به کمک آمارهای شاپرک وضعیت پرداخت ترسیم شد / بازی تاج و تخت کارت‌خوان‌ها ادامه دارد

مینا والی / بولتن اقتصادی شاپرک تصویری از آنچه در صنعت پرداخت و از طریق کانال شاپرک اتفاق می‌افتد به نمایش گذاشته است. نسخه فروردین‌ماه این بولتن به‌تازگی منتشرشده و اکنون تحلیلگران صنعت پرداخت می‌توانند بر اساس نمودارها و جداول آن وضعیت تراکنش‌های کارتی در کشور و وضعیت شرکت‌های مختلف را تحلیل کنند. در این گزارش بخش‌هایی از نتایج این بولتن را بررسی می‌کنیم.

.

سهم شاپرک در اقتصاد ملی

بخشی از تراکنش‌های الکترونیکی کشور از طریق کانال شاپرک انجام می‌شوند، به‌طورکلی هر تراکنشی که بر روی کارت انجام شود از نوع شاپرکی است، حال چه از طریق کارت‌خوان باشد یا انتقال اینترنتی کارت به کارت یا خرید اینترنتی از طریق کارت و یا استفاده از بستر موبایل و با کارت.

برای درک میزان نقش شاپرک در اقتصاد کشور شاخصی تعریف‌شده که نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی را نشان می‌دهد. با توجه به آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی، آخرین محاسبات برای این شاخص مربوط به بهمن‌ماه 94 است. مقایسه این شاخص در طول سه سال گذشته نشان می‌دهد که بالاترین رقم این شاخص در سال 93 بوده و سال 92 نیز ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی بیشتر از سال 94 بوده است. ازآنجایی‌که به‌طورکلی آمارها رشد تراکنش‌های شاپرک را نشان می‌دهند، این رشد نقدینگی است که موجب کاهش این شاخص در طول این سه سال شده است. آمارهای بانک مرکزی در بهمن‌ماه گذشته نشان از رشد 93 درصدی نقدینگی کشور در حدود دو سال و نیم فعالیت دولت یازدهم دارد.

از طرف دیگر در پایان هر سه سال رشد شاخص را شاهدیم که این نیز به دلیل تسویه‌های پایان سال شرکت‌ها و همچنین تغییر رفتار مشتریان در پایان سال است که میزان خریدهای مردم برای سال جدید در بهمن‌ماه و اسفندماه افزایش می‌یابد.

کاهش بخشی از شاخص نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی در 11 ماه اول 94 نسبت به مدت مشابه سال 93 غیر از رشد نقدینگی، یک دلیل دیگر هم دارد و آن سیاست بانک مرکزی مبنی بر سقف 500 میلیون ریالی در تراکنش‌های شاپرکی است که فروردین‌ماه 94 ابلاغ شد.

.

کاهش تعداد تراکنش

تعداد تراکنش‌های شاپرک در فروردین امسال حدود 831.8 میلیون تراکنش بود که ارزش آن درمجموع 786.4 هزار میلیارد ریال است. مقایسه میان این اعداد بین فروردین و اسفند نشان از کاهش 19.64 درصدی تعداد تراکنش و 33.57 درصدی ارزش تراکنش‌ها دارد. این کاهش باز هم به دلیل افزایش حجم خریدها برای سال نو در اسفند و کاهش خریدها در فروردین است که همواره چنین جهش رو به پایینی در این ماه مشاهده می‌شود.

.

کاهش ابزارهای پذیرش

مقایسه میان تعداد ابزارهای پذیرش در فروردین و اسفند نشان از کاهش تعداد این ابزارها دارد. علت این کاهش در تعداد ابزارها نیز باز افزایش نسبی آن در اسفندماه به دلیل برگزاری نمایشگاه‌های بهاره و کاهش یافتن این تعداد در فروردین به دلیل جمع شدن این نمایشگاه‌ها بیان‌شده است.

