به یک فرد باشد.
رضایت کاربر
در این بخش رضایت کاربر بدین معناست که کاربر آگاهانه اقدام به ثبت‌نام به‌منظور صدور شناسه دیجیتال می‌کند. همچنین با علم به اینکه چه بخشی از اطلاعات شخصی خود را در اختیار چه کسانی قرار می‌دهد و نیز آگاهی و تعیین چگونگی استفاده از این اطلاعات، آنها را با نهادهای ثالث به اشتراک می‌گذارد.
حفظ حریم خصوصی، تضمین مدیریت و کنترل کامل اطلاعات شخصی
یک شناسه دیجیتال خوب باید قادر باشد حفظ حریم خصوصی کاربران را تضمین کند. ایجاد دسترسی کاربر به اطلاعات شخصی خود، تصمیم‌گیری درباره صدور مجوز حق دسترسی نهادهای ثالث به بخش مشخصی از اطلاعات شخصی کاربر و شفافیت در چگونگی استفاده نهادهای ثالث از اطلاعات کاربر از جمله دیگر ویژگی‌های آن است.
یک شناسه دیجیتال خوب در کنار دارا بودن ویژگی‌های فوق می‌تواند به دو صورت مبتدی و پیشرفته طراحی شود. شناسه دیجیتال طراحی‌شده در سطح مبتدی تنها قادر به انجام فرایند احراز هویت است، در حالی که شناسه دیجیتال پیشرفته، منبعی است برای دسترسی به اطلاعات جامعی از افراد و پاسخگوی بسیاری از نیازهاست.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
KYC یا شناسایی هویت مشتری
ستون اصلی تلاش‌های مؤسسات مالی برای مبارزه با پولشویی و همچنین ابزاری برای شناسایی و جلوگیری از رفتارهای مجرمانه در سراسر جهان KYC یا شناسایی هویت مشتری است. با وجود اهمیت بسیار زیاد آن، KYC در بسیاری از مؤسسات مالی به‌دلیل اموری که تاثیرات منفی بر کاربران و تجربه فعالیت آنها می‌گذارد، مانند فرایندهای خسته‌کننده، تلاش‌های تکراری و ریسک خطا، ناکارآمد است.
[/mks_pullquote]
.
به‌عنوان مثال، یک شناسه دیجیتال پیشرفته کمک می‌کند تا در زمان پرداخت مالیات، دسترسی سازمان امور مالیاتی به اطلاعات بانکی و حساب‌های سرمایه‌گذاری پرداخت‌کننده مالیات به‌صورت کاملاً دیجیتال امکان‌پذیر شود یا حتی در زمان استخدام با صدور مجوز فرد، دسترسی به مدارک مورد نیاز از پیش تأییدشده برای سازمان ثالث مقدور باشد. با این حال حتی با وجود موارد کاربردی بعضاً متفاوت نمی‌توان مرز کاملاً مشخصی بین شناسه دیجیتال در سطح مبتدی و پیشرفته قائل شد، چراکه حتی با کمک شناسه دیجیتال مبتدی نیز می‌توان به پایگاه داده‌های دیگری دسترسی یافت.
برخی تاثیرات ناشی از فقدان شناسه هویتی بر افراد در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی
فقدان شناسه هویتی و عدم سپری‌شدن فرایند هویت‌سنجی توسط افراد، منجر به ناتوانی این دسته در استفاده از خدمات مالی مانند حساب‌های سپرده، خدمات پرداختی و اعتباری می‌شود، چراکه ارائه‌دهندگان خدمات به‌منظور احراز هویت افراد، حداقل‌سازی تخلفات و رعایت قوانین مربوط به KYC نیاز به سپری‌شدن این فرایند و دریافت شناسه هویتی کاربران دارند. این در حالی است که در برخی موارد با وجود دارا بودن شناسه هویتی، استفاده از راه دور برخی خدمات مالی تنها در صورتی امکان‌پذیر است که این شناسه به‌صورت آنلاین از طریق مکانیسم‌های مختلف دیجیتالی، دارای قابلیت احراز هویت از راه دور باشد.
