پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
نگاهی به گزارش ۱۴۰۳ تجارت الکترونیکی ایران؛ ۵۴ درصد کسب‌وکارها از شبکه‌های اجتماعی خارجی برای فروش استفاده می‌کنند
۵۵۰۰ هزار میلیارد تومان معاملات الکترونیکی در سال ۱۴۰۳ انجام شد
مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، گزارش تجارت الکترونیکی کشور در سال ۱۴۰۳ را منتشر کرد. این گزارش به‌عنوان سندی جامع در پایش وضعیت تجارت الکترونیکی کشور، شاخص‌ها را در سه بخش «زیرساخت»، «عملکرد» و «جمعیت‌شناسی و روش‌های تجارت الکترونیکی» بررسی می‌کند. داده‌های این گزارش از منابعی چون مرکز آمار ایران، بانک مرکزی، وزارت ارتباطات و اطلاعات واحدهای دارای اینماد گردآوری شده است. همچنین بخشی از گزارش به تعاملات بین‌المللی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی برای تقویت همکاری‌های جهانی در حوزه تجارت الکترونیکی اختصاص دارد.
ضریب نفوذ تلفن همراه
بر اساس آخرین گزارش اعلامی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سه‌ماهه چهارم ۱۴۰۳، تعداد کل مشترکین تلفن همراه در کشور بالغ بر ۱۶۲,۹۸۵,۵۲۱ نفر بوده است. ضریب نفوذ تلفن همراه (تعداد تلفن همراه فعال به ازای هر ۱۰۰ نفر جمعیت) در این دوره ۱۸۹.۶ درصد ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، افزایشی معادل ۵.۹۱ درصد را نشان می‌دهد.
وضعیت اینترنت پهن‌باند در کشور
در سه‌ماهه چهارم ۱۴۰۳، ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند به ۱۵۲.۷ درصد رسیده است که شامل اینترنت ثابت با ضریب نفوذ ۱۲.۹۹ درصد و اینترنت سیار با ضریب نفوذ ۱۳۹.۷۱ درصد می‌شود. در همین بازه زمانی، تعداد کل مشترکین اینترنت پهن‌باند حدود ۱۳۱ میلیون نفر بوده است که ۱۱ میلیون آن مربوط به اینترنت ثابت و ۱۲۰ میلیون به اینترنت سیار اختصاص دارد. این ارقام نسبت به سال گذشته رشد ۵.۳۳ درصدی در ضریب نفوذ و افزایش ۷ درصدی در تعداد مشترکین را نشان می‌دهد و بیانگر توسعه گسترده دسترسی کاربران به اینترنت پرسرعت در کشور است.
تعداد صدور گواهی امضای الکترونیکی
از زمان راه‌اندازی زیرساخت کلید عمومی در کشور، تاکنون بیش از ۱۵ میلیون گواهی امضای الکترونیکی برای کاربران نهایی صادر شده است. در سال ۱۴۰۳، تعداد گواهی‌های صادر شده برای کاربران نهایی ۶,۷۴۹,۷۲۳ مورد بوده که نسبت به سال قبل رشد چشمگیر ۵۹ درصدی را نشان می‌دهد. این افزایش ناشی از توسعه کاربری گواهی‌های الکترونیکی و گسترش سامانه‌های مجهز به زیرساخت کلید عمومی در کشور است.
ارزش معاملات تجارت الکترونیکی
در سال ۱۴۰۳، ارزش کل معاملات تجارت الکترونیکی در کشور حدود ۵٬۵۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است که نسبت به سال ۱۴۰۲ رشدی ۷۳ درصدی را تجربه کرده است. از این میزان، ۳٬۸۵۰ هزار میلیارد تومان مربوط به خرید از طریق درگاه‌های پرداخت اینترنتی و ۱٬۶۵۰ هزار میلیارد تومان مربوط به پرداخت در محل و سایر روش‌ها بوده است. مقایسه این ارقام با سایر معاملات شبکه شاپرک نشان می‌دهد که ارزش معاملات تجارت الکترونیکی به‌طور پایدار سهم خود را از کل گردش مالی شاپرک افزایش داده و در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۲ درصد از کل معاملات شبکه را به خود اختصاص داده است.
