پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مکانیسم خلق ایده / چطور توسن توانسته است در تمام این سال‌ها در بازار خود پیشرو باشد؟
ماهنامه عصر تراکنش / درباره توسن که بخواهیم صحبت کنیم، حرف زیاد است. فهرست بلندبالای محصولات و مشتریان و شرکت‌های زیرمجموعه این هلدینگ خود گویای بزرگی بازار این شرکت است. شرکت توسعه سامانه‌های نرم‌افزاری نگین یا همان توسن سال ۱۳۷۸ با هدف ایجاد بستر مستقل و بومی توسط ولی‌الله فاطمی اردکانی تاسیس شد تا محصولات و راهکارهای جدیدی در عرصه‌های مختلف فناوری اطلاعات؛ مانند بانکداری و دولت الکترونیک طراحی و تولید کند. توسن در این سال‌ها تغییرات زیادی کرده و تجربیات مختلفی به دست آورده است. این هلدینگ بزرگ کار خود را 18 سال پیش با چند نفر که به تعداد انگشت‌های دست هم نمی‌رسیدند، شروع کرد و اکنون بیش از 2500 فرد در آن مشغول به کار هستند. پای صحبت امید ترابی، عضو هیات‌مدیره توسن و همایون محبوبی، مدیر توسنبوم نشستیم تا بیشتر درباره کسب‌وکار توسن و چشم‌انداز آن بدانیم.
فین‌تکی بودن یا نبودن، مساله این است
به گفته ترابی، توسن 17-16 سال پیش با توسنی که اکنون وجود دارد، متفاوت است. در آن زمان، این شرکت با روحی که ولی‌الله فاطمی در آن دمیده بود، شکل گرفت و تلاش داشت کوربانکینگ ایرانی تولید کنند. ترابی در توضیح می‌گوید: «با موسسه مالی و اعتباری سامان اقتصاد که در آن زمان تازه مجوز خود را دریافت کرده بود، قرارداد کاری بستیم تا کوربانک آنها را تولید کنیم. پس از آن با شروع روند خصوصی‌سازی، بانک‌های خصوصی نیز به بازار آمدند و آنها نیز خواستار دریافت سرویس کوربانکینگ بودند. نه محصول داخلی وجود داشت که به آنها عرضه شود و نه محصولات خارجی نیاز آنها را برطرف می‌کرد. همین مساله به همراه پشتکار و صبری که گروه توسن داشتند، باعث رشد و توسعه این شرکت شد.»
اکنون بعد از گذشت این سال‌ها، کوربانکینگ تنها یکی از خدمات بسیاری است که این شرکت به بانک‌ها ارائه می‌کند. ترابی می‌گوید: «تفاوت ما با سایر شرکت‌ها در شعری است که دکتر فاطمی بارها آن را به ما گوشزد می‌کند. عاقل به کنار رود پی پُل می‌گشت/ دیوانه پابرهنه از جوی گذشت. سال‌ها سیستم بانکی کشور درباره اینکه کوربانکینگ چه تعریفی دارد، صحبت می‌کرد و در این زمان توسن این سرویس‌ها را ارائه می‌داد. شاید کوربانکینگی که توسن 16 سال پیش ارائه می‌کرد، با آنچه واقعا کوربانکینگ محسوب می‌شود، متفاوت بود، اما چون آن زمان دل به دریا زدیم و پیش رفتیم، اکنون یک کوربانکینگ خوب داریم که قابلیت صادر شدن دارد.»
فین‌تک، اکثر حوزه‌های فعالیت توسن را تشکیل می‌دهند و با وجود توسعه و تغییرات زیادی که داشته، از این صنعت دور نشده است. اما آیا می‌توان این شرکت را فین‌تکی نامید؟ عضو هیات‌مدیره توسن در پاسخ می‌گوید: «فین‌تک بودن یا نبودن یک مجموعه از نظر من تقدسی ندارد. با این حال به عقیده من توسن فین‌تکی است. ما سالانه محصولات و نوآوری‌های جدیدی در حوزه مالی ارائه می‌کنیم که برخی از این فناوری‌ها نه‌تنها برای ایران؛ بلکه در مقیاس جهانی نیز نو هستند. توسن یکی از بزرگ‌ترین بازیگران حوزه فین‌تک است و یکی از بهترین مثال‌هایش توسنبوم محسوب می‌شود.»
به عقیده همایون محبوبی نیز نوآوری‌های بزرگی که در صنعت بانکی رخ داد، ابتدا در توسن ابداع شده بود. محبوبی می‌گوید: «یک نمونه اینکه نخستین اینترنتبانک کشور توسط توسن اجرایی شد و توسعه پیدا کرد و ما توانستیم چنین سرویسی را با همه ریسک‌های امنیتی و تردیدهایی که در آن وجود داشت، بالا ببریم.»
