پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مینا والی / انتخاب سامانه یکپارچه بانکی یا همان کربنکینگ (core banking) مناسب، از چالش‌های نظام بانکی کشور است. گرچه شرکت‌های ارائه‌دهنده راهکارهای بانکی در ایران نزدیک به دو دهه است که پا به عرصه تولید کربنکینگ گذاشته‌اند، اما هنوز کربنک‌های داخلی نتوانسته‌اند به‌طور کامل نیاز بانک‌ها را تأمین کنند. امروز شاهدیم برخی شرکت‌های ارائه‌دهنده راهکارهای بانکی بعد از بیش از 15 سال تجربه، وارد کننده نرم‌افزار خارجی می‌شوند. آیا این به معنای شکست کربنکینگ داخلی است؟ کارشناسان بانکداری الکترونیکی چه نظری دارند؟ برای بازار ایران کربنکینگ ایرانی مناسب است یا خارجی یا ترکیبی از این دو؟
.
کربنکینگ چیست؟
وظیفه سامانهٔ یکپارچه بانکی نگهداری و ثبت کلیهٔ اطلاعات و تعاملات مالی در شبکه بانکی موردنظر، در یک واحد اطلاعات مرکزی است. بانک‌ها بر اساس رویکردهای استراتژیکشان و با هدف بهبود عملیات، کاهش هزینه‌ها و ایجاد آمادگی برای رشد بانک، از این سامانه استفاده می‌کنند. به‌طورکلی این سامانه کلیه محصولات، خدمات بانکی، عملیات راهبری و مدیریت آن‌ها را از طریق دسترسی به پایگاه داده‌های مشترک و یکپارچه در قالب یک سامانه ارائه می‌کند که انعطاف‌پذیری این سامانه و مشتری محوری از ویژگی‌های مهم آن است. بدون ایجاد یک بانک اطلاعاتی متمرکز و یکپارچه، خدمات بانکداری الکترونیکی به‌صورت جزیره‌ای و غیرهمسان خواهد بود.
مزایا و نتایج حاصل از راه‌اندازی سامانهٔ یکپارچه بانکی و توسعه بانکداری الکترونیکی مواردی همچون افزایش رضایت‌مندی مشتریان است چراکه ارائه مزایایی چون محصولات و خدمات متنوع، افزایش بهره‌وری عملیاتی، افزایش کارایی و بهره‌وری منابع انسانی، مدیریت هزینه‌های عملیاتی و نگهداشت و توانایی بیشتر را به همراه دارد. ازآنجایی‌که حضور مشتریان در شعب بانک‌ها هزینه آور است، توسعه خدمات الکترونیک مبتنی بر بانکداری یکپارچه امکان کنترل لحظه‌ای سود و زیان و روند تأمین منابع و اعطای تسهیلات را فراهم می‌آورد.
.
حاشیه‌های کربنکینگ
بانک‌های کشور از ضعف سامانه یکپارچه بانکی رنج می‌برند. گفته می‌شود هیچ‌کدام از بانک‌های ما نتوانسته‌اند کوربنکینگ را به‌طور کامل اجرا کنند البته وضعیت برخی بانک‌ها در این زمینه بهتر است و حتی چند سال پیش مدیر امور بانکداری الکترونیکی بانک کشاورزی ادعا کرده بود که کشاورزی پیشروترین بانک ایرانی در مورد اجرای کامل کربنکینگ است. اما آن‌طور که سعید عسکری انارکی، کارشناس بانکداری الکترونیکی می‌گوید: «4 بانک ایران هیچ‌چیز به نام کوربنکینگ ندارند. بانک‌های سپه، رفاه، تجارت و مسکن هنوز بلاتکلیف هستند، سپه سه سال است که قراردادی برای پیاده‌سازی کربنکینگ نوشته ولی به‌جایی نرسیده و تقریباً شکست‌خورده است. رفاه، تجارت و مسکن هم مسیر مشخصی ندارند. این بانک‌ها جزیره‌ای اداره می‌شوند و درنهایت یک حساب‌جاری متمرکز دارند.»
البته بزرگ‌ترین بانک‌های کشور نیز با این چالش دست‌به‌گریبان هستند. عسکری با اشاره به نارضایتی این بانک‌ها نسبت به کربنکینگ‌شان می‌گوید: «بانک‌هایی داریم مثل ملی و صادرات که به ناچار محتاط هستند، چون بانک‌های خیلی وسیعی محسوب می‌شوند و تنش ایجاد می‌شود. این دو بانک ناراضی هستند اما تغییر نرم‌افزاری در بانک‌های بزرگ، فوق‌العاده سخت‌تر و بوروکراسی آن‌ها خیلی شدیدتر است.»