تعداد معاملات تجارت الکترونیکی
در سال ۱۴۰۳، تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی در کشور به حدود ۴.۷ میلیارد فقره رسیده است که نسبت به سال گذشته رشدی ۲۱ درصدی را نشان می‌دهد. این تعداد شامل مجموع تراکنش‌های انجام‌شده از طریق درگاه پرداخت اینترنتی و همچنین برآوردی از سایر روش‌های پرداخت مانند کارتخوان، پرداخت در محل، کارت به کارت و واریز به حساب است. بر اساس آمار بانک مرکزی، تعداد تراکنش‌های انجام‌شده صرفاً از طریق درگاه پرداخت اینترنتی در سال ۱۴۰۳ حدود ۲.۳۶ میلیارد تراکنش بوده که نسبت به سال قبل ۲۱ درصد افزایش یافته است، نشان‌دهنده توسعه قابل توجه استفاده از تجارت الکترونیکی در کشور و گسترش روزافزون اعتماد کاربران به پرداخت‌های دیجیتال است.
تعداد و مبلغ تراکنش‌های تجارت الکترونیکی
تعداد تراکنش‌های تجارت الکترونیکی در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال گذشته رشدی میانگین ۲۱ درصدی داشته و این رشد در تمام ماه‌های سال مشاهده شده است. بیشترین افزایش تعداد تراکنش‌ها در ماه‌های مرداد و مهر با نرخ‌های ۲۶ و ۲۴ درصد رخ داده است. همزمان، ارزش خریدهای اینترنتی در تمام ماه‌ها افزایشی بوده و در نیمه دوم سال نسبت به نیمه اول، شتاب بیشتری داشته است که عمدتاً تحت تأثیر کمپین‌های فروش ویژه و خریدهای نوروزی بوده است. متوسط مبلغ هر تراکنش تجارت الکترونیکی در سال ۱۴۰۳ حدود یک میلیون و ۱۶۶ هزار تومان برآورد شده که نسبت به سال قبل ۴۳ درصد افزایش یافته و نشان‌دهنده رشد تقاضای واقعی و ارتقای جایگاه تجارت الکترونیکی در رفتار مصرف‌کنندگان است.
معاملات در سامانه ستاد
بر اساس گزارش سامانه ستاد، ارزش معاملات ثبت‌شده در این سامانه در سال ۱۴۰۳ با رشد ۲۱ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۲ به حدود ۱,۳۵۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. این معاملات در چهار دسته مناقصه، مزایده، خرید متوسط و خرید کوچک طبقه‌بندی شده‌اند که سهم مناقصات حدود ۷۱ درصد، مزایدات ۲۱ درصد، خریدهای متوسط ۷ درصد و خریدهای کوچک ۱ درصد از کل مبلغ معاملات را تشکیل می‌دهد. تعداد کل معاملات ثبت‌شده در سامانه نیز با کاهش ۲ درصدی نسبت به سال گذشته به ۴۲۹,۴۵۷ فقره رسیده است، نشان‌دهنده تمرکز بیشتر مبالغ معاملات بر تعداد محدودتری از قراردادها و افزایش کارایی در فرآیندهای خرید و مناقصه است.
روش‌های تأمین سرمایه کسب‌وکارهای الکترونیکی
طبق داده‌های سال ۱۴۰۳، بیشترین کسب‌وکارها ۹۳.۸ درصد تأمین سرمایه خود را از منابع شخصی انجام می‌دهند که نشان‌دهنده اعتماد و تعهد بالای کارآفرینان به کسب‌وکارشان و تمایل به حفظ استقلال مالی است. سایر روش‌های تأمین سرمایه مانند جمع‌سپاری مالی، شتاب‌دهنده‌ها و منابع دولتی سهمی کمتر از ۲ درصد دارند، که فرصت‌های بالقوه‌ای برای توسعه این روش‌ها در آینده فراهم می‌کند. همچنین حدود ۳.۲ درصد از کسب‌وکارها از ترکیب روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند، که بیانگر تمایل به تنوع در روش‌های مالی است. در مجموع، تأمین سرمایه شخصی همچنان اصلی‌ترین روش مالی کسب‌وکارها است، اما با افزایش آگاهی و فرصت‌ها، استفاده از روش‌های نوین تأمین سرمایه نیز در حال رشد است.
