پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
روز یکشنبه ۴/۴/۹۱ مقارن با اعیاد ولادت سیدالشهدا و حضرت ابوالفضل العباس (ع) سامانه پیام رسانی مالی الکترونیکی «سپام» توسط رییس کل محترم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با حضور اعضای هیات عامل، مدیران عامل بانک‌ها و مدیران ارشد بانک مرکزی افتتاح شد. در خصوص اثرات راه اندازی این سامانه با رییس کل محترم بانک مصاحبه‌ای صورت دادیم.
جناب آقای دکتر بهمنی، با تشکر از زمانی که در اختیار گذاشتید، روز یکشنبه ۴/۴/۹۱ سامانه پیام رسانی مالی الکترونیکی توسط حضرتعالی افتتاح شد. این سامانه چه دستاوردهایی را برای نظام بانکی در بر خواهد داشت؟
بسم الله الرحمن الرحیم. با سلام خدمت شما و خوانندگان گرامی، دهه ۱۳۸۰ با توسعه قابل توجه خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیک همراه بود. بخش عمده‌ای از این فعالیت‌ها در قالب طرح نظام جامع تسویه و پرداخت صورت گرفت که در واقع راهبرد نظام بانکی برای توسعه منسجم این خدمات محسوب می‌شد. با سپری شدن دهه هشتاد، از همکارانم خواستم تا نقشه راهی را برای دهه ۹۰ نظام بانکی ترسیم کنند. با توجه به اینکه خدمات بانکداری الکترونیکی گسترش قابل توجهی پیدا کرده است، نیاز به نظارت دقیق و ایجاد زیرساخت‌های جدید‌تر برای توسعه بیشتر خدمات باید مد نظر قرار می‌گرفت. در دو سال گذشته فعالیت‌های گسترده‌ای در این دو محور صورت گرفت. مثلاً طرح «شاپرک» برای تجمیع و نظارت بر پایانه‌های فروش، طرح «سناب» برای نظارت داده محور، طرح «نماد» برای ایجاد هویت دیجیتالی و از جمله همین «سپام» که برای تمام الکترونیکی شدن مراودات بانکی و ایجاد زیرساخت یکپارچه خدمت رسانی در این هفته راه اندازی شد. «سپام» یک طرح زیرساختی مهم است که دو هدف مهم یکپارچه سازی مراودات بانکی از طریق بستر الکترونیکی امن و ایجاد مسیر خدمت رسانی مشترک بانکی را دنبال می‌کند.
از نقش زیرساختی «سپام» صحبت فرمودید، اصولاً این زیرساخت به چه معناست؟
سامانه‌های پیام رسانی مالی در نظام‌های پولی و بانکی یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های بخش مالی به شمار می‌روند. این سامانه‌ها برقراری ارتباط بین متعاملان بازار پول، یعنی بانک‌ها، مستندسازی ارتباطات و مراودات و ایجاد بستر حفاظتی و امنیتی برای حفظ محرمانگی، عدم انکار و مسوولیت پذیری طرفین مراوده را بر عهده دارد. باید ذکر کنم که ایجاد سامانه پیام رسانی مالی می‌تواند با ابزارهای مختلفی نظیر اسناد کاغذی، فکس رمزدار، تلکس و نظایر آن به صورت سنتی نیز انجام شود، اما با تحولات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، حدود دو دهه است که با راه اندازی سوئیفت در سطح بین المللی، سامانه‌های پیام رسانی مالی با استفاده از امکانات فناوری به صورت الکترونیکی رواج یافته و اینک برقراری ارتباطات بانکی از طریق این فناوری تقریبا یگانه راه مطلوب ارزیابی می‌شود.