راه‌اندازی و بهره‌برداری از کربنکینگ نیازمندی‌های پیچیده و مفصلی در سه حوزه سخت‌افزار و نرم‌افزار و شبکه دارد. در دنیا به‌طورمعمول شرکت‌های ارائه‌دهنده کربنکینگ، یک بستر قابل پیکربندی و خام تولید می‌کنند و بعد از عقد قرارداد با بانک این بستر را اختصاصی و متناسب با نیاز بانک می‌چینند. این چیدمان بسته به نوع قرارداد پشتیبانی و تکمیل بستر می‌تواند توسط شرکت یا بانک انجام شود. البته امروزه روش سومی جایگزین شده که در آن شرکت و بانک، شرکتِ اختصاصی کوچکی را تأسیس می‌کنند که فقط به همان بانک خدمات پشتیبانی و توسعه ارائه می‌دهد. در ایران شرکت‌هایی مانند داده‌ورزی سداد، توسعه و نوآوری شهر و داده‌پردازی خوارزمی با همین فلسفه وجودی تشکیل‌شده‌اند.
وحید صیامی در کتاب دانشنامه پرداخت و بانکداری الکترونیکی می‌نویسد: «امروزه CORE ازنقطه‌نظر تجاری به روش‌های زیر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؛ تولید، پیاده‌سازی و خدمات به‌صورت کاملاً داخلی در بانک، کربنکینگ به‌عنوان یک سرویس و کربنکینگ به‌عنوان یک پلتفرم. در روش اول تمامی اقدامات به‌صورت داخلی و تحت مدیریت فاوای بانک انجام می‌شود. در روش دوم تمامی اقدامات توسط یک‌نهاد بیرونی انجام‌شده و بانک تنها سرویس‌های موردنیاز خود را تحت یک اس‌ال‌اِی دریافت می‌کند. در روش سوم، بانک بسته‌ای را از فروشنده دریافت کرده و خود به استقرار، پشتیبانی و گسترش آن اقدام می‌کند. روش سوم توسط نهادهایی انجام می‌شود که آن‌ها را اصطلاحاً آی‌اس‌وی می‌نامند. مهم‌ترین آی‌اس‌وی‌ها در حوزه CORE اوراکل، آی‌بی‌ام و تمنوس هستند. بانک‌های بزرگ دنیا طبق یک سنت مرسوم همگی از نرم‌افزارهای اختصاصی تولید خودشان بهره می‌برند. شرکت تمنوس بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات کوربنکینگ در دنیاست و چهار غول فناوری دنیا مایکروسافت، آی‌بی‌ام، اوراکل و سپ نیز محصولاتی در این زمینه دارند. به دنبال آن‌ها اینفوسیس نیز در این عرصه مطرح است.»
در مورد اینکه چرا نظام بانکی کشور مبتلا به چالش کربنکینگ است یک دلیل واحد وجود ندارد. بنابراین راه‌حل نیز یک نسخه واحد نیست. اما یک‌طرف ماجرا تقابل میان نرم‌افزار داخلی و نرم‌افزار خارجی است. برخی از بانک‌ها به سمت استفاده از نرم‌افزار داخلی می‌روند و دلایل خود را هم دارند و برخی دیگر ترجیح می‌دهند نرم‌افزار خارجی خرید کنند، این دسته هم دلایل خود را دارند. اما به‌طورکلی سه انتخاب پیشِ‌روی بانک‌های ایرانی است نرم‌افزار داخلی و خارجی یا ترکیبی از این دو، که هرکدام طرفداران و منتقدان خاص خود را دارد.
.
