پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فین‌تک است.
چرا تجربه چین در اصلاح سیستم بانکی را باید مورد توجه قرار دهیم؟ / چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم
ماهنامه عصر تراکنش / چین در سال‌های نه‌چندان دور از ضعف‌های شدیدی در سیستم بانکی رنج می‌برد. منتها آنها به جای اینکه بر سیستم بانکی متمرکز شوند و آن را بهبود دهند، تمرکزشان را بر تسهیل دسترسی مردم به خدمات مالی قرار دادند. فناوری کاتالیزور این تغییرات بود و فین‌تک‌ها مانند غول چراغ جادو عمل کردند.
چین کشور عجیبی است، با ۱.۳ میلیارد نفر پرجمعیت‌ترین کشور کره زمین است. در طول تاریخ با فرازونشیب‌هایی که داشته، توانسته ۹.۶ میلیون کیلومتر مربع از خاک این سرزمین را زیر پرچمش حفظ کند. در طول تاریخ همواره چین قدرتمندتر از همسایه‌های خود ظاهر شده است و با وجود دوره‌های نزولی که تجربه کرده، همواره توانسته از جای خود بلند شود و به دوران شکوهش بازگردد. چین را از این نظر با آلمان مقایسه می‌کنند که هر دو قدرت‌های «بازخیز» هستند. چین از زمان اجرای اصلاحات اقتصادی توانسته بار دیگر بهعنوان کشوری قدرتمند ظاهر شود و یکی از سریع‌ترین اقتصادهای دنیا را تجربه کند. برخی از اقتصاددانان درباره آینده اقتصادی این کشور هشدار داده‌اند که به‌زودی از هم می‌پاشد، با این حال آمارها از رشد اقتصادی سریع آنها می‌گویند و اینکه چین دومین اقتصاد بزرگ دنیا بر پایه تولید ناخالص داخلی است و به نظر نمی‌رسد غولی که اصلاحات اقتصادی از چین ساخته، به این راحتی زمین بخورد.
در شماره‌های قبلی عصر تراکنش درباره رویکرد شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مالی چین گفتیم که در این کشور به‌جای تمرکز روی رفع چالش‌های بانکداری و ضعف‌های موجود در بانک‌های آن، روی ارائه خدمات نوآورانه مالی تمرکز شده است، به‌نحوی که برخی از خدمات مورد انتظار از بانک‌ها توسط شرکت‌های فین‌تک ارائه می‌شوند. در آن مطلب گفتیم که بانکداری در چین عقب‌افتاده است، اما شرکت‌های فین‌تک به‌خوبی از ضعف موجود استفاده کرده و توانسته‌اند جای خود را در میان مصرف‌کنندگان باز کنند. این بار می‌خواهیم با نگاهی موشکافانه به برخی از این خدمات نوآورانه مالی بپردازیم. چین قطعا به‌دلیل تفاوت‌هایی که با ما دارد و شرایط خاص خود، قرار نیست الگوی کاملی برای ما باشد، ولی می‌توانیم با نگاهی به آنچه در چین می‌گذرد و دیدگاهی که در آن جریان دارد، خلاقانه‌تر برای بهبود خدمات مالی بیندیشیم.
موبایل محبوب دل‌ها
موبایل برای چینی‌ها غیر از کاربردهای معمولی، یک وسیله کاربردی برای پرداخت هم به‌حساب می‌آید. به طرز عجیبی استفاده از موبایل آنقدر در چین جا افتاده است که همه قشرها از نوجوان تا سالمند از این ابزار برای پرداخت استفاده می‌کنند. پذیرنده‌ها در صنوف مختلف از راننده تاکسی تا میوه‌فروش این امکان را فراهم کرده‌اند که پرداخت با موبایل انجام شود. بیش از همه کیوآر کد در چین برای پرداخت با موبایل کاربرد دارد؛ چیزی که در ایران از آن غافل مانده‌ایم. آمار شرکت مشاوره اینترنتی «آنالیسیس» نشان می‌دهد سال ۲۰۱۵ مصرف‌کنندگان چینی ۳۵.۳ تریلیون یوآن برابر با ۵.۲ تریلیون دلار از پرداخت‌های خود را با موبایل انجام داده‌اند؛ رقمی که برابر نیمی از تولید ناخالص داخلی این کشور است.
