پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
گزارشی درباره چک‌صیادی که چندماهی از حضور آن در نظام بانکی گذشته است / همچنان مبهم
چک صیادی که گمان می‌رفت بتواند اعتبار از دست رفته چک را برگرداند، اکنون خودش دچار بحران شده است؛ از طرفی مورد پذیرش و اعتماد برخی مصرف‌کنندگان است و از سوی دیگر مورد انتقاد برخی استفاده‌کنندگان
چک‌های جدید از ابتدای سال ۱۴۰۰ در شبکه بانکی توزیع شد. این چک‌های بنفش‌رنگ با عبارت «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است» در اختیار مصرف‌کننده قرار گرفت و هدف از ایجاد آن، شفافیت در فضای کسب‌وکار از طریق ارائه خدمت استعلام مربوط به سوابق چک برگشتی مشتریان و اطلاع از وضعیت اعتباری صادرکننده چک صیادی با اخذ استعلام از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی بود، اما طرح آن‌گونه که به نظر می‌رسید، بین مردم جا نیفتاده و مورد استقبال قرار نگرفته و کاربران هنوز با این سامانه، عملکرد آن، مزایا و معایبش آشنایی کافی ندارند. چگونگی مهاجرت و تغییر رفتار و ذائقه مردم در استفاده از چک الکترونیکی بسیار حائز اهمیت بوده و مستلزم تدبیر و برنامه‌ریزی، تدریجی عمل‌کردن و همراهی رسانه‌ها و مردم برای فرهنگ‌سازی است.
چک صیادی؛ طرحی که گرفتار بحران دوگانگی شد
امروز دسته‌چک صیادی که گمان می‌رفت بتواند اعتبار از دست رفته چک را برگرداند، بنا به دلایلی خودش دچار بحران دوگانگی شده؛ از طرفی مورد پذیرش و اعتماد برخی مصرف‌کنندگان است و از سوی دیگر در برابر جبهه‌گیری عده‌ای قرار گرفته است.
برای رسیدن به نگاه اجتماع به این طرح، جست‌وجوی هشتک «چک صیادی» در فضای مجازی ما را به پیام‌هایی با محتوای اعتراضی، سردرگمی و استفهامی کاربران رساند که همه یا از چیستی این چک‌ها و این سامانه گله‌مند بودند یا نمی‌توانستند نسبت به آن اعتماد داشته باشند، ولی ما این جست‌وجو را محدود به فضای مجازی نکردیم و به‌صورت میدانی هم از وضعیت پذیرش چک صیادی در بین کسبه بازار و حتی کارمندان بانک که این روزها بیش از همه با این چک‌ها سروکار دارند، کسب اطلاع کردیم.
چرا برخی سازمان‌ها چک صیادی قبول نمی‌کنند؟
در بین پیام‌های فضای مجازی درباره چک صیادی، تبلیغات فروشگاه‌های بزرگ هم دیده می‌شد، مثلاً یکی از برندهای معروف فرش در صفحه مجازی‌اش از شرایط خرید تمام‌اقساطی به وسیله چک صیادی از این فروشگاه خبر داده است.
در گفت‌وگوی تلفنی با یکی از کارشناسان این برند معروف فرش متوجه شدیم شرایط اقساطی ذکرشده در تبلیغ برای خرید با چک‌های غیرصیادی مقدور نیست و این تسهیلات صرفاً با چک صیادی امکان‌پذیر است، چراکه به نظر آنها اعتبارسنجی مشتری از این راه آسان‌تر و مطمئن‌تر است.
آن‌طور که پیداست و به گفته کارشناسان بانکی، بانک‌ها هم برای اعطای وام، از این به بعد فقط چک صیادی می‌‌پذیرند. برخی دیگر از کاربران فضای مجازی، از باز شدن پای ماجرای چک صیادی به مدارس به‌عنوان یکی از شرایط ثبت‌نام دانش‌آموزان و پرداخت هزینه‌ها خبر دادند.
در سمت دیگر این ماجرا، کاربری که در زمینه ساختمان‌سازی فعالیت دارد، در حساب مجازی خود نوشته بود که باید برای یکی از پروژه‌هایش مبلغی به سازمان آب پرداخت می‌کرده، اما متوجه شده که این سازمان برای پرداخت بدهی از مصرف‌کننده چک صیادی قبول نمی‌کند. این کاربر تجربه‌اش را در فضای مجازی این‌طور شرح داده بود: «مگر این چک‌ها معتبر و صادرشده از سوی بانک نیست؟ چرا سازمان آب آن را نمی‌پذیرد؟»
به او در صفحه‌اش پیغام خصوصی دادیم و خواستیم تا ماجرای درخواست سازمان آب برای دریافت چک صیادی از مصرف‌کننده را شرح دهد. او توضیح داد: «برای تسویه‌حساب ساختمانی که می‌ساختیم، باید مبلغی را برای سازمان آب واریز می‌کردیم و به این دلیل که هزینه‌ها سنگین بود، تصمیم گرفتیم با چک پرداخت کنیم که به ما گفتند یا باید چک قدیمی داشته باشید یا نقدی پرداخت کنید و چک صیادی را از ما نپذیرفتند.»