به‌علاوه الزام وجود شناسه هویت قانونی در موارد بی‌شماری انکارناپذیر است، از جمله: استخدام کارگران قانونی در بازارهای کار رسمی، به رسمیت شناختن یک کسب‌وکار به‌منظور خریدوفروش دارایی‌ها و محصولات یا حتی به‌منظور اثبات قانونی حقوق وراث نسبت به مالکیت سهم‌الارث خود؛ بنابراین فقدان هویت قانونی ممکن است باعث محرومیت بسیاری از افراد از چرخه اقتصادی شود. به‌عنوان مثال، در کشور نپال ثبت مالکیت زمین، املاک و مستغلات یا ایجاد یک حساب بانکی مستلزم دارا بودن گواهی شهروندی و به‌تبع آن طی‌کردن فرایند هویت‌سنجی است. الزامات قانونی در این کشور منجر به محدود کردن فعالیت‌های اقتصادی برای تقریب به 13 درصد از مردان و 26 درصد از زنانی است که مدارک هویتی لازم را دارا نیستند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
شهر هوشمند دوبی
دوبی از بزرگ‌ترین پیشگامان شهرهای هوشمند جهان است. از جمله اقداماتی که در هوشمندسازی این شهر انجام شده، مواردی از قبیل وجود ساختمان‌های هوشمند، جمع‌آوری هوشمند زباله، حفظ محیط‌زیست، دیجیتالی‌شدن تمامی امور دولت و کارهای اداری، دسترسی کامل، راحت و همگانی به اینترنت ۴G LTE، فراوانی دسترسی به هات‌اسپات اینترنت وای‌فای، استفاده همه‌گیر از گوشی‌های هوشمند و دستگاه‌های الکترونیکی است.
[/mks_pullquote]
.
در 147 کشور جهان از قبیل چین، هند و اندونزی استفاده از سیم‌کارت‌های تلفن همراه مستلزم ثبت‌نام و طی‌کردن فرایند احراز هویت افراد است. در این کشورها شرکت‌های مخابراتی ملزم هستند تا هویت افراد را از طرق مختلفی مانند استفاده از داده‌های بیومتریک احراز کنند. در نتیجه این امر بسیاری از افرادی که فاقد شناسه هویتی هستند، از داشتن سیم‌کارت تلفن همراه یا حتی دسترسی به اینترنت نیز محروم هستند.
فقدان شناسه هویتی می‌تواند منجر به محرومیت‌های دیگری از جمله محرومیت از حقوق شهروندی و اجتماعی افراد شود. اغلب وجود شناسه هویت با بالاترین درجه اطمینان جزء ملزوماتی است برای اثبات حق زندگی افراد در یک کشور یا حتی حق دسترسی و دریافت کالا و خدمات اساسی از قبیل خدمات آموزش‌وپرورش، مراقبت‌های بهداشتی و مزایای دولتی. در مطالعه‌ای که توسط مرکز توسعه جهانی انجام شده، شواهدی دال بر وجود ارتباط بین الزام ارائه شناسه هویتی و استفاده از برنامه‌های بهداشت ـ درمان و تغذیه در کشور پرو یافت شد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
حقوق اجتماعی
حقوق اجتماعی به حقوقی اطلاق می‌شود که قانون‌گذار برای اتباع کشور و سایر افراد مقیم در قلمرو حاکمیت آن منظور کرده و سلب آن به‌موجب قانون یا حکم دادگاه صالح است.
[/mks_pullquote]
.
وجود این الزام منجر به کاهش چشم‌گیری در ثبت‌نام نوزادان برای استفاده از این خدمات شده است. در مطالعات دیگری رابطه بین ثبت‌نام نوزادان تازه متولدشده و واکسیناسیون دوران کودکی در جمهوری دومینیکن بررسی شد، در این تحقیق مشخص شد که با وجود رابطه منفی بین متغیرهای مورد بررسی، وجود شناسه هویتی باعث اثربخش‌تر بودن ارائه این قبیل خدمات می‌شود.