چرا کربنکینگ داخلی؟
قطعاً برای پیدا کردن طرفداران کربنکینگ داخلی باید سراغ شرکت‌های ایرانی ارائه‌دهنده کربنکینگ رفت. با کمی درصد خطا همین‌طور هم هست. این شرکت‌های ایرانی که نزدیک به 20 سال پیش سراغ کربنکینگ وطنی رفته‌اند دلایلی را برای برتری نسخه داخلی نسبت به خارجی دارند. مهران افسری، کارشناس بانکداری الکترونیکی که خود تجربه فعالیت در یکی از همین شرکت‌ها را نیز دارد، ابتدا مزایای کربنکینگ خارجی را نسبت به داخلی نام می‌برد: «استانداردتر بودن محصولات خارجی درزمینهٔ اتصال به شبکه‌های بین‌المللی، استفاده از فناوری روز در تولید نرم‌افزارها و به‌خصوص متدولوژی تولید، تجمیع تجربیات و بیزنس‌های متنوع چندین بانک خارجی و درنهایت وجود تیم‌های تولید و پشتیبانی قوی»
اما به اعتقاد او معایب کربنکینگ خارجی به مزایایش می‌چربد. معایبی همچون: «هزینه گزاف محصولات خارجی و دریافت حق لایسنس‌های بی‌شمار برای هر سال استفاده، افزایش تعداد یوزرها، افزایش تراکنش‌ها که در نگاه اول شاید ارزان باشند ولی بعداً با هنری که در عقد قرارداد دارند به هر بهانه‌ای مبلغی مطالبه می‌کنند، کمبود دانش و مهارت ادارات بازرگانی بانک‌ها درزمینهٔ عقد قراردادهای خارجی که به‌راحتی در دادگاه‌های خارجی محکوم می‌شوند چون ریزه‌کاری‌ها را نمی‌دانند، هزینه بالای بومی‌سازی که به ازای تغییر هر بیت و بایت یک قرارداد جلوی بانک می‌گذراند، وجود انواع بیزنس‌های بومی ایرانی در سیستم‌های بانکی ما که محصولات خارجی آن‌ها را ندارند و باید پیاده‌سازی کنند برای مثال انواع عقود و سپرده‌های خاص منظوره و درنهایت مشکل ارتباطات زبانی و مکاتبات با خارجی‌ها»
یکی از چالش‌های نرم‌افزار خارجی که در مورد آن‌ها اکثریت اتفاق‌نظر دارند، بحث قوانین بانکداری اسلامی است. البته کربنکینگ‌های خارجی هم وجود دارند که منطبق با این قوانین نوشته‌شده‌اند، اما قوانین سنی و نه شیعه، بنابراین ما نمی‌توانیم از این نرم‌افزارها استفاده کنیم. بعضی از این قوانین مانند عقد مرابحه آن‌قدر پیچیده‌اند که حتی برنامه‌نویسان داخل هم در فهمش مشکل‌دارند.
.
چرا کربنکینگ خارجی؟
در این میان بانک‌هایی هستند که از همان ابتدا سراغ نسخه‌های خارجی کربنکینگ از شرکت‌های معتبر دنیا رفته‌اند. مثال آن بانک کشاورزی است که گویا در این زمینه موفق عمل کرده است و برخی می‌گویند کامل‌ترین کربنکینگ را پیاده کرده است. بنابراین کربنکینگ خارجی هم می‌تواند نیاز برخی بانک‌ها را تأمین کند، همان‌طور که نیما امیرشکاری، کارشناس بانکداری الکترونیکی می‌گوید: «به نظر من وقتی می‌شود گفت کربنکینگ داخلی خوب است یا خارجی که هدف و جایگاه رقابتی بانک مشخص‌شده باشد.»
البته او درمجموع برای تأمین سودآوری سهامداران، نوآوری و انعطاف بالا طرفدار کربنکینگ خارجی است و می‌گوید: «برای برآوردن این اهداف زیرساختی نیاز داریم که سریع، بهینه و منعطف باشد و مهم‌تر از همه اینکه وقتی بانک محصولی روی آن تعریف می‌کند، از حقوق معنوی بانک حمایت شود. در این شرایط محصولات داخلی ما نمی‌توانند گزینه مناسبی باشند.»
امیرشکاری استفاده از کربنکینگ داخلی را برای بانک‌هایی که منافع غیرسازمانی برای آن‌ها نسبت به منافع سازمانی در اولویت باشد و یا بانک تنها وسیله‌ای برای قانونی سازی فعالیت‌های یک گروه اقتصادی باشد مناسب می‌داند. او می‌گوید: «در این شرایط نه‌تنها نیازی به کربنکینگ خارجی ندارد، بلکه در کربنکینگ داخلی منافع بیشتری هم می‌تواند کسب کند.»
امیرشکاری که از شیوه بانکداری ایرانی انتقاد می‌کند معتقد است شعب بانک‌ها نباید فقط تراکنش انجام دهند بلکه باید نیازهای مشاوره‌ای مشتری را هم برآورده کنند. اتفاقی که در بانک‌های پیشروی دنیا افتاده است. او می‌گوید: «برای یادگیری بانکداری هم که شده، باید به کربنکینگ‌های خارجی که با فرایندهای بهسازی شده تنظیم‌شده‌اند روی بیاریم. اگر حداقل دو سه بانک یاد بگیرند، بقیه هم به دلیل هم‌چشمی می‌روند یاد می‌گیرند.»
درباره نرم‌افزار خارجی افسری می‌گوید: «اگر یک کربنکینگ خارجی مبتنی بر الگوهای IFW و BIAN باشد می‌تواند کمک کند و ارزش‌افزوده وارد کند. ولی با بخش سرعت در نوآوری و تطبیق با نیازهای متغیر بانک‌های ما، کربنکینگ خارجی نمی‌تواند با محصول داخلی رقابت کند. مطمئن هستم سرعت توسعه‌دهنده‌های ما بالاتر است.»
.