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
ابرقدرتی به نام چین
از هنگام اجرای اصلاحات اقتصادی در چین برای پی‌ریزی یک اقتصاد مدرن، چین یکی از سریع‌ترین رشدهای اقتصادی دنیا را داشته است. این کشور هم‌اکنون بزرگ‌ترین صادرکننده و دومین واردکننده بزرگ کالاست و دومین اقتصاد بزرگ دنیا بر پایه تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارد. چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و سازمان‌های چندجانبه‌ای همچون سازمان تجارت جهانی، اپک، سازمان همکاری شانگهای و گروه ۲۰ است. چین بهعنوان کشوری دارای سلاح هسته‌ای از بزرگ‌ترین ارتش دائمی دنیا و دومین بودجه دفاعی بزرگ دنیا برخوردار است. چین از سوی برخی از دانشگاهیان، تحلیلگران نظامی، اقتصادی و سیاسی یک ابرقدرت بالقوه لقب گرفته است. زبان چینی با ۱.۷۰۰.۰۰۰.۰۰۰ نفر گوینده پرشمارترین زبان دنیا به‌شمار می‌رود.
[/mks_pullquote]
در چین شرکت‌های خدمات پرداخت موبایلی به‌خوبی رشد کرده‌اند و پتانسیل رشد بیشتر را هم دارند. تنوع این شرکت‌ها زیاد است، ولی با یک مانع مواجهند و آن عدم پذیرش این نوع پرداخت‌ها در خارج از چین است. شرکت «کیو.اف.پی» در پکن تلاش می‌کند راهی یک‌مرحله‌ای و مشترک بین تمام شرکت‌های پرداخت با موبایل ایجاد کند که می‌تواند مشکلات کاربران در خارج از چین را کاهش دهد. پاتریک نگان، رئیس و یکی از بنیانگذاران کیو.اف.پی که روی فناوری‌های حل معضلات پرداخت با موبایل تمرکز دارد، می‌گوید تمام کشورهای آسیای جنوب شرقی به‌دنبال جذب پول گردشگران چینی هستند. نگان می‌گوید: «اگر به تاریخ و دوره‌های مربوط به روش‌های پرداخت توجه کنیم؛ از دوران دادوستد کالا با کالا گرفته تا دوران طلا و پول و کارت اعتباری، می‌بینیم که همواره یک پرسش مطرح می‌شود؛ مرحله بعدی در پرداخت پول چیست؟ پاسخی که ما برای این سوال داریم، پرداخت موبایلی است. استفاده از این روش هم به‌صورت آنلاین و هم آفلاین در هر زمان و مکانی امکان‌پذیر است و بنابراین دردسری ندارد. این روش در عین حال می‌تواند به‌کلی روتین‌های بازار کارت اعتباری را به هم بزند و رقابتی سالم در مقابل ویزا و مسترکارت ایجاد کند. روش پرداخت موبایلی فعلا در آغاز راه است و پتانسیل بالایی دارد.»
ما و چین در عقب‌ماندگی در کارت اعتباری شبیه هم هستیم. در چین هم زیرساخت‌های استفاده از کارت اعتباری وجود ندارد و همین نیروی محرکه رشد پرداخت موبایلی در این کشور است. علی‌پی و وی‌چت‌پی از همین ضعف برای رشدشان استفاده کردند. البته ضریب نفوذ موبایل حتی در روستاها را هم نباید نادیده گرفت.
جنگ با مستر و ویزا
با رشد اقتصادی چین مردم این کشور هم بیش از گذشته ثروتمند شده‌اند و طبعا بخشی از ثروت به‌دست آمده را علاقه‌مندند در سفرهای خارجی خرج کنند. آمار سازمان گردشگری جهانی نشان می‌دهد فقط در سال ۲۰۱۵، ۱۳۵ میلیون چینی به سفر خارجی رفته‌اند که این روند در حال رشد است. این گردشگران در این سال در مجموع ۲۶۱ میلیارد دلار در خارج از چین خرج کرده‌اند. طبق گزارش سازمان گردشگری جهانی، رشد سفرهای خارجی چینی‌ها باعث سود قابل توجه بسیاری از مقاصد گردشگری در آسیا و اقیانوس آرام شده است. چینی‌ها بیش از همه به سفر به ژاپن، کره جنوبی و تایلند علاقه دارند، اما جاهای دورتری مثل آمریکا و اروپا هم از این سفرها بی‌نصیب نبوده‌اند.