استفاده از پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایل در عرضه کالا و خدمات
میان داده‌های سال ۱۴۰۳، حدود ۵۴.۱ درصد از کسب‌وکارها علاوه بر داشتن وب‌سایت، از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی برای عرضه کالا و خدمات خود استفاده می‌کنند. در مقابل، تنها ۲۱.۲ درصد از کسب‌وکارها از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های داخلی بهره می‌برند. همچنین، ۴.۹ درصد از کسب‌وکارها از نرم‌افزارهای تلفن همراه (برنامک) و ۱۹.۸ درصد از سایر روش‌ها برای ارائه کالا و خدمات استفاده می‌کنند. این تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از گستردگی بیشتر کاربران شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های خارجی نسبت به نمونه‌های داخلی و تنوع روش‌های عرضه باشد.
روش‌های ارسال و تحویل کالا
بر اساس داده‌های سال ۱۴۰۳، حدود ۴۱.۵ درصد از کسب‌وکارها از بیش از یک روش برای ارسال کالا استفاده می‌کنند که نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری بالا و تلاش برای بهینه‌سازی فرآیند تحویل با توجه به نوع سفارش و نیاز مشتری است. در میان روش‌های مشخص، شرکت ملی پست با سهم ۲۹.۶ درصد بیشترین استفاده را دارد که بیانگر اعتماد بالا به زیرساخت پستی کشور و پوشش سراسری آن است. همچنین، ۱۹.۲ درصد از کسب‌وکارها از شبکه توزیع اختصاصی خود بهره می‌برند که نشانه توسعه و سرمایه‌گذاری در لجستیک داخلی برای افزایش کنترل بر تحویل و کیفیت خدمات است.
سایر روش‌ها شامل شرکت‌های پیک خصوصی با سهم ۳.۴ درصد، شرکت‌های باربری بین شهری با ۳.۳ درصد و شرکت‌های پست خصوصی با ۰.۳ درصد از سهم بازار ارسال کالا می‌باشند. این آمار نشان می‌دهد که هرچند استفاده از شبکه‌های اختصاصی و ملی پست غالب است، اما گزینه‌های متنوع دیگر نیز در گردش لجستیک کسب‌وکارها نقش دارند.
پراکندگی جغرافیایی واحدهای تجارت الکترونیکی
تا پایان سال ۱۴۰۳، بیشترین تمرکز کسب‌وکارهای دارای اینماد فعال در استان تهران با ۱۲۴,۴۰۹ واحد معادل ۴۰.۶ درصد کل کشور بوده است. پس از تهران، استان‌های اصفهان با ۸.۴ درصد، خراسان رضوی با ۷.۷ درصد، فارس با ۵.۶ درصد و البرز با ۵ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
این پراکندگی نشان‌دهنده تمرکز زیرساخت‌ها، دسترسی به منابع و امکانات مناسب، و سطح بالای فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال در کلان‌شهرها است.
تعداد واحدهای تجارت الکترونیکی و اینماد
تا پایان سال ۱۴۰۳، تعداد کل واحدهای دارای اینماد فعال به ۳۰۶,۰۸۰ واحد رسید که نسبت به سال قبل ۴۸ درصد رشد داشته است. در همین سال، استقبال از «اینماد بدون ستاره» برای کسب‌وکارهای خرد نیز چشمگیر بود؛ تعداد اینمادهای صادرشده از آذر ۱۴۰۰ تا پایان ۱۴۰۳ به ۸۴,۳۳۵ واحد رسید که بیانگر پوشش‌دهی مناسب کسب‌وکارهای نوپا، خانگی و دانش‌بنیان است.
