پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
داستان داشتن حساب‌های بانکی متعدد در این کشور به داستانی تکراری تبدیل شده است. دانشگاه که می‌روید مجبورتان می‌کنند یک حساب بانکی، احتمالا در شعبه خود دانشگاه باز کنید. شرکتی که در آن مشغول به کار می‌شوید هم برای واریز حقوق‌تان شماره‌حساب بانک خاصی را از شما طلب می‌کند، همین شرکت اگر ساختمانش جابه‌جا شود چند خیابان پایین‌تر یا بالاتر، مجبورتان می‌کنند حسابی جدید در شعبه نزدیک ساختمان جدید باز کنید، بعد یکدفعه می‌گویند دیگر با این بانک کار نمی‌کنیم و باید در بانکی جدید حساب باز کنید. اگر خانم باشید و صاحب فرزند شده باشید برای واریز حقوق دوران مرخصی زایمان حسابی در یک بانک خاص باید باز کنید. این داستان همین‌طور ادامه دارد و این می‌شود که کیف پول‌هایمان پر می‌شود از کارت‌های رنگارنگ بانک‌های مختلف، حتی چند کارت از یک بانک واحد.
این تعدد حساب‌ها البته گریبان بانک‌ها را هم گرفته است، مسوولان بانک مرکزی در گرماگرم مردادماه از وجود 38 میلیون حساب راکد در شبکه بانکی خبر دادند؛ حساب‌هایی که مدت زمان زیادی از آخرین تراکنش‌ها روی آن می‌گذرد، اما کسی سراغی از آنها نگرفته است. بانک‌ها می‌گویند نگهداری از اطلاعات این تعداد حساب اضافه هزینه‌بر است، اما بر اساس قانون فعلی، بانک‌ها اجازه بستن این حساب‌ها را ندارند. 38 میلیون حساب راکد دردسر دیگری نیز برای بانک‌ها و در رأس آنها بانک مرکزی داشت و آن اتهام وجود 38 میلیون حساب جعلی در شبکه بانکی برای پولشویی است، که مسوولان بانک مرکزی را مجبور به پاسخگویی و ارايه توضیح کرد.
.
چرا این‌همه حساب؟
طبق آمار، کل حساب‌های بانک‌ها و موسسات اعتباری تا پایان تیرماه امسال، 410 میلیون و 661 هزار و 216 حساب، متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و خارجی است. از این تعداد 372 میلیون و 102 هزار و 60 حساب شماره ملی یا شناسه ملی یا شماره فراگیر اتباع خارجی دارند.
تعداد کل حساب‌های اشخاص حقیقی ایرانی 400 میلیون و 101 هزار و 48 حساب است که 366 میلیون و 394 هزار و 458 حساب شماره ملی دارند. حتی اگر کاری به حساب‌های راکد هم نداشته باشیم فقط نگاهی به 366 میلیون حساب دارای شماره ملی گیج‌مان می‌کند، یعنی به‌طور متوسط نزدیک به پنج حساب برای هر ایرانی. چرا این‌قدر علاقه به باز کردن حساب جدید وجود دارد؟
در ایران نزدیک به 30 بانک مختلف وجود دارد که بیشتر این بانک‌ها با برخی سازمان‌ها در ارتباط هستند. براي مثال، بانک رفاه کارگران با سازمان تامین اجتماعی در ارتباط است یا بانک شهر که با شهرداری‌ها ارتباط دارد. بانک قوامین با نیروی انتظامی ارتباط دارد، بانک سپه و حکمت با ارتش. بنابراین طبیعی است که هر کدام از این سازمان‌ها هم به‌دنبال افزایش اعتبار در بانک مرتبط با خود باشند و کارکنان خود را ملزم به افتتاح حساب در بانک ذی‌نفع خود کنند و برای برخی مراجعات هم شرط داشتن حساب در بانک متبوعشان را داشته باشند.
اما در مورد چند حساب مختلف در یک بانک واحد هم سوال است که چه الزامی جود دارد که مشتری چند حساب مختلف در یک بانک داشته باشد؟ چرا برخی بانک‌ها با گذاشتن طرح‌های گوناگون برای حساب‌های مختلف مشتریان را تشویق به افتتاح حساب جدید می‌کنند. براي مثال کارت جدیدي را معرفی می‌کنند که مشتری با خرید از طریق آن کارت امتیاز کسب کند و جایزه بگیرد. ولع بانک‌ها برای افزایش تعداد حساب مشتریان به چه دلیل است؟ شاید برای شما هم پیش‌آمده است که برای کاری، مثلا نقد کردن چک، به بانکی که در آن حساب ندارید مراجعه کرده‌اید و با اصرار کارمند بانک مواجه شده‌اید برای افتتاح حساب در آن بانک. یا در مورد بستن حساب هم همین مساله وجود دارد. به نظر می‌رسد بستن یک حساب بانکی کار آسانی نباشد و در این مورد هم اصرار کارمندان بانک برای تشویق مشتری به نبستن حساب آزاردهنده است، بنابراین شاید برای مشتری کم‌حوصله امروز ماندن چند هزار تومان ته حساب به دردسرهای بستن حساب بیارزد.