یعنی «سپام» از سوئیفت استفاده می‌کند؟
به نکته ظریف و مهمی اشاره کردید. خیلی‌ها «سپام» را همان سوئیفت یا اتصال به سوئیفت می‌دانند. باید توجه داشت که سوئیفت در دو مفهوم جداگانه به کار می‌رود؛ یکی آنکه مجموعه‌ای از استاندارد‌ها و پروتکل‌ها که «زبان» مشترک مالی را بین موسسات پولی و بانکی و مالی، صرفنظر از هویت ملی و زبان واقعی آن‌ها تشکیل می‌دهد و مفاهیم یکسانی را تعریف می‌کند. به این بخش در اصطلاح افراد فنی «استانداردهای سوئیفت» گفته می‌شود. یکی دیگر زیرساخت شبکه و پردازشی برای تبادل واقعی پیام‌ها منطبق بر «زبان» مشترک است که به عبارت ساده‌تر همان سخت افزار‌ها و کامپیوتر‌ها و شبکه‌هایی است که بانک‌ها از طریق آن‌ها می‌توانند پیام‌هایشان را مبادله کنند. موسسه سوئیفت شرکتی است تعاونی واقع در بلژیک که تقریبا تمامی موسسات مالی جهان در آن عضویت دارند. این موسسه مولفه دوم سوئیفت را ایجاد و پشتیبانی می‌کند، یعنی زیرساختی برای شبکه و پردازش پیام‌های ارسالی و دریافتی را برای بانک‌های جهان – چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی – فراهم می‌سازد.
امکان دارد در مورد تفاوت این دو مولفه توضیح بیشتری به خوانندگان بدهید؟
این دو مفهوم یعنی ما از یک طرف یک زبان و گرامر داریم و از طرف دیگر یک سیستم پیام رسانی، مثل نامه که محتوای این زبان را مخابره می‌کند. بین زبان و سیستم مخابراتی تفاوت هست. من و شما فارسی صحبت می‌کنیم، ولی ممکن است پیامی را که من می‌خواهم برای شما بفرستم با نامه و فکس و تلکس یا ایمیل بفرستم. زبان ما مشترک است، اما وسیله‌ای که این پیام‌ها را می‌فرستد می‌تواند متفاوت باشد، بدون اینکه در محتوای آن تغییری به وجود آید. حالا من می‌توانم به یک بستری اعتماد کنم یا نه و یا از یک بستری که بیشتر مناسب کارم باشد استفاده کنم که طبعاً ربطی به زبان فارسی ندارد. استانداردهای سوئیفت «زبان مالی» است. گرامر و لغات و تعاریف مشخصی دارد. مثلاً اگر شما می‌خواهید حواله‌ای به بانکی بفرستید، می‌گویید باید به این صورت حواله خودتان را تنظیم کنید که مبلغ و ذینفع و تاریخ و ارز و بقیه مشخصات حواله را به چه صورت بنویسید. یا اگر قرار است اعتبارات اسنادی گشایش شود، این گرامر زبان سوئیفتی به شما می‌گوید که جزئیات مربوط به گشایش اعتبار را با چه قالبی بنویسد. خوبی بزرگ این زبان مشترک این است که همه موسسات مالی دنیا آن را می‌فهمند و بستگی به زبان و مقتضیات بومی ندارد. شرایط هم مشترک است و به اصطلاح عامیانه جای «دبه» ندارد. این تحول بزرگی بود که بیست سال پیش در حوزه نظام بانکی در سطح بین الملل اتفاق افتاد. مبداء این تحول همان موسسه سوئیفت بود که مخترع این زبان مالی هم هست؛ البته این زبان در سال‌های اخیر به بخشی از استانداردهای ISO اضافه شده و دیگر انحصاری به موسسه سوئیفت ندارد. ولی از آنجا که همه موسسات مالی مطرح دنیا عضو و سهامدار سوئیفت هستند، ترجیحشان آن است که از زیرساخت و مسیر‌ها و امکانات این موسسه برای مخابره پیام‌های سوئیفتی خودشان استفاده کنند.
یعنی موسسه سوئیفت همه امکانات لازم را برای مخابره زبان سوئیفتی فراهم می‌کند؟
بله و به همین دلیل در سطح موسسات مالی بسیار محبوب است.