حوزه فعالیت واحدهای تجارت الکترونیکی
داده‌های استخراج‌شده از پایگاه اطلاعاتی اینماد تا پایان سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که ۶۶ درصد کسب‌وکارهای دارای اینماد صرفاً در حوزه فروش کالا، ۳۲ درصد در ارائه خدمات و تنها ۲ درصد در هر دو حوزه فعالیت دارند. همچنین، در میان اینمادهای صادرشده در سال ۱۴۰۳، ۷۰ درصد مربوط به فعالیت‌های فروش کالا، ۲۸ درصد مربوط به خدمات و ۲ درصد شامل هر دو حوزه بوده است.
نوع شخصیت و جنسیت صاحبان واحدهای تجارت الکترونیکی
تا پایان سال ۱۴۰۳، حدود ۸۴ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد فعال با شخصیت حقیقی و ۱۶ درصد با شخصیت حقوقی فعالیت می‌کنند، که نشان‌دهنده تمایل بیشتر افراد حقیقی به ورود به بازار دیجیتال است.
از نظر ترکیب جنسیتی، ۷۸ درصد صاحبان کسب‌وکارها مرد و ۲۲ درصد زن هستند. سهم بانوان نسبت به سال قبل ۳ واحد درصد رشد داشته و نشان‌دهنده افزایش حضور و مشارکت فعال‌تر زنان در حوزه تجارت الکترونیکی است.
سابقه فعالیت واحدهای تجارت الکترونیکی
مطابق داده‌های سامانه اینماد، بیشترین سهم صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی با ۴۳.۷ درصد به افرادی تعلق دارد که بین ۱ تا ۴ سال سابقه فعالیت دارند؛ این موضوع نشان‌دهنده شرایط مساعد برای نوآوری و حضور کارآفرینان در عرصه تجارت الکترونیکی است.
همچنین، ۳۳ درصد از صاحبان کسب‌وکارها کمتر از ۱ سال سابقه دارند که بیانگر ورود پرشور و کسب‌وکارهای جدید به بازار است. کسب‌وکارهایی با تجربه بین ۴ تا ۸ سال و بیش از ۸ سال نیز به ترتیب با ۱۷.۵ و ۵.۸ درصد حضور دارند که نشان‌دهنده پایدار ماندن و تداوم فعالیت در این صنعت است.
گروه سنی صاحبان واحدهای تجارت الکترونیکی
بر اساس داده‌های سامانه اینماد تا پایان سال ۱۴۰۳، بیشترین سهم صاحبان کسب‌وکارهای دارای اینماد به گروه سنی ۳۰ تا ۴۰ سال با ۴۱.۷ درصد تعلق دارد. گروه‌های سنی ۲۰ تا ۳۰ سال و ۴۰ تا ۵۰ سال به ترتیب با ۲۳.۷ و ۲۳.۲ درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند و حدود درصد از فعالان در گروه بالای ۵۰ سال هستند.
مقایسه با سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد سهم گروه ۲۰ تا ۳۰ سال از ۱۸ به ۲۴ درصد افزایش یافته و سهم گروه بالای ۵۰ سال از ۱۵ به ۱۰ درصد کاهش یافته است. این تغییرات حاکی از افزایش تمایل نسل جوان به ورود فعالانه در کسب‌وکارهای دیجیتال و استفاده از زیرساخت‌های تسهیل‌شده مانند اینماد بدون ستاره است، در حالی که کاهش نسبی سهم گروه بالای ۵۰ سال ممکن است ناشی از چالش‌های سازگاری با فناوری‌های نوین باشد.
این روند نشان می‌دهد که نسل میان‌سال و جوان، به ویژه افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله، ستون اصلی تجارت الکترونیکی کشور را تشکیل می‌دهند و انتظار می‌رود با رشد سهم گروه ۲۰ تا ۳۰ سال، نقش این گروه در توسعه اقتصاد دیجیتال کشور پررنگ‌تر شود.