چرا نرم‌افزار ترکیب خارجی و داخلی؟
البته نرم‌افزارِ ترکیبی، عنوان دقیقی در مورد این دسته از نرم‌افزارها نیست. اما عجالتاً از این عنوان استفاده می‌کنیم. اتفاقی که در این دسته کربنکینگ‌ها می‌افتد این است که یک شرکت ارائه‌دهنده کربنکینگ داخلی با شرکت همتای خارجی شریک تجاری می‌شود تا محصول شرکت خارجی را متناسب با نیازهای بانک‌های داخلی بومی کند. یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ایرانی به‌تازگی با شرکت تمنوس سوئیس قرارداد همکاری استراتژیک برای توسعه نرم‌افزارهای بانکی بسته است. تمنوس یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ارائه‌دهنده راهکارهای بانکی دنیا است.
امید ترابی، عضو هیئت‌مدیره شرکت ایرانی طرف قرارداد درباره هدف از روی آوردن به کربنکینگ ترکیبی می‌گوید: «ما به‌عنوان یک شرکت خصوصی قدیمی و فعال در این حوزه چاره‌ای جز احترام و تبعیت از بازار نداریم. لذا باید ببینیم بازار چه حکم می‌کند، مثلاً فرض کنید که تعداد زیادی بانک خارجی در ایران شعبه افتتاح کنند و طبیعتاً محصول خارجی را ترجیح می‌دهند. اما بر اساس تجربیات گذشته و نیازمندی‌های فعلی داخلی یک‌چیز مسلم است و آن اینکه هیچ محصول خارجی بدون همکاری یک پارتنر داخلی، البته پارتنر قوی و توانمند، نمی‌تواند موفق باشد.»
او با اشاره به نیازهای بانک‌ها می‌گوید: «اگر بانکی استراتژی خاصی دارد که نیاز به نرم‌افزار خارجی دارد و نرم‌افزار خارجی می‌تواند کسب‌وکارش را تغییر دهد ما موظفیم چنین شرایطی را برایش فراهم کنیم.» به نظر می‌رسد این مدل از نظر اقتصادی گران‌تر از دو مدل قبلی باشد، چراکه نرم‌افزار خارجی به‌خودی‌خود گران‌تر از نرم‌افزار ایرانی تمام می‌شود چه رسد به اینکه بخواهد اختصاصی بانک داخلی هم شود. ترابی دراین‌باره می‌گوید: «قطعاً این‌گونه نیست.»
همان اول هم گفتیم که مشکل نظام بانکی ما در مورد پیاده‌سازی کربنکینگ فقط محدود به مدل داخلی یا خارجی آن نمی‌شود. بانک‌هایی داریم که کربنکینگ خارجی دارند و موفق عمل‌نکرده‌اند و در مقابل بانک‌هایی با کربنکینگ داخلی داریم که ناراضی هستند و البته نمونه‌های موفق هر دو مدل هم وجود دارند. بنابراین اینکه چه نوع کربنکینگی انتخاب شود به عواملی بستگی دارد که خود بانک‌ها باید بسته به نیازهایشان درباره آن تصمیم بگیرند. به نظر می‌رسد هر سه مدل بررسی‌شده می‌توانند کارساز باشند.
اما موضوعی که نگرانمان می‌کند، ضعف صنعت نرم‌افزارهای بانکی کشور است. برخی از کارشناسان بانکداری الکترونیکی که سال‌ها در شرکت‌های ایرانی تولیدکننده نرم‌افزار بانکی نیز فعالیت کرده‌اند همین دغدغه را دارند. آن‌ها می‌گویند باید از داشته‌های خودمان استفاده کنیم. البته ضعف علمی یکی از موانع توسعه این صنعت است، طوری که به اذعان کارشناسان بانکداری الکترونیکی کشور برنامه‌های علمی‌مان هم دردی را دوا نمی‌کنند. محمد صادقی، کارشناس بانکداری الکترونیکی می‌گوید: «همایش‌ها و سمینارهای نظام بانکی ایران به مجموعه‌ای از کپی‌برداری‌ها و سطحی خوانی‌ها که بیان و فراموش می‌شوند تبدیل‌شده‌اند چراکه زیرساختی برای آن‌ها وجود ندارد و کسانی که ارائه می‌دهند، در بسیاری از موارد تجربه عملی و کاری ندارند.»
از طرف دیگر حتی اگر بانکی بخواهد علمی جلو برود باز هم موانعی بر سر راهش وجود دارد. پذیرش پیشنهادهای مشاوره در میان مدیران بانکی ما ضعیف است. تا زمانی که خود بانک‌ها احساس نیاز برای تحول نکنند نمی‌توان انتظار داشت که اتفاقی بیفتد. احتمالاً اتفاق زمانی می‌افتد که اجباری از سوی نهاد ناظر وجود داشته باشد.
منبع: هفته نامه عصر ارتباط