چینی‌ها طی این سال‌ها نشان داده‌اند که توانایی ساخت نسخه کپی هر چیزی در دنیا را دارند. وی‌چت نسخه پیام‌رسان چینی واتس‌اپ، علی‌پی در مقابل اپل‌پی و نسخه چینی ویزا یعنی یونیون‌پی مثال‌های این نوع نسخه‌برداری چینی‌ها است. یونیون‌پی بهعنوان سیستم پرداخت کارتی دولت چین در عرض 15 سال توانست از لحاظ ارزش تراکنش‌ها به بزرگ‌ترین شرکت پردازش پرداخت در جهان تبدیل شود و طبق گزارش به دست آمده از شرکت مشاور مالی rbr در لندن، ۳۷ درصد تراکنش‌های بازار در سال ۲۰۱۵ را به خود اختصاص داده است.
این سیستم پرداخت که اکنون در چین متمرکز است، توانسته در کشورهای دیگر هم نفوذ کند. یونیون‌پی در کشورهایی مانند میانمار، اندونزی، مالزی، قزاقستان و جمهوری دموکراتیک کنگو توانسته نیم درصد از بازار جهانی را به دست آورد. گرچه این سهم در مقابل سهم ۵۰ درصدی ویزاکارت و ۳۱ درصدی مسترکارت ناچیز است، اما شواهد نشان می‌دهد این شرکت به‌دنبال گسترش فعالیتش در بیرون از مرزهای چین است و حتی برخی می‌گویند از دولت دستور رسمی دارد تا بیرون از مرزها با ویزا و مستر رقابت کند. به گفته سیمون لی، معاون رئیس مدرسه کسب‌وکار هنگ‌کنگ، یونیون‌پی تلاش می‌کند نفوذ مالی چین را در جهان گسترش دهد و شهرت نه‌چندان خوب برندهای چینی در حوزه خدمات مالی را بهبود بخشد. این شرکت توانسته در کشورهای توسعه‌یافته‌ای همچون سنگاپور، ژاپن و روسیه نیز نفوذ کند. آنها در یک بازه پنج‌ساله توانستند ۶۸ میلیون کارت یونیون‌پی در ۴۰ کشور خارجی صادر کنند.
یونیون‌پی به‌دنبال جذب گردشگران چینی در خارج از کشور است و در اولین قدم توانسته با فروشگاه‌های لوکس مانند لویی ویتون و بربری قرارداد ببندد و اکنون ۴۱ میلیون فروشگاه در بیش از ۱۶۰ کشور دنیا کارت‌های یونیون‌پی را پذیرش می‌کنند. این را بگذارید در کنار مسدود کردن توسعه داخلی ویزاکارت و مسترکارت توسط بانک مرکزی چین. گرچه این شرکت راه دشواری را در این رقابت آغاز کرده، اما امیدوار است با ارائه خدماتی جدید سهم بیشتری را از کیک پرداخت دنیا به چنگ آورد.
وام‌دهی به روش چینی
در یک دوره‌ای وام‌دهی نفربه‌نفر در چین به مرز انفجار رسید. سال ۲۰۱۱ تنها ۲۱۴ وام‌دهنده نفربه‌نفر در چین فعالیت داشتند که این رقم در سال ۲۰۱۵ به بیش از سه هزار نفر رسید. با این رشد بی‌حساب‌وکتاب، بسترهای وام‌دهی نفربه‌نفر به‌زودی به محلی برای انجام انواع اختلاس‌ها و الگوهای خطرناک مالی تبدیل شد. امروز بیش از یک‌سوم این شرکت‌ها تعطیل شده‌اند، اما هنوز هم وام‌دهندگان نفربه‌نفر نقش مهمی در چین ایفا می‌کنند. با وجود زنجیره‌ای از فروپاشی‌های این شرکت‌ها که تیتر اخبار را به خود اختصاص داده بود، این صنعت همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد. وام‌های نفربه‌نفر که در آغاز سال ۲۰۱۴ ارزشی برابر با ۳۰ میلیارد یوآن داشتند، حالا به ۸۵۰ میلیارد یوآن رسیده‌اند.
