نگاهی تحلیلی به آخرین آمار بانک مرکزی از خودپردازها / کدام بانک‌ها برنده میدان هستند؟

اولین دستگاه خودپرداز تاریخ در سال 1967 توسط بانک بارکلیز راه‌اندازی شد و از آن زمان تا کنون، دستگاه خودپرداز به یکی از 10 اختراع برتر قرن اخیر و در لیست 30 اختراع برتر کل تاریخ بشر قرار گرفته است. دستگاهی که خیلی‌ها آن را بر خلاف جو منفی‌ای که در تمام دنیا کم یا زیاد نسبت به بانک‌ها وجود دارد، بهترین اختراع بانک‌ها می‌دانند. خودپرداز با آمدنش نه‌تنها صنعت بانکداری را متحول کرد بلکه سبک زندگی مردم را نیز در دنیا دستخوش تغییرات شگرفی کرد که احتمالا به خوبی با این تغییرات آشنا هستید. به تعقیب دنیا، ایران هم از این روند خیلی دور نماند و در سال 1351 اولین نسل از دستگاه‌های خودپرداز با نام «باجه اتوماتیک» توسط بانک بیمه بازرگانان در ایران نصب شد. (+)

حالا بعد از 33 سال، طبق آخرین آماری که روی وبسایت بانک مرکزی منتشر شده است (+)، تا پایان سال 93 تعداد 40463 دستگاه خودپرداز در ایران نصب شده است که می‌شود گفت با احتساب جمعیت 80 میلیونی کشورمان، در ایران تقریبا به ازای هر 1977 نفر، یک دستگاه خودپرداز وجود دارد. در صورتی که این آمار در دنیا به طور میانگین به 2433 نفر و در کشور پیشرفته‌ای مثل آمریکا به 750 نفر می‌رسد. (+ یک گزارش قدیمی‌تر را ببینید.)

طبق آمارهایی منتشر شده، میانگین برداشت وجه نقد از خودپردازها در آمریکا 60 دلار است که معادل چیزی حدود 190 هزار تومان می‌شود که در کل خیلی به سقفِ دویست‌هزارتومانی برداشت وجه نقد از دستگاه‌های خودپرداز ایران نزدیک است. علاوه بر این در آمریکا هر کاربر به طور میانگین 7 بار در ماه به دستگاه خودپرداز مراجعه می‌کند و آمارها نشان می‌دهد فروشِ فروشگاه‌ها و بازارهایی که یک یا چند دستگاه‌ها خودپرداز در نزدیکی آن‌ها نصب شده است، 20 درصد نسبت به زمان نصب نبودن دستگاه افزایش یافته است. در حال حاضر نیز با وجود این‌که 3 میلیون دستگاه خودپرداز در دنیا در حال سرویس‌دهی به مردم هستند، هر 5 دقیقه نیز یک دستگاه خودپرداز جدید به جمع آن‌ها اضافه می‌شود.

حال بیایید نگاهی به صنعت خودپرداز در ایران بیندازیم. همانطور که گفته شد تا پایان سال 93 شمسی، 40463 دستگاه خودپرداز در ایران نصب شده است که بیشترین دستگاه‌های خودپرداز به ترتیب متعلق است به بانک ملی با 6480 دستگاه، بانک صادرات با 4692 دستگاه، بانک ملت با 3847 دستگاه، بانک تجارت با 3774 دستگاه و بانک سپه با 2581 دستگاه. این یعنی 52 درصد کل دستگاه‌های خودپرداز کشور متعلق به این 5 بانک است.

با توجه به ابعاد و قدمت این چهار بانک، بالا بودن تعداد دستگاه‌های خودپرداز این آن‌ها نیز خیلی دور از انتظار نیست. اکنون می‌خواهیم پا را کمی فراتر از این آمار ساده و پیش‌پا افتاده بگذاریم و نگاهی تحلیلی داشته باشیم بر اینکه کدام بانک‌های کشور در حوزه خودپرداز با توجه به سرمایه‌گذاری‌ای که کرده‌اند، توانسته‌اند نتیجه بهتری بگیرند.