گویا بانک‌ها هم از این تعدد حساب ناراضی نیستند. آمارهایی که بانک‌های مختلف هرازگاهی درباره تعداد مشتری و حساب‌هایشان ارايه می‌دهند هم گواه این رضایت از تعداد زیاد حساب است.
.
آیا بانکداری الکترونیکی دردی را دوا کرده است؟
باوجود بانکداری متمرکز معضل تعدد حساب‌ها در یک بانک می‌تواند تا حد مطلوبی حل شود. پیش از این مشتری وقتی از شهری به شهر دیگری نقل‌مکان می‌کرد مجبور بود در شهر جدید حساب دیگری باز کند. این مورد حتی در نقل مکان در یک شهر هم اتفاق می‌افتد. دیده می‌شود که شرکت‌ها هم با تغییر دفترشان مجبورند برای امور مالی‌شان حساب‌های جدید حقوقی برای شرکت در شعبه نزدیک به دفترشان باز کنند. حتی در بعضی بانک‌ها برخی امور به‌خصوص در مورد حساب‌جاری به‌اجبار باید در همان شعبه حساب انجام شود درصورتی‌که سیستم بانکداری متمرکز می‌تواند این معضل را برای مشتریان حل کند.
در مورد تعدد حساب‌های جاری هم گفته می‌شود برخی از افراد بدحساب به افتتاح چند حساب جاری و دریافت چند دسته‌چک اقدام می‌کنند و به‌قصد کلاهبرداری یا در زمان ورشکستگی چک‌های بی‌محل صادر می‌کنند. به این ترتیب زمانی که یکی از دسته‌چک‌های این افراد به دلیل بدحسابی مسدود می‌شود، از دسته‌چک دیگر استفاده می‌کنند. درصورتی‌که با متمرکز شدن سیستم بانکداری پس از شناسایی مشتریان بدحساب، امکان مسدود کردن سایر حساب‌های جاری‌شان هم وجود دارد.
در حال حاضر تعداد قابل‌توجهی حساب‌جاری راکد یا مسدودی در شبکه بانکی کشور وجود دارد که صاحبان آن به‌دلیل استفاده خلاف از چک نتوانسته‌اند دسته‌چک جدید دریافت کنند. در این مورد بهاءالدین حسینی هاشمی، کارشناس پولی و بانکی می‌گوید: «قبلا که بانک اطلاعاتی جامع و متمرکز در بانک مرکزی ایجاد نشده بود، این افراد حتی در شعب مختلف یک بانک هم چند حساب‌جاری داشتند. با توجه به وضعیت فعلی نظام کنترلی بانک‌ها، در تشکیل بانک اطلاعاتی جامع مشتریان و وجود لیست سیاه مشتریان چک‌های برگشتی یا دارای مطالبات معوق نزد بانک‌ها دارند یا محرومیتی که برای استفاده از خدمات و تسهیلات بانکی این قبیل افراد در نظر گرفته‌شده، قبل از اینکه چک بلامحل صادر کنند، به افتتاح چند حساب نزد بانک‌های مختلف مبادرت می‌کردند و پس از این، از دسته‌چک‌ها سوءاستفاده می‌کردند و حجم بالای چک‌های برگشتی و رشد هرساله این چک‌ها بیانگر سوءاستفاده از این ابزار بانکی است. این معضل نیز بعد از اعمال نظارت بیشتر بانک مرکزی و ایجاد بانک جامع و متمرکز اطلاعات مشتریان بانک‌ها و محدودیت داشتن بیش از یک حساب‌جاری برای مشتریان بانک‌ها، تا حدودی مهارشده و به کنترل درآمده است.»
.
مسايل حقوقی انسداد حساب‌ها
بانک مرکزی 38 میلیون حساب راکد را مسدود کرده است. به گفته ارجمندنژاد، مدیرکل مقررات، مجوزها و مبارزه با پولشویی بانک مرکزی، بسیاری از حساب‌های راکد مربوط به افراد است که مرحوم شده‌اند، ولی کسی به بستن حساب اقدام نکرده است؛ حساب‌هایی مربوط به 20 تا 30 سال پیش که هنوز کد ملی وجود نداشت و تعداد دیگری هم متعلق به افرادی است که از ایران رفته و دیگر بازنگشته‌اند یا در صورت بازگشت هم به بانک مراجعه نکرده‌اند. با این‌حال این فرصت به صاحبان حساب‌ها داده‌شده است که در اولین مراجعه به شعبه، اطلاعات آنها کامل شود تا حسابشان از مسدودی درآید.
بر اساس قانون، بانک‌ها اجازه بستن این حساب‌ها و برداشت وجوه آنها را ندارند و فقط با دستور بانک مرکزی هیچ خدماتی به دارندگان این حساب‌ها ارايه نمی‌دهند و اصطلاحا «مسدود برداشت» شده‌اند تا پس از تعیین تکلیف توسط صاحب حساب قابل‌استفاده شود.
تصمیم دیگر بانک مرکزی برای ساماندهی به تعدد حساب‌های بانکی، جلوگیری از افتتاح چند حساب در یک بانک و کددار شدن تمامی حساب‌های بانکی است.
مینا والی
منبع: هفته نامه عصر ارتباط