پیش از این وام گرفتن برای چینی‌ها یک رویا بود. بر اساس برآوردهای بانک جهانی از سال ۲۰۱۴، تنها ۱۰ درصد جمعیت بالغ چین توانسته‌اند از موسسه‌های مالی وام بگیرند، این در حالی است که ۷۹ درصد آنها دارای حساب بانکی هستند.
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
شروع اصلاحات اقتصادی
با مرگ مائو گروهی از رهبران حزب کمونیست دستگیر شده و گناه تندروی‌های صورت‌گرفته در انقلاب فرهنگی به گردن آنها انداخته شد. در این دوران دنگ ژیائوپینگ به قدرت رسیده و اصلاحات مهم اقتصادی را در کشور اجرا کرد. حزب کمونیست از آن پس کنترل زندگی خصوصی شهروندان را کمتر کرده و اشتراکی‌سازی بخش کشاورزی به نفع خصوصی‌سازی مزارع ملغی شد. این چرخش سیاسی موجب شد تا اقتصاد دستوری چین به یک اقتصاد مختلط تبدیل شود که جهت‌گیری بازار آزاد در آن به‌تدریج بیشتر می‌شد. قانون اساسی فعلی چین در سال ۱۹۸۲ نوشته شد و سرکوب خونین جنبش دانشجویی در میدان تیان آن‌من در سال ۱۹۸۹ موجب تحریم‌های بین‌المللی علیه چین شد.
[/mks_pullquote]
در چین شرکت‌های وام‌دهی نفربه‌نفر توانسته‌اند تا حدی به این معضل پاسخ و با رقابت‌های موجود وام‌هایی با نرخ بهره پایین ارائه دهند. شرکت‌های وام‌دهی نفربه‌نفر چین بر خلاف سایر نقاط دنیا وام را در نقطه فروش ارائه می‌دهند؛ یعنی مشتری در لحظه خرید می‌تواند وام بگیرد. کاری که آنها کردند در یک کلام کاهش اصطکاک وام گرفتن است. این نوع خرید با خرید اعتباری رایج در دنیا فرق دارد؛ گرچه همان تاثیر مثبت را روی سرعت گردش پول می‌گذارد.
شرکت‌های وام‌دهنده چینی به‌دلیل فقدان رتبه اعتباری، خودشان اقدام به سنجش وام‌گیرندگان می‌کنند. لوفاکس که بزرگ‌ترین این دسته از شرکت‌هاست، اکنون با ۵۰۰ فروشگاه در ۲۰۰ شهر چین همکاری مي‌کند. تمرکز آنها روی خرده‌فروشی‌هاست. در حال حاضر بیش از چهار میلیون نفر در چین از بسترهای نفربه‌نفر استفاده می‌کنند که رشد ۳۰ درصدی را نسبت به سال گذشته تجربه می‌کند.
چینی‌ها هم مثل ما مشکل رتبه‌بندی اعتباری دارند. شرکت‌های فین‌تک چینی این چالش را با موبایل حل کرده‌اند. سخنگوی گروه خدمات موبایلی «آنت» می‌گوید: «قرار است سیستمی ساخته شود که در آن خریدها و معاملات مردم از طریق پرداخت‌های موبایلی بهعنوان سابقه اعتباری آنها ثبت شود. بر مبنای این سابقه اعتباری، گروهی مثل خدمات مالی آنت می‌تواند به مشتریان بااعتبار، وام اعطا کند یا در راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک به آنها کمک کند. این مساله به‌خصوص در مناطق روستایی چین که دسترسی به خدمات پیشرفته بانکی محدود است، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.»
اعتبارسنجی با کمک بیگ‌دیتا
نبود موسسه‌های رتبه‌سنجی اعتباری یکی از موانع وام‌دهی در چین بود. سیستم اعتبار ملی در چین هم پوشش محدودی دارد. در سال ۲۰۱۵ بانک مرکزی این کشور (PBOC) اطلاعات تقریبا دوسوم جمعیت را در اختیار داشت، ولی فقط یک‌سوم آنها تاریخچه اعتباری داشتند.