ناتوانی در دارا بودن مالکیت یک شناسه هویت قابل اعتماد، موانع چشم‌گیری را برای بسیاری از افراد که با هدف‌گذاران زندگی خود متکی به دریافت مزایا و خدمات دولتی هستند، ایجاد کرده است. اغلب در کشورهای در حال توسعه از قبیل تانزانیا برای کمینه‌سازی این تاثیرات، از طریق سازوکارهای نظارتی اطمینان حاصل می‌شود که پرداخت‌ها به افرادی که تحت پوشش هویتی نیستند، انجام شده باشد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
حقوق شهروندی
حقوق شهروندی آمیخته‌ای از وظایف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت یا قوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی است که وظیفه تأمین آن حقوق بر عهده مدیران شهری (شهرداری)، دولت یا به‌طور کلی قوای حاکم است.
[/mks_pullquote]
.
این فرایند نظارتی به‌طور قابل توجهی به کاهش توانایی استفاده از مزایای ناشی از انعطاف‌پذیری‌های مالی، از جمله عدم امکان پرداخت از راه دور و افزایش هزینه جابه‌جایی پول می‌انجامد. همچنین می‌توان افزایش زمان، هزینه و پیچیدگی‌های فرایندی زیادی را برای آن متصور شد. به‌عنوان مثال، در کشور هند تا قبل از ایجاد شناسه Adhaar، فقدان شناسه هویتی کارآمد و اثربخش تاثیرات قابل توجهی بر سیستم پرداخت یارانه کپسول‌های گاز مایع به خانوارها گذاشته بود. در این طرح برای استفاده خانوارها مبلغ یارانه بالایی در نظر گرفته شده بود. در حالی که کسب‌وکارها مجبور بودند به قیمت بازار آزاد و با پرداخت مالیات این کپسول‌ها را خریداری کنند؛ بنابراین بازار سیاهی تشکیل شد که در آن با سوءاستفاده از عدم وجود شناسه هویتی برای بسیاری از افراد، تعداد قابل توجهی از سیلندرها به‌صورت یارانه‌ای برای مصارف تجاری اختصاص می‌یافت.
این امر باعث شده بود علاوه بر عدم دسترسی به منابع انرژی برای خانوارهای فاقد شناسه هویتی، هزینه‌های دولت نیز افزایش یابد. با ایجاد شناسه دیجیتالی Adhaar، کشور هند شاهد تاثیرات گسترده‌ای بر سیستم یارانه‌ای خود شد. با استفاده از این شناسه دیجیتالی دولت می‌توانست پرداخت مستقیم یارانه‌های هدفمند را به خانوارهای نیازمند انجام دهد که این امر صرفه‌جویی قابل توجهی را در هزینه‌های دولت ایجاد می‌کرد و دسترسی به منابع انرژی را برای خانوارهای نیازمند مقدور می‌ساخت.
علاوه بر تاثیرات ذکرشده شناسه هویت در دو حوزه اقتصادی و اجتماعی، می‌توان گفت امکان مشارکت افراد در فعالیت‌های سیاسی مستلزم وجود یک شناسه هویتی با درجه اطمینان بالاست و فقدان آن منجر به محرومیت شهروندان از حق قانونی رای‌دادن می‌شود. بر اساس یافته‌های پژوهش انجام‌شده توسط موسسه ملی دموکراتیک و دانشکده علوم اجتماعی آمریکای لاتین، مشخص شد که فقدان شناسه هویت کارآمد در گواتمالا دلیل اصلی کاهش تعداد رای‌دهندگان بومی در مقایسه با سایر گروهای قومی بوده است. همچنین در انتخابات سال 2010 کشور بورکینافاسو، الزام وجود شناسه هویتی و فرایند احراز هویت پیچیده و دشوار برای ثبت‌نام رای‌دهندگان موجب شده بود افراد بسیار کمی به‌پای صندوق‌های رأی بروند.
طبق تحقیقات انجام‌شده، در کشورهای کم‌درآمد 45 درصد از زنان بالای 15 سال در مقایسه با تنها 30 درصد از مردان، از شناسه هویتی قانونی برخوردار نیستند. بر اساس یافته‌های موسسه جهانی مکنزی، مشخص شد که اغلب زنان به‌دلیل عدم دسترسی به خدمات مالی قادر به راه‌اندازی کسب‌وکار برای خود نیستند، آنها مجبورند علاوه بر محرومیت از توسعه مهارت‌ها و تجارب خود و نیز حضور در یک زمینه ثابت شغلی، در بازار کار سیاه از شغلی گذرا به شغلی دیگر تغییر مسیر دهند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تولید ناخالص ملی
تولید ناخالص ملی دربرگیرنده مجموع ارزش کالاها و خدمات نهایی است که طی یک دوره معین، معمولاً یک‌ساله، در یک کشور تولید می‌شود. منظور از کالاها و خدمات نهایی، کالا و خدماتی است که در انتهای زنجیره تولید قرار گرفته‌اند و خود آنها برای تولید و خدمات دیگر خریداری نمی‌شوند.