البته در مقایسه نقطه‌به‌نقطه شاهد افزایش دو ابزار پذیرش اینترنتی و کارت‌خوان فروشگاهی در فروردین امسال نسبت به فروردین 94 هستیم این در حالی است که تعداد ابزار پذیرش موبایلی با کاهش 34 درصدی مواجه شده است. اگر به آنچه در سال گذشته برای بستر موبایلی در کشورمان گذشت نگاهی بیندازیم ، اعمال محدودیت‌های استفاده از USSD را می‌توان دلیلی بر کاهش ابزار پذیرش موبایلی دانست.

اما سهم هرکدام از این ابزارها در پذیرش تراکنش‌ها در فروردین‌ماه چقدر بود؟ بدون تردید در میان سه ابزار کارت‌خوان، اینترنت و موبایل رتبه اول به کارت‌خوان می‌رسد که با 99.60 درصد بیشترین سهم در پرداخت‌ها از طریق شاپرک را به خود اختصاص می‌دهد. این درصد در اسفندماه هم فقط 0.01 درصد سهم کمتر را نشان می‌دهد. در کل سهم هرکدام از این ابزارها در دو ماه اسفند و فروردین تغییر چندانی نداشته و فقط همان 0.01 درصد افزایش در ابزار اینترنتی و کاهش 0.01 درصدی در کارت‌خوان مشاهده می‌شود.

تعداد ابزار اینترنتی، موبایلی و کارت‌خوان در فروردین‌ماه به ترتیب 16 هزار و 143، یک هزار و 309 و چهار میلیون و 374 هزار و 119 گزارش‌شده است.

.

موبایل اثربخش‌تر از سایر ابزارها

تعداد ابزارهای مختلف را بررسی کردیم، شاخص دیگری نیز در ارتباط با ابزارهای مختلف وجود دارد که سهم هرکدام از آن‌ها در تراکنش‌ها را نشان می‌دهد. قابل پیش‌بینی است که کارت‌خوان‌ها بیشترین سهم را در تعداد تراکنش دارند. محاسبات نشان می‌دهد در فروردین‌ماه امسال 83.36 درصد تراکنش‌های شاپرکی از طریق کارت‌خوان‌ها انجام‌شده است. ابزارهای موبایلی با 13.86 درصد و اینترنتی با 2.78 درصد در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند.

از دو شاخص بالا یعنی سهم تعداد ابزارها و سهم هر ابزار در کل تراکنش‌ها، شاخص دیگری به وجود می‌آید که تعداد تراکنش به ازای هر ابزار را نشان می‌دهد. از این نظر ابزارهای موبایلی بالاتر از دو ابزار دیگر قرار می‌گیرد، ابزارهای اینترنتی هم در این شاخص بالاتر از کارت‌خوان‌ها هستند. گفته می‌شود سهولت در دسترسی به موبایل باعث شده با اختلاف زیادی نسبت به دو ابزار دیگر اثربخشی بالایی داشته باشد.

بولتن اقتصادی شاپرک، تغییرات سهم تعدادی و مبلغی تراکنش‌های هر ابزار پذیرش را در فروردین 95 و اسفند 94 بررسی کرده است که این بررسی نشان از کاهش هر دو سهم تعدادی و مبلغی برای کارت‌خوان و افزایش دو ابزار موبایلی و اینترنتی دارد.

.

رشد پرداخت قبض و خرید شارژ

تراکنش‌هایی که از بستر شاپرک انجام می‌شوند شامل تراکنش‌های خرید کالا و خدمات، مانده‌گیری و درنهایت پرداخت قبض و خرید شارژ تلفن همراه است. محاسبات نشان می‌دهد در فروردین‌ماه تراکنش‌های خرید کالا و خدمات ازنظر مبلغ با 96.83 درصد بیشترین سهم در انواع مختلف تراکنش‌های شاپرکی را به خود اختصاص داده است. پرداخت قبض و خرید شارژ 3.17 درصد از مبلغ تراکنش‌ها را شامل می‌شود. مانده‌گیری هم به دلیل ماهیتش سهم مبلغی صفر دارد.