امروز به لطف «بیگ‌دیتا» شرکت‌های فین‌تک در چین برای حل این چالش در حال ظهور هستند. شرکت‌های فین‌تک چین که به داده‌های رسمی دسترسی ندارند، اغلب مجبورند داده‌های مشتریان را از منابع مختلف جمع‌آوری کنند؛ منابعی مانند نتایج جست‌وجو، رسانه‌های اجتماعی، خریدهای آنلاین، داده‌های سفرهای آنلاین، موقعیت جغرافیایی، سوابق مکالمه‌های موبایل و حتی ارتباطات اجتماعی. در نهایت مجموعه‌ای از اطلاعات استاندارد کاربر مانند سطح تحصیلات، حقوق و دستمزد، اطلاعات کارفرما و شماره شناسه ملی قابل رجوع هستند.
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
اصلاحات
تغییر هیات رهبری حزب در سال ۲۰۱۲ با منازعات جناحی و رسوایی‌های سیاسی همراه بود. در این سال شی جین‌پینگ به‌جای هو جین‌تائو بهعنوان دبیرکل حزب کمونیست انتخاب شد. چین در دوران حکومت «شی» تلاش‌های عظیمی را برای اصلاح اقتصاد خود آغاز کرده است؛ اقتصادی که از بی‌ثباتی ساختاری و کاهش نرخ رشد رنج می‌برد. حکومت جدید همچنین اصلاحات مهمی را در سیاست تک‌فرزندی و سیستم زندان‌ها به عمل آورده است.
[/mks_pullquote]
رِن را، نایب رئیس شرکت «دومیااُ» که در زمینه وام‌دهی فعالیت می‌کند، می‌گوید: «تقریبا ۸۵ درصد کاربران دومیااُ بین ۲۲ تا ۳۵ساله هستند و کمتر از ۱۵ درصد آنها در شهرهای بزرگی مثل شانگهای و پکن زندگی می‌کنند. اینها بومیان دیجیتال هستند که در موبایل‌های خود زندگی می‌کنند و برای استفاده از اعتبار خیلی آزاد هستند.»
استفاده از بیگ‌دیتا برای اعتبارسنجی مشتریان نه‌تنها لزوم مراجعه حضوری آنها را از بین برده، بلکه هزینه‌های استخدام نیرو و نگهداری دفتر فیزیکی را حذف کرده است.
درخواست وام از طریق استارت‌آپ «وولایدای» که در زمینه وام‌دهی اعتباری فعالیت می‌کند، از صفر تا صد روی موبایل قابل انجام است. سیمون از بنیانگذاران این استارت‌آپ می‌گوید: «با راه‌اندازی فناوری‌هایی مانند تشخیص چهره، تجزیه‌وتحلیل متن و تصویر و نظارت بر رفتار آنلاین کاربران، استارتآپهای فین‌تک می‌توانند در یک تا دو ثانیه بر اساس اعتبار فرد تصمیم بگیرند و بیش از یک میلیون کاربر را در ماه پردازش کنند.»
چین و ارزهای رمزنگاریشده
چین جزء آن دسته از دولت‌هایی است که اعلام کرده ارزهای رمزنگاریشده را پذیرش نمی‌کند. بانک مرکزی این کشور قصد دارد ارز رمزنگاریشده ملی تولید کند. این در حالی است که چینی‌ها بزرگ‌ترین استخراج‌کنندگان بیت‌کوین در دنیا هستند. با این حال دولت چین تکلیف مردم را روشن کرده و صراحتا دادوستد با ارزهای رمزنگاریشده غیر از نمونه ملی آن را در داخل چین ممنوع کرده است. شهریورماه امسال دولت چین دستورالعملی به صرافی‌های ارزهای رمزنگاریشده در این کشور داد که آنها را موظف به تعطیلی صرافی‌هایشان می‌کرد. دولت چین به‌خوبی مزایای ایجاد یک ارز رمزنگاریشده را درک کرده و می‌داند که این ارز می‌تواند کاهش نرخ تقلب و جرایم مالی را به‌دنبال داشته باشد.