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
دیروز با جاوا و امروز با توسنبوم
همایون محبوبی ورودی 1376 دانشگاه رازی است و ارشد خود را نیز در رشته فناوری اطلاعات دریافت کرده است. بیش از یک دهه سابقه فعالیت در توسن دارد. با اینکه به‌عنوان یک جاواکار وارد توسن شد، اما در این سال‌ها در بخش‌های مختلف این شرکت فعالیت داشته و اکنون نیز در بخش اکوسیستم استارت‌آپی توسن به‌عنوان مدیر توسنبوم فعال است.[/mks_pullquote]
کرادسورس ایده در توسنبوم
توسنبوم یا پلتفرم بوم‌مارکت، زیرساخت اتصال برنامه‌های موبایلی و نرم‌افزارهای مالی به بانک‌ها و موسسات مالی مختلف را فراهم کرده است. با استفاده از سرویس‌های بانکی که توسنبوم در اختیار کسب‌وکارها و استارت‌آپ‌ها قرار می‌دهد، توسعه‌دهندگان قادر به تولید محصولات نوآورانه‌ای هستند که در آن به سرویس‌های آنلاین بانکی دسترسی دارد. زیرساخت بوم یک اکوسیستم کامل بانکداری باز است که مشتریان، استارت‌آپ‌ها و بانک‌ها را به هم متصل می‌کند. توسنبوم از نظر محبوبی اوج نوآوری توسن است. با اکوسیستم استارت‌آپی که توسنبوم توانست خلق کند، حالا توسن مکانیسمی برای زایش و خلق ایده دارد. محبوبی می‌گوید: «اینکه یک شرکت سالانه یک تعداد نوآوری به بازار عرضه کند، با اینکه اکوسیستمی ایجاد کند که در آن یک چرخه مستمر و پویای نوآوری وجود دارد، متفاوت است.»
ترابی نیز در ادامه اضافه می‌کند: «همیشه این صحبت درباره توسن بوم وجود داشته که چطور می‌تواند استارت‌آپ‌های ناشناس و کوچک و کم‌اعتبار را وارد اکوسیستم قانونمند و پیچیده‌ای کند و از آنها انتظار داشته باشد به تولید محصول بپردازند. همیشه پرسش‌هایی از این دست در زمینه امنیت و شکل اجرا درباره این بخش وجود داشته است.»
چرخه‌ای که توسنبوم به وجود آورده، نه محدود به حضور در شهر خاصی است که بخواهد شرکت‌کنندگان آن را محدود کند و نه به یک بستر تکنولوژیک محدود است و می‌تواند حوزه‌های متنوعی را پوشش دهد.
اما توسنبوم چگونه متولد شد؟ چه ایده‌ای پشت آن بود که توانست اکنون خود را به‌صورتی که هست، دربیاورد؟ محبوبی در این‌باره می‌گوید: «دو، سه سال پیش که امید از مالزی بازگشت، معاونت تولید توسن را به عهده گرفت و ما هم در آن زمان در همین معاونت مشغول به کار بودیم. می‌خواستیم یک نوآوری و تغییر برای توسن به وجود بیاوریم که ماندگار باشد. پیشنهاد امید این بود که توسنبوم اپ‌استوری باشد برای توسعه‌دهنده‌ها و استارت‌آپ‌ها که در آنجا گرد هم بیایند و روی اپ‌های خود کار کنند و از ما API بگیرند و از ترکیب اینها زیست‌بومی به وجود بیاید که محور آن نوآوری است.»
به عقیده امید ترابی نیز آینده در اقتصاد مشارکتی یا همان Sharing Economy است. او می‌گوید: «تز دکتری من درباره کرادفاندینگ بود و مطالعه زیادی روی کرادسورس و اقتصاد مشارکتی داشتم. کرادسورس یعنی ما منابع مورد نیاز خود را از جایی که آنها را در اختیار دارند، تهیه کنیم. به‌عنوان مثال در اسنپ و اوبر مسافران از وقت خالی افرادی که ماشین دارند، استفاده می‌کنند. این ایده نیز در توسن مطرح و پایه‌ریزی شد که کرادسورس می‌تواند ایده، نوآوری و توسعه‌دهندگی تیم‌ها باشد. فکر می‌کنم توسنبوم یکی از آوانگاردترین انواع کرادسورسینگ است، چراکه منابع اولیه فکر و ایده آدم‌هاست.»
