پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سعید کلانتری، کارشناس سوییچ و ابزار پرداخت / انجام یک خدمت بدون دریافت کارمزد و هزینه یک عمل خداپسندانه و بسیار نیکوست اما به دلایل مشخصی همیشه و توسط هر فردی امکان‌پذیر نیست. هر کسب‌وکاری برای ادامه حیات خود نیازمند این است که هزینه خدمات خود را دریافت کند و اگر بودجه دولتی به کسب‌وکارها تعلق نگیرد و یا حمایتی از آنها نشود قطعاً نمی‌توانند در درازمدت سرویس‌های رایگان ارائه کنند.
انجام یک خدمت و دریافت هزینه متناسب با آن معقول و پذیرفته است و این یک رابطه برد- برد است زیرا هم ارائه‌دهنده خدمات می‌تواند به حیات خود ادامه دهد و هم دریافت‌کننده خدمات از دریافت سرویس با هزینه معقول راضی است.
انجام ندادن خدمت و دریافت کارمزد امر پسندیده‌ای نیست و می‌تواند به نوعی دزدی یا باجگیری قلمداد شود اما وقتی مبلغ کارمزد کم باشد این امر قابل چشم‌پوشی است و شخص متضرر شده نیز پیگیری نمی‌کند. این مورد در صنعت پرداخت ما وجود دارد.
شاید مبلغ کارمزد تراکنش‌های بانکی چندان زیاد نباشد اما توجه به دو نکته مرا موظف کرده که به بحث درباره آن بپردازم.
- مبلغ کارمزد ناچیز است اما تعداد تراکنش‌ها ممکن است زیاد باشد؛ بنابراین در مجموع و در شبکه بانکی مبلغ آن نیز قابل توجه خواهد بود. (متاسفانه من امکان برآورد ندارم.)
- این روش و رویه غلط است و من موظفم درباره آن بنویسم. من تصمیم‌گیر نیستم و مدیران این صنعت باید در این باره تصمیم بگیرند ولی من به عنوان یک کارشناس صنعت پرداخت باید به بررسی ابعاد آن بپردازم.
مطابق با مستند شاپرک، در صنعت پرداخت دو گونه تراکنش مالی داریم:
- تراکنش‌های مالی یک‌مرحله‌ای
- تراکنش‌های مالی دومرحله‌ای
در تراکنش مالی یک‌مرحله‌ای، نیازی به تاییده انجام تراکنش وجود ندارد و فقط درخواست تراکنش برای انجام آن کافی است. نمونه اصلی آن دریافت موجودی حساب بانکی است. دریافت موجودی حساب بانکی یا تراکنش موجودی یک تراکنش یک‌مرحله‌ای است؛ یعنی شما درخواست مشاهده موجودی حسابتان را می‌کنید. مبلغ موجودی به اطلاع شما می‌رسد و همزمان کارمزد از حساب شما کم می‌شود. اما درصورتی‌که به دلایل مختلف مثل قطع شبکه، اختلال در عملکرد ابزار پرداخت، سوئیچ‌های پرداخت و یا شبکه شتاب، موفق به دریافت موجودی حسابتان نشوید و روی صفحه عابر بانک پیام موفق را نبینید، عملاً کارمزد موجودی از حساب شما کسر شده است ولی شما خدمتی دریافت نکرده‌اید.
در تراکنش مالی دومرحله‌ای برای اطمینان از صحت انجام تراکنش و کسر پول از حساب خریدار خدمت و یا کالا باید تأییدیه دریافت شود و در صورت دریافت نشدن تاییده تراکنش به صورت پیش فرض اصلاح و پول به حساب دارنده کارت واریز می‌شود؛ یعنی به طور پیش‌فرض تراکنش ناموفق است، مگر آنکه خلافش ثابت شود. (فرایند مغایرت‌گیری هم وجود دارد.)
تراکنش‌هایی مثل خرید، پرداخت قبض، شارژ و غیره جزو تراکنش‌های دومرحله‌ای هستند. در چنین تراکنش‌هایی بعد از اینکه درخواست شما به بانک صادرکننده کارت شما رسید و پول از حساب شما کسر شد، شبکه پرداخت منتظر اعلام تاییده از سمت شما می‌ماند. در صورتیکه تأیید کنید، پول به حساب پذیرنده واریز می‌شود، در غیراینصورت پول به حساب دارنده کارت واریز می‌شود.