ناامیدی به ادامه حیات چک صیادی
در این بین بازار به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد همچنان در مواجهه با هر جریان برآمده از فناوری، موضع سنتی خودش را دارد. در گفت‌وگویی با برخی بازاریان از اصناف پارچه‌فروشان، بازار فرش و… مشخص شد بسیاری از آنها اصلاً به ادامه حیات سامانه چک صیادی امید ندارند و فکر می‌کنند این طرح به‌زودی کنار گذاشته می‌شود. اینکه چرا آنها این‌گونه فکر می‌کنند، شاید به خاطر عدم آمادگی بازار برای به‌روز شدن و همراه‌شدن با فناوری باشد، چراکه حتی اگر قشر جوان‌تر بازار بخواهند مسیر جدیدی را در مبادلات مالی خود در پیش بگیرند، این امر بدون همراه‌شدن همکارانی که دنباله‌رو روش‌های تجارت سنتی هستند، ممکن نیست.
به گفته یکی از پارچه‌فروشان قدیمی بازار بزرگ تهران که خودش و پدرش سابقه بیش از نیم‌قرن فعالیت در بازار را دارند، کارخانه‌هایی که با آنها در تبادل هستند، تقریباً هیچ‌کدام حاضر به دریافت چک صیادی نیستند و همین مسئله بسیاری از آنها را دچار مشکل کرده است. آن‌طور که این فروشنده بازار می‌گوید، کارخانه‌ها می‌دانند دریافت چک صیادی یعنی روشن‌شدن مالیات بر ارزش افزوده که نوعی مالیات بر مصرف است و این روشنگری قطعاً به ضرر کسانی تمام می‌شود که تا پیش از این از تبادلات غیرشفاف تجاری سود می‌بردند! بنابراین احتمالاً این مسئله هم دلیلی برای دل‌ندادن بخشی از بازاریان به سامانه صیاد است!
محمد بیگی، مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی پیش از این گفته بود: «عدم فراگیری امضای الکترونیکی میان عموم مردم، اصلی‌ترین مشکلات ما در راه‌اندازی چک الکترونیکی به‌شمار می‌رود.» این مشکل را می‌توان در زیرمجموعه مشکلات ناشی از نگاه سنتی حاکم بر بازار و مبادلات قرار داد که به آموزش، به‌روزرسانی و ابهام‌زدایی از این قشر در رابطه با شیوه‌های نوین مالی و پرداختی نیاز دارد.
نیاز چک صیادی به یک روایت درست
شاید یک روایت درست از فواید روی‌آوردن به شیوه‌های نوین مالی و راه‌های پرداختی جدید که قطعاً در راستای توسعه خدمات سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک به آن توجه شده، کمک کند تا این طرح سریع‌تر در جامعه جایگاه خودش را پیدا کند. وقتی پرداخت غیرحضوری قبوض در پی طرح ملی قبض سبز مطرح شد، عده زیادی از افراد، به‌خصوص سالمندان از این قضیه ناراحت بودند، اما این طرح کم‌کم برای همه جا افتاد و افراد پذیرفتند که چنین ایده‌هایی برای رفاه حال خودشان طراحی شده است.
نیاز آموزشی کارمندان بانک برای کار با سامانه صیاد
«سیستم صیادی هم داستانِ جدید ماست. مشتری شماره صیادی فرستاده که برید توی بانکتون ثبت کنید. رفتیم شماره صیادی رو دادیم به سیستم، میگه این چک در کارتابلِ مشتری نیست! کسی هم نمی‌دونه این یعنی چی؟ کاش یک میزِ تماس و پشتیبانی راه‌اندازی بشه تا سیستم جا بیفته». این یکی از پیام‌های کاربران فضای مجازی بود که از هشتک صیادی استفاده کرده و نسبت به این سامانه معترض است.