برای این کار لازم است آمارهای دیگری را در این بین استفاده کنیم. دوباره مراجعه می‌کنیم به آمارهای بانک مرکزی تا ببینیم چه چیزی گیرمان می‌آید. یکی از آمارهای خوبی که در این زمینه می‌یابیم تعداد کل تراکنش‌های دستگاه‌های خودپرداز تمام بانک‌های کشور است. حالا داستان کمی متفاوت می‌شود. طبق این آمار، بیشترین تعداد تراکنش‌ها روی خودپردازها به ترتیب متعلق بوده است به بانک ملی ایران با 132666832 تراکنش، بانک صادرات با 69451103 تراکنش، بانک ملت با 47631415 تراکنش، بانک کشاورزی با 29430387 تراکنش و بانک مسکن با 27406438 تراکنش. به یکباره بانک کشاورزی و بانک مسکن با وجود داشتن تعداد دستگاه‌های خودپرداز کمتر نسبت به دو بانک تجارت و سپه، در تعداد کل تراکنش‌ها بهتر عمل کرده‌اند. با این حساب، چیزی حدود 67 درصد کل تراکنش‌های دستگاه‌های خودپرداز شبکه بانکی کشور، از طریق این 5 بانک انجام شده است.

احتمالا حالا به ذهن شما هم خطور کرده است با این دو آمار ارزشمند، یک آمار ارزشمند دیگر را می‌توان بیرون کشید. ما علاوه بر تعداد کل دستگاه‌های خودپرداز بانک‌های کشور، تعداد کل تراکنش‌های خودپردازهای هر بانک را نیز به طور مجزا داریم.یعنی به راحتی با تقسیم تعداد کل تراکنش‌های خودپرداز هر بانک بر تعداد کل خودپردازهای همان بانک، می‌توانیم میانگین تراکنش‌های خودپرداز هر بانک را محاسبه کنیم. با این کار دوباره اوضاع تغییر می‌کند. بیشترین میانگین تعداد تراکنش‌های خودپرداز هر بانک به ترتیب به این شکل است؛ بانک ملی با 20473 تراکنش، بانک پاسارگاد با 16663 تراکنش، بانک صادرات با 14802 تراکنش، بانک مسکن با 14710 تراکنش و بانک ملت با 12381 تراکنش. البته وسعت بازار این 5 بانک، باعث شده میانگین تعداد تراکنش‌های هر دستگاه خودپرداز در این دوره به 11328 تراکنش برسد و تنها بانک دیگری که به جز این‌ها از میانگین تعداد تراکنش‌های دستگاه‌های خودپرداز بالاتر قرار دارد بانک کشاورزی است با 11474 تراکنش. باقی بانک‌ها از میانگین تعداد تراکنش پایین‌تر هستند. البته امیدواریم در آینده شاهد رقابت ناسالم بانک‌ها در این حوزه برای افزایش تعداد تراکنش‌ها نباشیم؛ عمل ناپسندی که گاها در دیگر حوزه‌های فناوری اطلاعات بانکی و پرداخت برای افزایش تعداد تراکنش شاهد هستیم.

همان‌طور که در تحلیل آمارها مشخص شد به قطع می‌توان گفت بانک ملی در حوزه خودپرداز به شدت قوی عمل کرده است؛ صرفا نه به خاطر اینکه تعداد دستگاه‌های خودپرداز بیشتری دارد بلکه به این خاطر که از دستگاه‌هایش بهره بیشتری نسبت به دیگر بانک‌ها می‌برد. بعد از بانک ملی، جایگاه بانک پاسارگاد در این حوزه شگفت‌آور است و باید به چنین بانکی که پابه‌پای اولین بانک جهان اسلام دارد حرکت می‌کند دست‌مریزاد گفت. بعد از این دو نیز، بانک‌های صادرات، مسکن، ملت و کشاورزی نیز جایگاه بالایی دارند. البته ناگفته نماند که بانک‌های قدیمی‌تر علاوه بر بزرگ‌تر بودن نسبت به بانک‌های کوچک‌تر یا خصوصی، عموما در نقاط پرترددتر شهر حضور دارند و این می‌تواند یک مزیت رقابتی در این حوزه برای آن‌ها محسوب شود.

احتمالا حالا نگاه دقیق‌تری نسبت به وضعیت دستگاه‌های خودپرداز بانک‌های کشور پیدا کردید. این گزارش فقط از یک منظر ساده به این آمار پرداخت و مسلما با دخالت عوامل و آمارهای بیشتر، می‌توان به نتایج خیلی دقیق‌تر نیز رسید. منتظر گزارش‌های تحلیلی بعدی ما از آمار ابزارهای الکترونیک بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت باشید.

همچنین می‌توانید تمام آمارهای ارائه شده در گزارش «نگاهی تحلیلی به آخرین آمار بانک مرکزی از خودپردازها» را اینجا کنار یکدگیر ببینید. (فایل با کیفیت جدول زیر را از اینجا دانلود کنید)