با توجه به این محبوبیت چرا از امکانات این موسسه استفاده نکردیم و «سپام» را راه اندازی کردیم؟
تا پیش از رویدادهای سال‌های اخیر، تمامی بانک‌های کشور عضو سوئیفت بوده و از امکانات آن برای برخی مبادلات مالی داخلی و خارجی خود استفاده می‌کردند. اما با توجه به دو مخاطره اساسی و ملاحظات هزینه‌ای که برای پیام‌های خودمان باید به صورت ارزی به موسسه سوئیفت پرداخت می‌کردیم، «سپام» به عنوان یک سامانه پیام‌رسانی داخلی مبتنی بر زبان سوئیفت در دستور کار قرار گرفت.
چه مخاطراتی؟
اولاً نگرانی در خصوص رصد تعاملات بانک‌های ایرانی توسط نهادهای خارجی و اینکه اصولا دلیلی نداشت که تعاملات مالی بانک‌های داخلی را به خارج بفرستیم و ثانیاً با وضع تحریم‌ها، بیشتر بانک‌های ایرانی از خدمات سوئیفت کنار گذاشته شدند.
آیا سپام این دغدغه‌ها را مرتفع می‌کند؟
به طور کامل. سامانه پیام رسانی مالی الکترونیکی یا «سپام»، زیرساخت پیام رسانی مالی در حوزه نظام بانکی کشور است که گرچه از «زبان» سوئیفت استفاده می‌کند، اما هیچگونه وابستگی به موسسه سوئیفت ندارد. این بدان معناست که با استفاده از این سامانه می‌توان هر مراوده بانکی را به صورت تمام الکترونیکی در بستری امن و استاندارد صورت داد و از زبان استاندارد نیز بهره جست. با استفاده از «سپام» نه تنها برای اولین بار در کشور، یک زیرساخت پیام رسانی واحد مالی ملی ایجاد می‌شود، بلکه امکان اتصال به بانک‌های خارجی دوست و نیز واحدهای بانک‌های تحریم شده ایرانی در خارج از کشور را می‌توان به گونه‌ای برقرار کرد که بدون کاربری امکانات موسسه سوئیفت و نگرانی‌های مربوط به آن، اما با زبانی مشترک و آشنا، تعاملات مالی با آخرین فناوری‌های موجود صورت گیرد و در عین حال از ارسال پیام‌های مالی داخلی به خارج از کشور نیز پرهیز نمود.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با عنایت به جمیع جهات، از چند سال پیش ایجاد زیرساخت پیام رسانی مالی ملی را به منظور کاهش وابستگی بانک‌ها به سوئیفت، پردازش داخلی پیام‌های مالی بدون ارسال آن به سوئیفت و نیز ایجاد یک بستر واحد و زیرساختی برای انواع پیام رسانی مالی را به عنوان بخشی از نظام جامع پرداخت و تسویه در دستور کار داشت. با تحولات سیاسی رخ داده در سال گذشته، استفاده از این طرح به عنوان «جایگزین سوئیفت» برای همه بانک‌ها و در عین حال «درگاه اتصال به سوئیفت» برای بانک‌های غیر تحریمی در دستور کار قرار گرفته و نهایتاً سامانه در فروردین ماه سال‌جاری به صورت آزمایشی راه اندازی شد. متعاقباً آموزش کارکنان بانک‌ها در دستور کار قرار گرفته و همکاران ۲۸ بانک برای کاربری این سامانه آموزش‌های دقیقی دیدند.
در پایان آیا می‌شود خلاصه از آنچه که «سپام» هست و خواهد بود ترسیم بفرمایید؟
«سپام» یک زیرساخت مهم و اساسی است. با راه اندازی کامل این سامانه، تمامی سیستم‌های بانکی را می‌توان توسط آن به یکدیگر متصل کرد و ارتباطات و مکاتبات و مراودات میان بانک‌ها و بانک مرکزی و بانک‌ها را به صورت کاملاً الکترونیکی و امن میسر نمود. راه اندازی «سپام» نقطه عطف مهمی در نظام بانکداری الکترونیکی کشور محسوب می‌شود و می‌توان انتظار داشت همان تحولی که با ایجاد مرکز «شتاب» در دهه ۱۳۸۰نظام بانکی کشور رخ داد، این بار با کاربری «سپام» در دهه ۱۳۹۰ حاصل شود.
از حوصله شما در پاسخ به پرسش‌ها ممنونم.
منبع: بانک مرکزی ایران