[/mks_pullquote]
.
خروج زنان از بازار کار رسمی به این معنی است که بیش از نیمی از جمعیت کار موجود در جهان، تنها در کسری از تولید ناخالص ملی نقش ایفا می‌کنند. در واقع فقدان هویت قانونی زنان به مانعی جدی برای ورود آنها به بازارهای مالی تبدیل شده است. در تحقیقات به‌عمل‌آمده در این‌باره، مشخص شد 17 درصد از زنانی که فاقد حساب بانکی هستند، به علت عدم وجود شناسه هویتی و مدارک مورد نیاز شناسایی قادر به افتتاح حساب بانکی نبوده‌اند.
.
جهان درصدد دسترسی به یک شناسه دیجیتال کارا و اثربخش
در حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان فاقد هویت قانونی هستند. فقدان هویت قانونی سبب شده این تعداد از بسیاری خدمات، تسهیلات یا حتی مشارکت در بخش‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی محروم باشند. 3.4 میلیارد نفر نیز با وجود دارا بودن هویت قانونی با درجه اطمینان بالا، توانایی استفاده از آن را در دنیای دیجیتال ندارند. به‌عنوان مثال، می‌توان به عدم دسترسی به اینترنت یا گوشی‌های هوشمند به‌عنوان برخی از این محدودیت‌ها اشاره کرد. 3.2 میلیارد نفر باقی‌مانده، هم دارای هویت دیجیتال قانونی هستند و هم در فضای دیجیتال قادر به استفاده از آن هستند، اما به‌دلیل کارایی پایین شناسه‌های دیجیتال قادر به استفاده اثربخش از آن در فضای آنلاین نیستند. (شکل 2) با این اوصاف تمام گروه‌های فوق انگیزه بالایی در دستیابی به یک شناسه دیجیتال کارآمد و اثربخش همراه باارزش‌های پیشنهادی قابل توجه دارند.
.
افراد فاقد هویت قانونی
این افراد اغلب در کشورهایی با اقتصاد ضعیف و کم‌درآمد دیده می‌شوند، 82 درصد از آنها در آسیای جنوبی و صحرای آفریقا و 16 درصد از آنها در کشورهایی با درآمد متوسط زندگی می‌کنند. شکاف هویتی در کشورهایی با درآمد متوسط و بالا، با نوع جنسیت و میزان درآمد افراد قابل مقایسه است، اما در کشورهایی با درآمد پایین به‌صورت ناهمگون بر زنان و افراد کم‌درآمد تاثیرات بسیاری بر جای گذاشته است. در کشورهای با درآمد پایین حدود 45 درصد زنان در مقایسه با تنها 30 درصد از مردان از هویت قانونی محروم هستند. در این کشورها جهت‌گیری‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی در توانایی دارا بودن هویت قانونی نسبت به نوع جنسیت ایفا می‌کند.
فقدان هویت قانونی برای افراد محرومیت‌های اقتصادی دائمی را ایجاد می‌کند و تهدیدی است برای معیشت و زندگی میلیاردها نفر از مردم جهان. اغلب افراد در فعالیت‌های تجاری خود؛ از دسترسی به خدمات مالی و ورود به بازار کار گرفته تا حضور در بازار ملک یا حتی خرید یک تلفن همراه، به شناسه هویتی با درجه اطمینان بالایی نیاز دارند. همچنین شناسه دیجیتال به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان پیش‌شرط اصلی برای حضور در دنیای اقتصاد دیجیتال مانند انجام امور مالی در بستر دیجیتال محسوب می‌شود. به‌طور کل ورود به دنیای دیجیتال از فاکتورهای تاثیرگذار بر ارتقای توسعه اقتصادی است. اهمیت این موضوع تا جایی است که سازمان ملل متحد ورود به دنیای دیجیتال را به‌عنوان یک عامل کلیدی در امکان‌پذیری 13 هدف از 17 هدف توسعه پایدار منتشرشده خود قلمداد می‌کند.