این چرخه موجب اطمینان از کسر وجه فقط در صورت دریافت سرویس است. حالا چرا تراکنش مانده‌گیری یک مرحله‌ای است، احتمالاً در زمانی که قانون نوشته شده بابت تراکنش‌های مانده، کارمزدی دریافت نمی‌شده و چون بار مالی نداشته و دارنده کارت ضرری نمی‌کرده لزومی نیز برای تایید تراکنش وجود نداشته است. چون فرضاً خدمت به دارنده کارت نمی‌شده و فرد قادر بود به دفعات زیاد درخواست موجودی کند تا سرویس و خدمت مورد نظر خود را دریافت کند.
ولی مدت‌هاست که شرایط عوض‌شده است. شما برای دریافت خدمت مانده و یا موجودی کارمزدی برابر 1206 ریال پرداخت می‌کنید بنابراین باید سرویس را دریافت کنید و معقول نیست آنقدر کارت بکشید و کارمزد بدهید تا بالاخره بتوانید موجودی خود را مشاهده کنید.
شاید بگویید چون کارمزد بسیار کم است و ارزش تراکنش تاییده را ندارد ولی این به شرطی معقول است که در مورد بقیه تراکنش‌های با مبلغ کم هم نیازی به تاییده و اصلاحیه نباشد و چون می‌دانیم در مورد یک تراکنش هزار ریالی هم باید تاییده و اصلاحیه بفرستیم پس نتیجه می‌گیریم این سیاست رسمی قانون‌گذار نبوده بلکه بعد از تصویب قانون کارمزد برای موجودی در نظر گرفته شده و قانون‌گذار هم عمداً آنرا نادیده گرفته است.
بر طبق گزارش مانده‌گیری سال 97 بانک مرکزی، تراکنش‌های مانده‌گیری بر روی پایانه‌های فروش برابر یک میلیارد و دویست‌میلیون عدد بوده است. می‌توان در نظر گرفت که تعداد تراکنش‌های مانده‌گیری بر روی بقیه ابزارها مثل عابربانک‌ها و اپلیکیشن‌ها هم برابر همین عدد باشد. (من گزارش رسمی پیدا نکردم ولی قطعاً وجود دارد)
مجموعاً در سال 97 حدود دو میلیارد تراکنش مانده‌گیری در کشور وجود داشته است که اگر فرض کنیم ضریب شکست یک‌هزارم درصد باشد، یعنی سالی دو میلیون تراکنش ناموفق موجود که رقم مالی آن برابر دو میلیارد و ۴۱۲ میلیون ریال می‌شود؛ که رقم کمی نیست. درصورتی‌که ضریب شکست تراکنش را برابر یک‌صدم در نظر بگیریم، عدد فوق ده‌برابر می‌شود. با توجه رشد تراکنش سالانه این رقم برای سال 98 بیشتر نیز است.
لذا به نظر می‌رسد که قانون‌گذار باید در قوانین تغییر ایجاد کند و تراکنش مانده‌گیری را هم جزو تراکنش‌های دومرحله‌ای قرار دهد تا درصورتی‌که تراکنش انجام موجودی و یا همان دریافت‌مانده موفقیت‌آمیز نبود و دارنده کارت سرویسی دریافت نکرد، کارمزد کسر شده به‌حساب شخص برگردد.
همان‌گونه که هر تراکنشی که موجب کسر وجه از حساب دارنده کارت می‌شود، نیاز به دریافت تاییده و یا اصلاحیه دارد، لذا تراکنش موجودی هم نیاز به تأییدیه و یا اصلاحیه دارد. نمی‌شود که سرویس نگرفت و کارمزد داد. ولی با توجه به شرایط شبکه پرداخت و هزینه‌ای که ممکن است این اصلاح داشته باشد، تصمیم‌گیری را می‌گذاریم به عهده مدیران مربوطه.