شاید چالش ابهام سامانه صیادی برای مردم عادی و حتی بازاریان قابل هضم باشد، اما اینکه چرا این سامانه برای کارمندان بانک و ارائه‌دهندگان اصلی این خدمات هنوز روشن نیست، کمی عجیب به نظر می‌رسد. آیا ناکارآمدی ماهیت سامانه و دقیق‌نبودن آنها از نظر توانایی کاربردی عامل سردرگمی کارمندان بانک شده یا آنها هم مانند بازاریان و طرفداران شیوه‌های سنتی پرداخت و عملیات مالی، به ادامه حیات این طرح ناامیدند؟
همین نکته این سؤال را در ذهن ما ایجاد کرد که چرا با وجود اینکه سامانه صیاد آمده تا رویکرد جزیره‌ای، ناامنی مبادلات چکی و بی‌اعتباری تجارت را حل کند، حداقل بانک‌ها برای کارکنان خودشان جلسات تفهیمی برگزار نمی‌کنند تا به واسطه آنها افراد درگیر با موضوع چک هم به‌مرور آگاه شده و از خدمات نوین بانکداری، بهره‌وری ثمربخشی داشته باشند؟ از این رو با برخی کارکنان شعب بانکی صحبت کردیم تا ببینیم مشکل کارمندان بانک برای کار با سامانه صیادی تا چه حد صحت دارد؟
یکی از کارمندان جوان بانک ملی در پاسخ به این سؤال که آیا بانک برای آنها دوره آموزشی برگزار کرده و اصلاً نسبت به این طرح آشنایی کافی دارند یا خیر، این‌طور گفت: «به‌تازگی و پس از اینکه کارمندان در مواجهه با طرح چک صیادی دچار سردرگمی در ارائه خدمات شدند، در بعضی از شعب، جزوه آموزشی در رابطه با این موضوع طراحی و به کارمندان ارائه شده تا حداقل آنها بتوانند کم‌کم مراجعان و مشتریان خود را در مورد سامانه نوپای صیاد و قوانین جدید چک تفهیم کنند و اتفاقاً همین اقدام کوچک بسیاری از ابهامات ما کارمندان نسبت به چک صیادی را برطرف کرد.»
اینترنت پرقدرت؛ حلقه مفقوده بانکداری الکترونیکی
این‌طور که پیداست، سامانه صیاد اختلالات زیادی دارد و کاربران آن در زمان ثبت و تأیید چک، بارها با مشکل قطع و وصل‌شدن سیستم رو‌به‌رو می‌شوند که موجب اتلاف وقت آنها و انجام امور تجاری‌شان می‌شود. البته این مشکلی است که پیش‌تر سامانه‌های سماچک، پیچک، قاصدک، ایمن و… هم از سوی کاربران‌شان به آن متهم شده‌اند. این مسئله قطعاً با افزایش توان زیرساختی اینترنت کشور هم ارتباط مستقیم دارد که نباید از این ضعف در مسیر بانکداری الکترونیکی کشور غافل شد.
از سوی دیگر با وجود راه‌اندازی سامانه صیاد در بازار متلاطم ایران، حالا کاربران مانده‌اند و چندین سامانه گوناگون که هر کدام ویژگی‌های خودشان را دارند؛ سامانه جامع تجارت، سامانه جامع انبارها، سامانه جامع مالیاتی و…، البته اینکه چرا سیستم بانکداری الکترونیکی یکپارچه‌ای راه‌اندازی نمی‌شود تا شبکه‌های پراکنده این حوزه و حوزه‌های مرتبط به هم را تجمیع و جمع‌آوری کند، سؤال است. نکته دیگر اینکه چرا وقتی طرحی ارائه می‌شود، با یک اجرای بد موجب نابودی طرح می‌شوند و آیا اصلاً قبل از عملی‌شدن یک طرح و ایده، مسئولان اجرایی، به آمادگی زیرساخت‌ها فکر می‌کنند؟ همان‌طور که می‌بینیم امروز یکی از چالش‌های بانکداری نوین، آماده‌نبودن زیرساخت‌ها و حتی نداشتن برنامه مشخص برای بهبود یکپارچه آنهاست.
عملکرد جزیره‌ای؛ بحران امروز خدمات الکترونیکی
بر اساس یک تعریف کلی، سیستم بانکداری الکترونیکی یکپارچه، سیستمی است که کلیه محصولات و خدمات بانکی و عملیات راهبری و مدیریت آنها را از طریق دسترسی به پایگاه داده‌های مشترک و متمرکز در قالب یک سیستم ارائه می‌کند که انعطاف‌پذیری این سیستم و مشتری‌محوری از ویژگی‌های مهم آن است.
بدون ايجاد يک بانک اطلاعاتی متمرکز و يکپارچه، خدمات الکترونيکی به‌صورت جزيره‌ای و غيرهمسان ارائه خواهد شد. همین تعریف لزوم برچیده‌شدن سامانه‌های پراکنده خدمات الکترونیکی، به‌منظور اثرگذاری سامانه جامع صیاد را اثبات می‌کند. حال باید دید این یکپارچگی در عمل و در بلندمدت اتفاق می‌افتد و از میزان نارضایتی افراد کاسته می‌شود یا خیر؟
دراخرچه کنیم با سه فرق چک صیاد که هیچ موجودی ندارد؟؟؟؟؟؟