.
افراد دارای شناسه هویتی ناکارآمد در دنیای دیجیتال
به‌طور کل 45 درصد از جمعیت جهان که شمار آنها به حدود 3.4 میلیارد نفر می‌رسد، در این دسته از افراد قرار گرفته‌اند. اکثریت این گروه را بیش از نیمی از ساکنان قاره آفریقا به‌علاوه تقریباً 60 درصد از مردمان مصر و جمهوری دموکراتیک کنگو و حدود 900 میلیون نفر از مردمان هندوستان تشکیل داده است. این دسته با وجود برخورداری از شناسه فیزیکی یا شناسه دیجیتال به‌دلیل محدودیت‌هایی از قبیل عدم دسترسی به اینترنت و گوشی‌های هوشمند، توانایی استفاده کارآمد از شناسه خود را در دنیای دیجیتال ندارند.
دارا بودن شناسه هویت فیزیکی حتی با وجود درجه اطمینان بالا در بسیاری از موارد کافی نیست. این نوع شناسه دارای سطوح کاربردی محدودی است. به‌دلیل موارد معدود کاربرد آن، دولت‌ها و کسب‌وکارها به‌دنبال ایجاد سیستم شناسایی هویت جامعی هستند که کاربردهای عملی بسیاری داشته باشد. طبق تحقیقات انجام‌شده توسط اتحادیه بین‌الملل مخابرات روی 48 برنامه هویت‌سنجی ملی از جمله برنامه‌های دیجیتال و غیردیجیتال مشخص شد که 30 درصد از این برنامه‌ها قابل به‌کارگیری در تنها یکی از حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی هستند، همچنین تنها 12 برنامه از 48 برنامه مورد بررسی، قابلیت کاربرد در هر سه حوزه را داراست. (شکل 3)
پایگاه داده و مرکز ثبت ملی پاکستان در راستای یکپارچه‌سازی سیستم هویت‌سنجی و مقیاس‌پذیری آن اقدام به صدور شناسه‌هایی کرده که علاوه بر دارا بودن قابلیت کاربرد در بانکداری دیجیتال، قابل اتصال به برنامه‌های کاربردی دولت و همچنین قابل استفاده در ثبت‌نام رای‌دهندگان نیز هست. شناسه دیجیتال صادرشده به‌واسطه انعطاف‌پذیری ذاتی قابلیت سازگاری با تمام موارد کاربردی را داراست. این شناسه تأثیر بسزایی در پر کردن شکاف‌های عملکردی برنامه‌های هویت‌سنجی فیزیکی بر جای گذاشته است.
علاوه بر نیاز به استفاده همه‌جانبه از شناسه هویت، حرکت به سوی شناسه دیجیتال مزایای منحصربه‌فردی را برای این گروه از افراد به همراه دارد؛ از جمله این مزایا می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- کاهش زمان و هزینه؛
- افزایش سهولت در به‌کارگیری شناسه دیجیتال؛
- بهبود خدمات‌رسانی مانند ارائه خدمات از طریق دولت الکترونیک؛
- سهولت در ثبت‌نام مشتریان از طریق دیجیتال‌سازی فرایندها؛
- بهبود به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات هویتی از قبیل پیشینه پزشکی افراد؛
- سابقه کاری کارکنان.
.
افراد دارای شناسه هویت فاقد اثربخشی لازم در دنیای دیجیتال
این گروه با وجود دارا بودن شناسه هویت با درجه اطمینان بالا و مشارکت در اکوسیستم‌های دیجیتال، بنا به دلایلی از قبیل ضعف‌های امنیتی، محدودیت در کنترل و مدیریت اطلاعات شخصی، ترس از کلاهبرداری و سرقت اطلاعات شخصی و کارایی پایین شناسه‌ها قادر به استفاده اثربخش از آن نیستند. شمار این تعداد به حدود 3.2 میلیارد نفر در جهان می‌رسد. اکثریت این گروه را ساکنان آمریکای شمالی، اروپا و همچنین میلیون‌ها نفر از مردم هند و چین تشکیل داده است.