به عقیده او کلمه خطرناک و زیبای DISTRUPTION بهترین ترجمه آن ساختارشکن است و اگر این ساختارشکنی وجود نداشته باشد، یعنی اقتصاد مشارکتی هم شکل نگرفته است، اما در عین حال، در مقابل تخریبی که انجام می‌دهد، طبیعتا مقاومت هم خواهد بود و باید چنین چیزی را در راه خود پیش‌بینی کرد.
اما استارت‌آپ‌هایی که به توسنبوم پیوستند، در هکاتون شرکت کردند و به‌دنبال دریافت API هستند، در ویژگی‌هایی با یکدیگر مشترک‌اند؟ ترابی معتقد است: «بیشتر استارت‌آپ‌ها از نظر فنی قوی هستند. اما متاسفانه دانش آنها در حوزه بانکداری پایین است. در هکاتون توسن از همان زمان که متوجه این موضوع شدیم، تلاش کردیم سرفصل‌های آموزشی داشته باشیم تا این خلاء دانشی را جبران کنیم و حتی چهار، پنج کارگاه هم برگزار کردیم.»
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
همزاد با توسن
امید ترابی، ورودی سال 76 دانشگاه پلی‌تکنیک است. او سال 1379 در حالی به توسن پیوست که در این کسب‌وکار نوپا هفت تا هشت نفر بیشتر نبودند. ترابی به‌مرور کارشناسی ارشد خود را در رشته MBA دریافت کرد و چند سالی است فارغ‌التحصیل دکتری رشته Islamic Finance از دانشگاه بانک مرکزی مالزی به حساب می‌آید. به گفته خودش همان مسیری را طی کرده که شرکت توسن تجربه کرده است. به این معنی که ابتدا پیشینه‌ای فنی داشت و به‌مرور به سمت مدیریت پیش رفت. ترابی اکنون عضو هیات‌مدیره توسن است.
[/mks_pullquote]
چرا استارت‌آپ را تعریف کنیم؟
به تعریف محبوبی، استارت‌آپ ایده نوینی است همراه با عدم قطعیت فراوان که دیگران به اجرایی شدن آن به دیده تردید نگاه می‌کنند. صاحبان این ایده چالش‌های بزرگی پیش پای خود می‌بینند و باید تیم‌سازی‌های فشرده‌ای انجام دهند تا بتوانند اجرایی شدن ایده خود را به بازار پیچیده پیش‌رویشان ثابت کنند.
ترابی عقیده دیگری دارد. به نظر او، اهمیتی ندارد که فین‌تک یا استارت‌آپ چه معنایی دارند و البته این مهم نبودن به این معنی نیست که نباید درباره این مفاهیم مطالعه داشت. با همه فعالیت‌هایی که در توسنبوم برای استارت‌آپ‌ها در نظر گرفته شده و با همه شرایط مناسبی که بانک‌ها برای این کسب‌وکارهای نوپا به وجود آورده‌اند، اما آنها آن‌طور که انتظار می‌رفت، نتوانستند رشد کنند. او می‌گوید: «در هر روز، ما ۱۱۰ هزار تراکنش مالی را از ۲۰ استارت‌آپ و شرکت می‌گیریم و به ۱۳ بانک ارائه می‌کنیم. اینها تنها تراکنش‌های مالی هستند و اگر بخواهیم غیرمالی‌ها را مانند درخواست صورت‌حساب، موجودی، ثبت‌نام و غیره حساب کنیم، به رقم ۲۰ هزار تراکنش هم می‌رسیم. سه سالی می‌شود که ما این زیرساخت را خوب یا بد برای استارت‌آپ‌ها فراهم کرده‌ایم، اما مساله اینجاست که آنها نتوانسته‌اند از این فرصت استفاده کنند. از این ۱۱۰ هزار تراکنش روزانه تنها یک تا دو درصد به استارت‌آپ‌ها تعلق می‌گیرد. در حالی که با شرکت‌هایی در حال مذاکره هستیم که روزانه خود به‌تنهایی بیش از ۱۰۰ هزار تراکنش دارند و می‌خواهند این بستر را به توسن بیاورند. به‌شخصه ناراحت هستم که چرا استارت‌آپ‌ها نتوانسته‌اند تعداد تراکنش‌های خود را افزایش دهند.»
او در ادامه می‌گوید: «در این اواخر فضا به‌شدت مناسب بوده است. اتفاقا بانک‌ها به‌خوبی سرویس‌دهی و بانکداری باز دارند و اگر استارت‌آپی مدل کسب‌وکاری خوبی داشته باشد، به‌راحتی می‌تواند در این فضا رشد کند. اما متاسفانه استارت‌آپ‌ها نتوانسته‌اند از این فرصت‌ها استفاده کنند. ای کاش استارت‌آپ‌ها پیش از هر چیز به این فکر کنند که چطور می‌توانند کسب‌وکار خودشان را راه‌اندازی کنند.»