ازنظر تعداد تراکنش‌ها در فروردین‌ماه خرید کالا و خدمات 69.48 درصد کل را شامل می‌شود و پرداخت قبض و خرید شارژ و مانده‌گیری به ترتیب با 23.27 و 7.25 درصد در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. اگر دو شاخص سهم مبلغی و تعدادی انواع تراکنش‌ها را در فروردین 95 و اسفند 94 با هم مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که پرداخت قبض و خرید شارژ در هر دو شاخص رشد داشته است.

.

کاهش کارت‌خوان در استان‌ها

بولتن اقتصادی شاپرک برای بررسی کارایی توزیع و میزان نفوذ ابزارهای پذیرش و تعداد سرانه این ابزارها را در استان‌های مختلف بررسی کرده است. ازآنجا ‌که خدمات ابزارهای پذیرش اینترنتی و موبایلی برای هر استان و منطقه قابل‌تفکیک نیست، بنابراین چگونگی پراکندگی این ابزارها فقط در مورد کارت‌خوان‌ها قابل‌تحلیل است.

نکته قابل‌توجه در مورد تغییرات تعداد کارت‌خوان‌ها در استان‌های کشور در فروردین‌ماه نسبت به اسفند، کاهش این رقم در 19 استان کشور است. بیشترین کاهش هم مربوط به استان تهران با 4.67 درصد افت در تعداد کارت‌خوان است. گفته می‌شود این افت احتمالاً به دلیل جمع‌آوری شدن کارت‌خوان‌های فروشگاهی توسط شرکت‌های پرداخت است و یا اینکه کارت‌خوان‌های بدون تراکنش از چرخه فعالیت خارج‌شده‌اند. کاهش قابل‌توجه در کارت‌خوان‌های استان تهران نیز به دلیل برگزارش نمایشگاه‌های بهاره و خریدهای نوروزی بوده که در اسفندماه باعث افزایش تعداد کارت‌خوان‌ها شده و با اتمام خریدهای نوروزی استفاده از این ابزارها نیز کاهش‌یافته است.

در مورد توزیع کارت‌خوان‌ها شاخص مفید دیگر سرانه تعداد کارت‌خوان فروشگاهی تراکنش‌دار در هر استان به ازای جمعیت بالای 18 سال است. محاسبه این شاخص نشان می‌دهد در میان استان‌های کشور، استان یزد بالاترین سرانه کارت‌خوان را داراست. استان‌های هرمزگان و سمنان نیز در رتبه‌های دوم و سوم قرار می‌گیرند. استان تهران نیز که با اختلاف زیادی نسبت به سایر استان‌ها تعداد کارت‌خوان‌ها را به خود اختصاص داده است در رتبه چهار ازنظر سرانه کارت‌خوان قرار می‌گیرد.

.

سهم شرکت‌های پرداخت

آمارهایی که شاپرک در اختیار دارد این امکان را می‌دهد که عملکرد 12 شرکت پرداخت کشور ازنظر سهم تعدادی و مبلغی تراکنش‌ها از طریق کارت را بررسی کرد. همچنین شاخص اثربخشی کارت‌خوان برای هر شرکت قابل‌بررسی است.

ازنظر تعداد تراکنش‌ها در فروردین‌ماه، شرکت به‌پرداخت ملت با 24.65 درصد در رتبه اول قرار می‌گیرد. شرکت‌های آسان پرداخت پرشین و پرداخت الکترونیک سامان نیز که هرکدام حدود 15 درصد سهم بازار را در دست دارند در رتبه‌های دوم و سوم قرار می‌گیرند.

از طرف دیگر اگر بخواهیم سهم هرکدام از شرکت‌ها را ازنظر مبلغ تراکنش بررسی کنیم، به نتایج دیگری دست پیدا می‌کنیم که مقایسه آن با شاخص بالا حقایقی را در مورد شرکت‌ها نشان می‌دهد.