گسترش روزافزون اکوسیستم‌های دیجیتال بدین معناست که افراد به‌صورت فزاینده‌ای اطلاعات شخصی خود را در تعاملات دیجیتال با درجه اطمینان پایین به اشتراک می‌گذارند. سطح پایین امنیت در تعاملات دیجیتال منجر به قربانی‌شدن حریم خصوصی و سرقت اطلاعات میلیاردها نفر در سطح جهان شده است. طبق پیش‌بینی‌های به‌عمل‌آمده توسط شرکت داده‌های بین‌الملل تا سال 2025 داده‌های موجود در مرکز داده جهانی به عددی معادل 163 زتابایت (تریلیون گیگابایت) افزایش خواهد یافت. این میزان معادل دو برابر داده تولیدشده در سال 2016 (16.1 زتابایت) برآورد شده است.
جهان با حجم انبوهی از اطلاعات روزافزون افراد مواجه شده است؛ داده‌هایی با سطوح امنیتی پایین که در بازارهای در حال توسعه و توسعه‌یافته در گردش است. این در جایی است که تعداد بسیار کمی از کاربران فضای دیجیتال کنترل کامل اطلاعات هویتی آنلاین خود را در دست دارند. وجود شکاف‌های امنیتی، عدم کنترل و مدیریت کامل اطلاعات هویتی توسط افراد منجر به سهولت سرقت اطلاعات و افزایش جرائم سایبری شده است. به‌عنوان مثال، در یکی از تحقیقات انجام‌شده مشخص شد که تنها 10 درصد از پاسخ‌دهندگان یک نظرسنجی جهانی تا به حال حداقل از شش برنامه با درجه اطمینان بالا در حفاظت از حریم خصوصی خود (مانند استفاده از مرورگرهای خصوصی و غیرفعال‌کردن کوکی‌ها) استفاده کرده‌اند.
در یک شناسه دیجیتال خوب مکانیسم‌هایی موجود است که حفظ حریم خصوصی کاربران را تضمین می‌کند و سعی بر آن دارد که ثبت مقادیر مورد نیاز اطلاعات شخصی افراد در سیستم‌ها را به حداقل برساند. به‌طور معمول اطلاعات هویتی از قبیل شماره تلفن و آدرس ایمیل که به‌منظور ایجاد هویت آنلاین در سیستم وارد می‌شود، از امنیت پایینی برخوردار است و نیز به‌راحتی قابل سرقت است. دزدی این قبیل اطلاعات منجر به ایجاد دسترسی به بخش قابل توجهی از اطلاعات شخصی افراد از طریق رسانه‌های اجتماعی، خریدهای اینترنتی و خدمات مالی می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
احراز هویت چندعاملی
یک روش تأیید هویت ادعایی کاربر احراز هویت چندعاملی است که در آن کاربر تنها پس از ارائه دو یا چند قطعه شواهد (عوامل) به یک مکانیسم احراز هویت دسترسی می‌یابد؛ دانش (چیزی که تنها آنها می‌دانند)، مالکیت (چیزی که تنها آنها دارند) و ذات (چیزی که تنها آنها هستند).
[/mks_pullquote]
.
عدم وجود امنیت لازم برای نگهداری اطلاعاتی از قبیل شماره تلفن و نام کاربری باعث می‌شود که ابزارهای امنیتی با سطوح اطمینان بالاتر نیز (مانند احراز هویت دوعاملی) به‌راحتی مورد حمله هکرها قرار بگیرند. یک شناسه دیجیتال خوب به‌منظور احراز هویت با درجه اطمینان بالا و حل موارد امنیتی فوق از داده‌هایی با امنیت بالاتر؛ از جمله داده‌های بیومتریک، پین‌کد، پسورد، کارت‌های هوشمند و غیره استفاده می‌کند. از این رو کاربران می‌توانند با اطمینان خاطر بالا از برقراری امنیت در تمامی برنامه‌های کاربردی خود به فعالیت در اکوسیستم‌های دیجیتال بپردازند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
احراز هویت دوعاملی
یک نوع از احراز هویت چندعاملی، احراز هویت دوعاملی است. یک روش تأیید هویت ادعای کاربر، استفاده از ترکیبی از دو عامل متفاوت است که عبارتند از: 1. چیزی که آنها می‌دانند، 2. چیزی است که آنها دارند و 3. چیزی که آنها هستند.