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
چطور می‌توان وارد توسنبوم شد؟
استارت‌آپ‌های جوان و گروه‌هایی که ایده خوبی در ذهن دارند، می‌توانند در سایت توسنبوم ثبت‌نام کنند. ثبت‌نام شامل اطلاعات کلی گروه و ایده آنهاست. درخواست توسعه‌دهندگی آنها در توسن بررسی می‌شود و در پی آن توسن با اعضای گروه جلسات حضوری برگزار می‌کند. مگر آنکه اعضا ساکن تهران نباشند که توسن با آنها ارتباط تلفنی برقرار می‌کند.
ایده اگر قابل اجرا باشد، توسن با تیم استارت‌آپی قرارداد می‌بندد. بیشتر مفاد قرارداد شامل عدم افشای اطلاعات و محرمانگی است. در بخش بعدی نیز تیم استارت‌آپی با توسنبوم توافق می‌کند در صورتی که ایده به سرانجام رسید و استارت‌آپ درآمدزایی پیدا کرد، بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از درآمد خود را به توسنبوم بدهد و ۶۰ تا ۷۰ درصد آن را برای خود بردارد. توسنبوم در تمام این مسیر هیچ هزینه‌ای از استارت‌آپ‌ها دریافت نمی‌کند. تنها همکاری مالی آنها با استارت‌آپ‌ها برای زمانی است که استارت‌آپ به مرحله درآمدزایی رسیده و به یک کسب‌وکار موفق تبدیل شده است.
[/mks_pullquote]
با همه شرایطی که خوب یا بد استارت‌آپ‌ها دارند، هنوز هم از سخت بودن موقعیت برای پیشرفت گله‌مندند و معتقدند فضا به قدری مناسب نیست که بتوانند آن‌طور که باید و شاید، پیشرفت کنند. شاید توسن هم همین فضا را سال‌ها پیش تجربه کرده است؛ درست زمانی که تلاش داشت نخستین اینترنتبانک کشور را راه‌اندازی کند. ترابی درباره حال‌وهوای آن روزها می‌گوید: «خاطرم هست که بانک‌های بزرگ و متخصصان و کارشناسان طوری به این پروژه نگاه می‌کردند که حالا یک کار کوچکی هم در یک بانک کوچک که 50 تا 60 شعبه هم بیشتر ندارد، انجام شده و امنیت ندارد و البته کسی هم سراغ چنین چیزهایی نمی‌آید. به تصور آنها اینترنتبانک، ناچیز بود و و شاید هم پیش خود قضاوت می‌کردند سپرده‌های ما به‌عنوان یک بانک غول‌پیکر چقدر است و سپرده‌های بانک‌هایی مانند اقتصاد نوین و سامان چقدر است. اما به‌مرور زمان، وقتی حوزه‌های دیگر جامعه مانند راه‌آهن و بورس و مانند آن که به پرداخت آنلاین نیاز داشتند، سراغ سرویس‌های بانکی را گرفتند و جز این بانک‌ها که از توسن سرویس می‌گرفتند، بانک دیگری پیدا نکردند که این خدمات را ارائه کند، بانک‌های بزرگ به خودشان آمدند. اکنون هم بانک‌های زیادی وجود دارد که شاید اندازه کوچکی داشته باشند، اما چون از همان زمان در این حوزه فعالیت داشتند، اکنون سهم زیادی از این بازار را در اختیار دارند.»
عضو هیات‌مدیره توسن البته به گفته خودش قبول داشت توسعه کسب‌وکار ساده نیست و اینکه این حوزه از کسب‌وکار نتوانسته خود را به‌خوبی رشد دهد، تمامش تقصیر فعالان و خودشان نبوده است. او می‌گوید: «صادقانه بگویم. به نظر من استارت‌آپ‌ها از بانک‌ها عقب می‌افتند. بانک‌ها به‌خوبی و به‌سرعت خود را با فناوری روز جلو برده‌اند و حتی بسیاری از آنها فضای مناسبی برای جذب و همکاری با استارت‌آپ‌ها پیدا کرده‌اند.»
اما با این حال، به عقیده او باید این را در نظر گرفت که صادرات در حوزه فناوری بسیار راحت‌تر از هر حوزه دیگری است. به گفته ترابی شاید صادر کردن و فروش یک محصول کوربانکینگ یک تا دو سال زمان ببرد و دردسرهای زیادی داشته باشد، اما یک اپ ساده را به‌راحتی می‌توان روی اپ‌استور و پلی‌استور گذاشت و به دنیا معرفی کرد.