ازنظر مبلغ تراکنش باز هم به‌پرداخت ملت بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد. کارت اعتباری ایران کیش با 13.87 درصد و خدمات نوین داده‌ورزی سداد با 10.61 درصد رتبه‌های دوم و سوم را ازنظر سهم مبلغ تراکنش کسب می‌کنند.

مقایسه بین این دو شاخص نشان می‌دهد که بالاتر بودن شاخص مبلغ تراکنش به تعداد تراکنش نشان از جای‌گیری مناسب‌تر بسترهای پرداخت شرکت است به این معنا که مبالغ بالاتری به ازای هر تراکنش منتقل می‌شود. اینجا باید یادآوری کرد که هر چه تعداد تراکنش‌ها بیشتر باشد کارمزد دریافتی برای شرکت پرداخت بیشتر خواهد شد و هرچه مبلغ تراکنش‌ها بالاتر رود برای بانک پذیرنده منفعت ایجاد خواهد شد.

شاخص دیگری که برای شرکت‌های پرداخت می‌توان در نظر گرفت، سهم هرکدام از این شرکت‌ها از تراکنش ابزارهای پذیرش است. این شاخص کمک می‌کند حوزه فعالیت و نحوه سرمایه‌گذاری هر یک از 12 شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت کشور را بهتر شناخته شود.

نکته قابل‌توجه در این شاخص این است که در فروردین امسال بیشترین سهم از تعداد تراکنش‌های کارت‌خوان متعلق به شرکت به‌پرداخت ملت با 28.39 درصد است. در مورد تراکنش‌های ابزار پذیرش موبایلی، شرکت آسان پرداخت پرشین با 45.13 درصد پیشرو است. بیشترین سهم تراکنش‌های ابزار پذیرش اینترنتی نیز مربوط به، به‌پرداخت ملت است.

.

شاخص اثربخشی

شاخص اثربخشی کارت‌خوان عملکرد شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت را با ترکیبی از تعداد کارت‌خوان و تعداد تراکنش کارت‌خوان بررسی می‌کند. این شاخص نسبت تراکنش‌های کارت‌خوان‌های فروشگاهی یک شرکت از کل تراکنش‌های کارت‌خوان‌های شبکه، به نسبت تعداد کارت‌خوان‌های فعال سیستمی یک شرکت به کل کارت‌خوان‌های فعال سیستمی شرکت‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. اگر این عدد یک باشد به این معناست که شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت به اندازه سهمی که از تعداد کارت‌خوان‌های بازار دارد به همان اندازه نیز سهم از کل تراکنش‌ها دارد. اگر این رقم دو باشد یعنی شرکت دو برابر سهم خود از بازار کارت‌خوان توانسته سهم تراکنش‌ها را به خود اختصاص دهد؛ بنابراین هرچه این رقم بالاتر رود عملکرد شرکت مطلوب‌تر خواهد بود.

محاسبات نشان می‌دهد شرکت به‌پرداخت ملت با شاخص اثربخشی 1.6 بالاترین میزان اثربخشی کارت‌خوان‌ها را در میان شرکت‌ها دارد. شرکت پرداخت الکترونیک سامان و آسان پرداخت پرشین هر کدام به ترتیب با شاخص اثربخشی 1.33 و 1.31 در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. فن‌آوا کارت، تجارت الکترونیک پارسیان، پرداخت الکترونیک پاسارگاد، پرداخت نوین آرین، خدمات نوین داده‌ورزی سداد و مبنا کارت آریا در رده‌های بعدی هستند. کمترین میزان اثربخشی هم مربوط به شرکت‌های الکترونیک کارت دماوند، سایان کارت و کارت اعتباری ایران کیش به ترتیب با شاخص اثربخشی 0.26، 0.44 و 0.59 است.

منبع: هفته‌نامه عصر ارتباط