[/mks_pullquote]
.
افزایش دیجیتال‌سازی فرایندها همزمان با افزایش ایجاد حساب‌های ناامن منجر به حداکثرسازی ریسک در اقتصاد دیجیتال و حفظ حریم خصوصی افراد شده است. به‌عنوان مثال، ایالات متحده آمریکا در سال 2017 خسارتی معادل 16.8 میلیارد دلار به‌واسطه کلاهبرداری‌های هویتی متحمل شد. در سال 2013 نیز کشورهای آمریکا و هند به‌ترتیب شاهد سرقت سوابق اطلاعاتی بیش از 6.2 میلیارد و 394 میلیون مشتری بوده‌اند.
سرقت اطلاعات افراد هزینه‌های زیادی، هم برای کاربران و هم برای ارائه‌دهندگان خدمات از لحاظ مالی و زمانی ایجاد کرده است. همچنین در این سیستم‌ها اطلاعات شخصی افراد در معرض خطر دسترسی غیرمجاز (بدون اطلاع کاربر) است. در جریان رخنه سایبری سال 2017 به مرکز اعتبارسنجی اکوئیفاکس اطلاعات شخصی افراد بسیاری، از جمله آدرس محل سکونت، اسناد مالی، کد ملی و غیره مورد سرقت قرار گرفت و هکرها توانستند به اطلاعات 146 میلیون آمریکایی دست یابند. این قبیل مثال‌ها با وجود حساب‌های ناامن و امنیت پایین اطلاعات هویتی در دنیای دیجیتال به‌وفور یافت می‌شود.
ورای نگرانی‌های امنیتی موجود، برای بسیاری از کاربران فرایند ثبت‌نام، احراز هویت و مدیریت حساب‌های آنلاین امری زمانبر و ناخوشایند است. طبق بررسی‌های به‌عمل‌آمده میانگین تعداد حساب‌های آنلاین ثبت‌شده در یک آدرس ایمیل عددی بین 90 تا 130 حساب کاربری تخمین زده شده است. این تعداد به‌صورت تقریبی هر پنج سال یک بار دو برابر می‌شود. به‌علاوه متوسط تعداد سالانه رمز عبور فراموش‌شده توسط یک فرد عددی معادل 11 پیش‌بینی شده است؛ حدود 30 درصد از تماس‌های تلفنی با مراکز پاسخگویی بانک‌ها نیز به‌دلیل فراموشی کلمه عبور و به‌منظور درخواست دسترسی به حساب‌های کاربری است.
وجود یک شناسه دیجیتال کارا و اثربخش نقش بسیاری در سهولت دسترسی به حساب‌های آنلاین ایفا می‌کند، بنابراین یک شناسه دیجیتال خوب برای کاربران صرفه‌جویی در زمان و برای ارائه‌دهندگان خدمات کاهش هزینه‌هایی از قبیل هزینه‌های مرتبط با پشتیبانی آنلاین مشتریان را به همراه دارد. همچنین توانمندسازی کاربران در کنترل کامل روی اطلاعات شخصی (از جمله امضای دیجیتال، شناسه دیجیتال و…)، منطبق‌سازی سازمان‌ها در مطابقت با قوانین حفظ حریم خصوصی، کاهش ریسک سرقت اطلاعات از طریق تأیید اطلاعات هویتی، احراز هویت افراد با بالاترین درجه اطمینان و عدم سوءاستفاده از اطلاعات شخصی کاربران بدون دریافت مجوز از آنها از دیگر نکات قابل توجه در استفاده از یک شناسه دیجیتال خوب است.
طبق برآورد به‌عمل‌آمده توسط شرکت سیسکو وجود امنیت بالا در شناسه‌های دیجیتال منجر می‌شود تا سال 2020 قریب به 800 میلیون نفر از مردم جهان به صفوف کاربران اینترنتی بپیوندند و با مدیریت و کنترل هویت آنلاین خود از مزایای دنیای دیجیتال بهره‌مند شوند.
.
کلام آخر
به‌منظور دستیابی به ارزش‌های پیشنهادی یک شناسه دیجیتال کارا و اثربخش، لازم است تمهیداتی برای حل محدودیت‌های سیستماتیک، مقابله با چالش‌های موجود در پیاده‌سازی فناوری‌های دوگانه، ایجاد سطوح امنیتی بالا و محافظت از حریم خصوصی افراد در نظر گرفته شود.
واضح است که فرصت‌های ایجادشده به‌واسطه به‌کارگیری شناسه دیجیتال به‌طور قابل ملاحظه‌ای بر فرایندهای ثبت‌نام دیجیتال، احراز هویت و استفاده از داده‌های با سطح اطمینان بالا (مانند داده‌های بیومتریک)، صدور مجوز و چگونگی به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات تاثیرات بسیاری بر جای گذارده است. از دیگر سو همزمان با پیشرفت فناوری، هزینه‌های مرتبط با پیاده‌سازی و به‌کارگیری شناسه دیجیتال به‌طور چشم‌گیری کاهش یافته است. کاهش هزینه‌های پیاده‌سازی، دسترسی راحت به زیرساخت‌های دیجیتال، افزایش دسترسی به گوشی‌های هوشمند و افزایش روزانه دسترسی افراد به اینترنت سبب شده استفاده از شناسه‌های دیجیتال بیش از هر زمان دیگری به امری مقرون‌به‌صرفه تبدیل شود.
اگرچه حرکت از سوی شناسه هویت مبتنی بر کاغذ به‌سوی شناسه هویت دیجیتال گامی بزرگ در راستای دیجیتال‌سازی فرایندها و ورود به دنیای دیجیتال محسوب می‌شود، اما در نگاهی دیگر می‌توان پیشرفت روزافزون فناوری‌ها و به‌کارگیری فناوری‌های مکملی از قبیل فناوری بلاکچین را به‌عنوان پرشی بلند در راستای حداکثرسازی امنیت و ایجاد اعتماد در تعاملات دنیای دیجیتال متصور شد. با به‌کارگیری فناوری بلاکچین در سیستم هویت‌سنجی، ذخیره اطلاعات به شکل غیرمتمرکز امکان‌پذیر خواهد شد، از طرف دیگر عدم وجود یک پایگاه داده متمرکز، ریسک سرقت اطلاعات هویتی افراد را به حداقل می‌رساند.
در واقع با استفاده از فناوری بلاکچین، افراد را قادر می‌سازیم تا تنها مالک اطلاعات خود باشند. روش‌های رمزنگاری اطلاعات و قراردادهای هوشمند به کار گرفته‌شده در فناوری بلاکچین این امکان را مهیا می‌سازد تا اطلاعات تأییدشده افراد نزد خودشان باقی بماند و دسترسی نهادهای ثالث به اطلاعات از قبل تأییدشده کاربر تنها از طریق صدور مجوز توسط خود فرد امکان‌پذیر باشد. این امر به معنای واقعی حفاظت از حریم خصوصی افراد، به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات با بالاترین سطوح امنیتی، حداقل‌سازی ریسک تقلب و ریسک سوءاستفاده از اطلاعات کاربران را محقق می‌سازد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
توکن‌های باپشتوانه
برخی توکن‌ها دارای پشتوانه مشخصی هستند، از جمله ملک، سهام یک شرکت، هرگونه دارایی یا ارزش. این دارایی‌ها، پشتوانه ارزش ذاتی توکن‌ها را به اثبات می‌رساند.
[/mks_pullquote]
.
امید است که با طی‌کردن مسیر از شناسه‌های هویت مبتنی بر کاغذ به‌سوی شناسه‌های دیجیتال کارا و اثربخش، در گام اول و در گام دوم با به‌کارگیری فناوری‌های مکملی از قبیل فناوری بلاکچین و ترکیب آن با سیستم هویت‌سنجی، ورای ارزش‌های اقتصادی قابل‌اندازه‌گیری، شاهد ایجاد بسیاری از ارزش‌های اجتماعی و سیاسی از جمله مواردی مانند حمایت از حقوق افراد، ایجاد شفافیت، محافظت از جوامع در برابر کودک‌همسری، بردگی و قاچاق انسان‌ها باشیم.